Hakownica z ratusza w Chełmie. Przyczynek do znajomości środkowoeuropejskiej ręcznej broni palnej w XVI stuleciu
Słowa kluczowe:
Chełm, Renesans, broń palna, hakownicaAbstrakt
Badania archeologiczne nad średniowiecznym i nowożytnym Chełmem prowadzone są od ponad 100 lat, ale szczególnie istotnych informacji pozyskano w ostatniej dekadzie. Pracami wykopaliskowymi objęto teren Góry Katedralnej z grodem książęcym, jak i Stare Miasto z osadnictwem od XIII do XX wieku. W 2009 r. badania objęły Pl. E. Łuczkowskiego przy budynku dawnego ratusza, którego początki sięgają wieku XIV lub pocz. XV. W jednym z wykopów odkryto dwie hakownice żelazne. Była to ręczna broń palna, której lufy zaopatrywano w pionowo skierowany ku dołowi hak. Używano ich do obrony murów miejskich oraz zamkowych. Zarówno kontekst archeologiczny odkrycia, jak i parametry hakownic pozwalają je datować na XVI stulecie, najpewniej jego 1 poł. Jednak z uwagi na swój charakter mogły one pozostawać w użyciu dłużej, aż po XVII w. Odkrycie hakownic z Chełma pozwoliło na ich zestawienie i porównanie z innymi tego rodzaju egzemplarzami z terenu Europy Środkowej.
Bibliografia
Barbu D. 2013. Arme de foc portative din secolele XV-XVIII în muzeele din Transylwania. Sibiu.
Chodyński A. R. 1997. Inwentarz broni palnej w ratuszu elbląskim z 1413 roku. „Rocznik Elbląski”, 15, 69-81.
Domokos G. 1997. A Kassai királyi hadszertár fegyverzete és felszerelése a XVI-XVII. századi inventáriumok tükrében. „Hadtörténelmi Közlemények”, 110/4, 667-747.
Durdík J., Mudra M. i Šáda M. 1977. Alte Handfeuerwaffen. Praha.
Dzieńkowski T. 2012. Das mittelalterliche Chełm im Lichte archäologischer Quellen. W: A. Rozwałka (ed.), Archaeology in a town, a town in archaeology (Archeologia w mieście, miasto w archeologii), „Analecta Archaeologica Ressoviensia“, 7, 371-496.
Górski K. 1902. Historya artyleryi polskiej. Warszawa.
Kajzer L. 2013. O meandrach polskiego bronioznawstwa słów kilka. W: P. Strzyż, W. Świętosławski (eds), Broń zwierciadłem epoki. Andrzeja Nadolskiego bronioznawcze dokonania i inspiracje, Łódź, 13-21.
Kajzer L. 2016. Profesor Marian Głosek – czyli Marian. W: M. M. Blombergowa (ed.) Sylwetki Łódzkich Uczonych, z. 125 Profesor Marian Głosek, Łodź, 41-49.
Kelenik J. 1988. Szakállas puskák a XVI. századi magyarországi inventáriumokban. „Hadtörténelmi Közlemények”, 35/ 3, 483-520.
Konieczny K. 1964. Ręczna broń palna w Polsce w XV i XVI wieku. „Muzealnictwo Wojskowe”, 2, 167-237.
Malečkova K. 2005. Palné zbrane. Zbierkové fondy Slovenského národného muzea – Muzea Bojnice. Bojnice.
Nowak T. M. 1965. Z dziejów techniki wojennej w dawnej Polsce. Warszawa.
Nowak T. M. 1970. Polska technika wojenna XVIXVII wieku. Warszawa.
Ország J. 1995. Oravský hrad a jego obrana podl’a inventára z roku 1576. „Pamiatky a múzeá”, 3/1995, 20-25.
Ország J. 2004. Obrana Bojnického hradu podl’a inventára militárií z roku 1578. W: K. Malečkova (ed.), Zbrane a zbroj. Zborník príspevkov zo sympózia usporiadaného při príležitosti výstavy Zbrane a zbroj, Bojnice, 53-60.
Strzyż P. 2014. Broń palna w Europie Środkowej w XIV-XV w. Łódź.
Szymański W. 1983. Nauki pomocnicze historii. Warszawa.
Szymczak J. 2004. Początki broni palnej w Polsce (1383-1533). Łódź.
Żygulski Z. jun. 1975. Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa.
