Klasy społeczne w dyskursie publicznym: Klasa średnia i pasaże polskiej polityczności
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2023/72.4/4Słowa kluczowe:
klasa społeczna, reprezentacja, psychoanaliza, materializm historyczny, dialektyka, dyskurs, klasa średniaAbstrakt
Artykuł podejmuje problem reprezentacji klas społecznych w dyskursie publicznym. Reprezentacje te powinny być badane w sposób, który uwzględni ich symboliczny i wyobrażeniowy potencjał oraz pokaże ich polityczny charakter. Autor argumentuje za akcentowaniem złożoności i nieprzejrzystości sposobu, w jaki klasy są reprezentowane w dyskursie. Dyskurs powinien być traktowany jako pewien całościowy proces, w którym za pomocą symboli i figur ustanawia się reguły władzy symbolicznej (co jest legitymizowane, co jest uniwersalne i sprawiedliwe) oraz mobilizuje afekty polityczne (w obronie prześladowanej mniejszości lub legitymizującej demokratyczną debatę większości). Zamiast „weryfikować” reprezentacje pod kątem ich zgodności z obiektywnymi danymi lub ujmować je jako konstrukcje dowolnie kształtujące życie zbiorowe, warto przyjrzeć się im na sposób dialektyczny, by uchwycić w nich to, co wygłoszone i przemilczane. Taka metoda badania zostaje zastosowana do przykładu debaty wokół pojęcia klasy średniej, która przetoczyła się przez polskie media w 2021 roku. Klasa średnia jest definiowana jako awangarda gospodarcza i polityczna Polski lub jako szeroka baza demokratycznej większości. W zakończeniu artykułu powraca problem władzy symbolicznej i afektywnej dyskursywnych reprezentacji także w odniesieniu do innych klas, niż „klasa średnia”. Zarysowane zostają ponadto kierunki dalszych badań nad reprezentacjami innych klas.
Bibliografia
Althusser Louis. 2009. W imię Marksa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Baczko Bronisław. 2010. Rewolucja: Władza, nadzieje, rozterki. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Beaud Stephane, Michel Pialoux. 2022. Powrót do kwestii robotniczej. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Benjamin Walter. 2010. Pasaże. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bourdieu Pierre. 1989. “Social space and symbolic power”. Sociological Theory 7(1): 14–25.
CBOS . 2020a. Identyfikacje przynależnościowe. Komunikat z badań CBOS 53.
CBOS . 2020b. Klasa niższa, średnia i wyższa. Charakterystyka w oparciu o autodefinicje Polaków. Komunikat z badań CBOS 61.
Cieślak Jacek. 2015. Jan Kulczyk otoczony artystami. Rzeczpospolita 29.07.2015. https://www.rp.pl/kultura/art11572611-jan-kulczyk-otoczony-artystami [dostęp: 16.02.2023].
Coward Rosalind, John Ellis. 1977. Language and materialism. Developments in semiology and the theory of the subject. London: Routledge & Kegan Paul.
Davidson Neil. 2009. “Walter Benjamin and the classical Marxist tradition”. International Socialism 121. http://isj.org.uk/walter-benjamin-and-the-classical-marxist-tradition/#121davidson40 [dostęp: 10.01.2023].
Durkheim Émile, Marcel Mauss. 1973. O niektórych pierwotnych formach klasyfikacji. Fragment planu ogólnej socjologii opisowej (1901–1902). W: Socjologia i antropologia. M. M auss, 707–802. Warszawa: PWN.
Fairclough Norman, Ronny Scholz. 2020. “Critical discouse analysis as «dialectical reasoning»: From normative critique, towards action, by way of explanation. Interview with Norman Fairclough conducted by Ronny Scholz”. Mots. Les langages du politique 122: 113–123. https://doi.org/10.4000/mots.26320.
Foucault Michel. 1977. Archeologia wiedzy. Warszawa: PIW.
Freud Sigmund. 2007. Objaśnianie marzeń sennych. Warszawa: KR.
Freud Sigmund. 2010. Wstęp do psychoanalizy. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Gdula Maciej. 2015. „Odważyć się być średnim. Genealogia i przyszłość polskiej klasy średniej”. Krytyka Polityczna 42: 42–56.
Gdula Maciej. 2017. Pożytki z klasowości. Klasy w Polsce i szanse zmiany społecznej. W: Klasy w Polsce. Teorie, dyskusje, badania, konteksty. M. Gdula, M. Sutowski (red.), 136–161. Warszawa: Instytut Studiów Zaawansowanych.
Glynos Jason, David Howarth, Aletta Norval, Ewen Speed. 2009. Discourse analysis. Varieties and methods. National Centre for Research Methods.
Goldmann Lucien. 1961. Nauki humanistyczne a filozofia. Warszawa: Książka i W iedza.
Goldmann Lucien. 1971. La création culturelle dans la société moderne. Paris: Denoël/Gonthier.
Gramsci Antonio. 1961. Intelektualiści i organizowanie kultury. W: Pisma wybrane. T. 1. A. Gramsci, 685–736. Warszawa: Książka i W iedza.
Habermas Jürgen. 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hill Christopher. 1990. Antichrist in seventeenth-century England. London: Verso.
Horkheimer Max, Theodor W. Adorno. 2010. Dialektyka Oświecenia. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Jacyno Małgorzata. 2007. Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jameson Fredric. 2009. “History and class consciousness” as an unfinished project. W: Valences of the dialectic. F. Jameson, 201–222. London: Verso.
Jameson Fredric. 2021. „Klasa i alegoria we współczesnej kulturze masowej”. Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej 30. https://doi.org/10.36854/widok/2021.30.2403.
Koselleck Reinhart. 2015. Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego. Warszawa: Fundacja Res Publika im. H. Krzeczkowskiego.
Kukołowicz Paula. 2019. Klasa średnia w Polsce. Czy istnieje polski self-made man?. Warszawa: Polski Instytut Ekonomiczny.
Leder Andrzej. 2016. Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lepczyński Krzysztof. 2021. „Ideologia klasy średniej. Od modernizacyjnego projektu do niespełnionej obietnicy”. Studia Socjologiczne 4(243): 5–31. https://doi.org/10.24425/sts.2021.139720.
Lacan Jacques. 1996. Funkcja i pole mówienia i mowy w psychoanalizie. Warszawa: KR.
Lacan Jacques. 2013. Wprowadzenie do „Imion-Ojca”. W: Imiona-Ojca. J. Lacan, 59–94. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lacan Jacques. 2014. Psychozy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Leader Darian. 2009. The New Black: Mourning, melancholia and depression. London: Penguin Books.
Lukács György. 1988. Historia i świadomość klasowa. Studia o marksistowskiej dialektyce. Warszawa: PWN.
Marks Karol. 1949. 18 brumaire’a Ludwika Bonaparte. W: Pisma wybrane. T. 1. K. Marks, 224–318. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks Karol. 1951. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej. T. 1: Proces wytwarzania kapitału. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks Karol, Fryderyk Engels. 1949. Manifest komunistyczny. W: Pisma wybrane. T. 1. K. Marks, 14–55. Warszawa: Książka i Wiedza.
Negt Oskar, Alexander Kluge. 1993. Public sphere and experience. Toward an analysis of bourgeois and proletarian public sphere. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
Pluth Ed. 2020. Language and discourse. W: Routledge handbook of psychoanalytic political theory. Y. Stavrakakis (red.), 221–232. New York, London: Routledge.
Safouan Moustapha. 2007. Why are the Arabs not free? The politics of writing. Malden, Oxford: Blackwell.
Szcześniak Magda. 2016. Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji. Warszawa: Bęc Zmiana.
Szymkowiak Maciej, Emilia Bromber. 2021. Mural dla Jana Kulczyka powstanie w Poznaniu. Nie wszystkim się to podoba, ale są też entuzjaści muralu. Co na ten temat sądzą poznaniacy?. Głos Wielkopolski (25 czerwca). https://gloswielkopolski.pl/mural-dla-jana-kulczykapowstanie-w-poznaniu-nie-wszystkim-sie-to-podoba-ale-sa-tez-entuzjasci-muralu-co-naten-temat-sadza/ar/c1-15681659 [dostęp: 16.02.2023].
Świrek Krzysztof. 2021. „Różnica klasowa: Symboliczna, wyobrażeniowa i realna”. Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej 30. https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2021/30-wizualnosc-klas-spolecznych-struktury-i-relacje/roznica-klasowa [dostęp: 8.09.2023].
Świrek Krzysztof. 2022a „Klasa średnia i «choroba braku granic»”. Praktyka Teoretyczna 3(45): 339–359. https://doi.org/10.19195/prt.2022.3.14.
Świrek Krzysztof. 2022b. „Teoria społeczna psychoanalizy: Między mitycznym symbolem a władzą dyskursu”. Teksty Drugie 5: 34–57. https://doi.org/10.18318/td.2022.5.3.
Weber Max. 2011. „Obiektywność” poznania społeczno-naukowego i społeczno-politycznego. W: Racjonalność, władza, odczarowanie. M. Weber, 133–194. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Žižek Slavoj. 2008. W obronie przegranych spraw. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Žižek Slavoj. 2014. Walka klas czy postmodernizm? Tak, poproszę! W: Przygodność, hegemonia, uniwersalność. J. Butler, E. Laclau, S. Žižek, 107–158. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Austen Bartłomiej. 2021. Polska – państwo szarej strefy. Gazeta Wyborcza 148(29.06.2021): 14–15.
Bagiński Konrad. 2021. „Polska klasa średnia”. Masz dach nad głową i nie masz oszczędności? To się zaliczasz. money.pl. 17.05.2021. https://www.money.pl/gospodarka/masz-dach-nad-glowa-i-nie-masz-oszczednosci-to-jestes-klasa-srednia-6640642275932768a.html [dostęp: 5.08.2021].
Bartkiewicz Artur. 2021. Ta mordercza klasa średnia. Rzeczpospolita 270 (dod.) Plus Minus 46(20–21.11.2021): 4–6.
Bielecki Jędrzej. 2021. Odchudzanie klasy średniej. Rzeczpospolita 36 (dod.) Plus Minus 6 (13–14.02.2021): 4–6.
Duma Marcin. 2021. Polacy uważają się dziś za klasę średnią (rozm. Witold Głowacki). Polska 76(24–26.09.2021): 24–25.
Gadomski Witold. 2021. Od…podatkujcie się. Gazeta Wyborcza 158 (dod.) Wolna Sobota (10–11.07.2021): 14–15.
Kolany Krzysztof. 2021. 4000 zł brutto z nikogo nie czyni klasy średniej. Bankier.pl. 9.07.2021. https://www.bankier.pl/wiadomosc/Czym-jest-klasa-srednia-8150085.html [dostęp: 5.08.2021].
Kołodziejski Konrad. 2021. Klasa średnia, czyli kto?. Sieci 22: 34–36.
Komuda Łukasz. 2021a. Ile naprawdę zarabiają Polacy? Kto może się uważać za klasę średnią (rozm. Tomasz Cukiernik). Do Rzeczy 36: 62–63.
Komuda Łukasz. 2021b. Straszenie śmiercią klasy średniej to niedorzeczność (rozm. Jakub Dymek). Przegląd 24: 24–26.
Leśniak-Rychlak Dorota, Weronika Parfianowicz. 2021. Mieszkanie jest prawem człowieka (rozm. Aldona Łaniewska-Wołłk). Rzeczpospolita 72 (dod.) Plus Minus 12(27–28.03.2021): 6–9.
Lipiński Zbigniew. 2021. Przeszłość świata dłoń nasza zmiata. Myśl Polska 7–8(14–21.02.2021): 7.
Miączyński Piotr. 2021. „Polski Ład” – cios nokautujący klasę średnią. Gazeta Wyborcza 175(30.07.2021): 13.
Miszalski Marcin. 2021. Polska klasa średnia – dziś. Cz. 2. Niedziela 5 (dod.) Europa Christi 37: VIII.
Paca Michał. 2021. Zasypywanie pustki przyjemnościami (rozm. Michał Płociński). Rzeczpospolita 270 (dod.) Plus Minus 46(20–21.11.2021): 8–10.
Stodolak Sebastian. 2021. Niebezpieczna gra w klasy. Dziennik Gazeta Prawna 102(28–30.05.2021): A2–A3.
Warzecha Łukasz. 2021. Pieniądze to nie wszystko – klasa średnia rozwija kraj. Do Rzeczy 23: 88–89.
Wawrzyńczak Aneta. 2021. Najgorsza jest niepewność. Rzeczpospolita 36 (dod.) Plus Minus 6(13–14.02.2021): 9–11.
Wielomski Adam. 2021. Klaus Schwab. Najwyższy Czas! 11–12: LXIV.
Wójcik Piotr. 2021a. Średniacy, to nie o was chodzi. Dziennik Gazeta Prawna 102 (28–30.05.2021): A4.
Wójcik Piotr. 2021b. Bo wszyscy Polacy to wielka rodzina. Dziennik Gazeta Prawna 111 (11–13.06.2021): A8.
Wypij Michał. 2021. Klasa średnia się liczy. Gazeta Wyborcza 133(11.06.2021): 16.
Wysocki Jerzy. 2021. 2900 na rękę to klasa średnia? „Oto prawdziwy cel Patkowskiego”. Wprost Biznes. 8.07.2021.
https://biznes.wprost.pl/finanse-i-inwestycje/10466611/patkowski-2900-na-reke-to-klasasrednia-nie-to-polska-zawisc-i-walka-klas.html [dostęp: 5.08.2021].
Zgierski Jakub. 2021. Co nam szykują starsi i mądrzejsi? O Wielkim Resecie. Najwyższy Czas! 19–20: LXII–LXIII.
Zybertowicz Andrzej. 2021. Królowa odchodzi (rozm. Michał Płociński). Rzeczpospolita (dod.) Plus Minus 6(13–14.02.2021): 7–9.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
