Jakościowe badania feministyczne i queerowe
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2025/74.2/10Słowa kluczowe:
jakościowe badania feministyczne, jakościowe badania queerowe, teoria punktu widzenia/siedzenia, metodologie feministyczne/queer, intersekcjonalność, refleksyjność, asymetria badawcza, badania partycypacyjne, praca emocjonalna, superwizja, interwizjaAbstrakt
Celem tego tekstu jest dostarczenie osadzonych w praktyce i doświadczeniach badawczych wskazówek dotyczących tego, jak prowadzić feministyczne i queerowe badania jakościowe. Szczególną uwagę kierujemy na uruchomienie refleksji nad miejscem płci osób realizujących badania w procesie badawczym oraz nad ich pozycjonalnością względem osób uczestniczących w badaniach i w analizowanych zjawiskach. Oprócz płci zwracamy uwagę także na inne cechy i tożsamości osób uczestniczących w badaniach i je prowadzących, co podyktowane jest feministyczną wrażliwością badawczą i naszym autorskim wielogłosem.
Proponujemy zapoznanie się z tematyką, rozpoczynając od perspektywy historycznej, w następnej kolejności prezentujemy główne pojęcia, które są znaczące przy zrozumieniu specyfiki jakościowych badań feministycznych i queerowych. Pojęcia te obrazujemy poprzez empiryczne przykłady z polskich badań. W ostatniej części tekstu proponujemy rozwiązania do praktycznego zastosowania.
Bibliografia
Bielska, Beata. 2020. „Prawo do nienaznaczania. O języku w badaniach i o kilku sposobach budowania zespołów, które mogą ten język poprawić”. Przegląd Socjologiczny 3: 169–188. https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/8.
Ackerly, Brooke, Jacqui True. 2008. “Reflexivity in practice: Power and ethics in feminist research on international relations”. International Studies Review 10(4): 693–707. https://doi.org/10.1111/j.1468-2486.2008.00826.x.
Ardener, Edwin. 1975. Belief and the problem of women. In: Perceiving women. S. Ardener (ed.), 1–28. London: Dent.
Behar, Ruth. 1996. The vulnerable observer. Anthropology that breaks your heart. Boston: Beacon Press.
hooks, bell. 2013. Teoria feministyczna. Od marginesu do centrum. Tłum. E. Majewska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Berger, Roni. 2015. “Now I see it, now I don’t: Researcher’s position and reflexivity in qualitative research”. Qualitative Research 15(2): 219–234. https://doi.org/10.1177/1468794112468475.
Browne, Kath, Catherine J. Nash (eds). 2010. Queer methods and methodologies. Intersecting queer theories and social science research. Farnham: Ashgate Publishing.
Carastathis, Anna. 2016. Intersectionality: Origins, contestations, horizons. Lincoln: University of Nebraska Press.
Collins, Bethan. 2015. “Reflections on doctoral supervision: Drawing from the experiences of students with additional learning needs in two universities”. Teaching in Higher Education 20(6): 587–600. https://doi.org/10.1080/13562517.2015.1045859.
Collins, Patricia Hill. 1990. Black feminist thought: Knowledge, consciousness and the politics of empowerment. New York, London: Routledge.
Collins, Patricia Hill, Sirma Bilge. 2020. Intersectionality. 2nd ed. Cambridge: Polity Press.
Cornwall, Andrea, Rachel Jewkes. 1995. “What is participatory research?”. Social Science and Medicine 41(12): 1667–1676. http://dx.doi.org/10.1016/0277-9536(95)00127-S.
Crenshaw, Kimberle. 1989. “Demarginalizing the intersection of race and sex: A Black feminist critique of antidiscrimination doctrine, feminist theory and antiracist policies”. University of Chicago Legal Forum 1(Article 8): 139–167. http://chicagounbound.uchicago.edu/uclf/vol1989/iss1/8.
Crenshaw, Kimberle. 1991. “Mapping the margins: Intersectionality, identity politics, and violence against women of color”. Stanford Law Review 43(6): 1241–1299. https://doi.org/10.2307/1229039.
Criado Perez, Caroline. 2020. Niewidzialne kobiety. Jak dane tworzą świat skrojony pod mężczyzn. Tłum. A. Sak. Kraków: Karakter.
Czeranowska, Olga, Sławomira Kamińska-Berezowska, Bartosz Mika. 2022. Nestorki i nestorzy polskiej socjologii pracy. Wybrane problemy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Daniec, Maria Magdalena. 2021. Czy w społeczeństwie dychotomicznym płciowo jest możliwość akceptacji niebinarności płciowej? Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem Marii Nawojczyk. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie. https://zaimki.pl/docs-local/Praca%20Magisterska%20Magdalena%20Daniec.pdf [dostęp: 5.04.2023].
Desperak, Izabela. 2014. “Udział kobiet w sferze publicznej w transformującej się Polsce. Analiza „Gazety Wyborczej” z lat 1989 i 2009”. W: Konteksty feministyczne. Gender w życiu społecznym i kulturze, red. P. Chudzicka-Dudzik, E. Durys, 209–233. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Desperak, Izabela, Martyna Krogulec. 2020. „Badania, herstoria i praca kobiet — od PRL do dziś. Szkic do historii socjologii pracy kobiet”. Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa 11: 151–161. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=929097.
Dobrowolska, Anna. 2015. „Kobiety, Solidarność, historia”. Magazyn Kontakt. https://magazynkontakt.pl/kobiety-solidarnosc-historia [dostęp: 29.06.2023].
Dzido, Marta. 2016. Kobiety Solidarności. Warszawa: Świat Książki.
Freire, Paulo. 2000 (1968). Pedagogy of the Oppressed. New York, London: Continuum.
Frisby, Wendy, Patricia Maguire, Colleen Reid. 2009. “The «f» word has everything to do with it: How feminist theories inform action research”. Action Research 7(1): 13–29. https://doi.org/10.1177/1476750308099595.
Garland-Thomson, Rosemarie. 2005. “Feminist disability studies”. Signs 30(2): 1557–1587. https://doi.org/10.1086/423352.
Golczyńska-Grondas, Agnieszka, Katarzyna Waniek. 2022. „Superwizja w jakościowych badaniach społecznych. O radzeniu sobie z trudnymi emocjami badających i badanych”. Przegląd Socjologii Jakościowej 18(4): 6–33. https://doi.org/10.18778/1733-8069.18.4.01.
Golczyńska-Grondas, Agnieszka. 2014. „Recenzja. «Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego», red. E. Tarkowska 2013”. Przegląd Socjologiczny 63(2): 163–172.
Górnikowska-Zwolak, Elżbieta, Alina Tabor (współpr.). 2000. Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna. Katowice: „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe.
Guillemin, Marilys, Lynn Gillam. 2004. “Ethics, reflexivity, and «ethically important moments» in research”. Qualitative Inquiry 10(2): 261–280. https://doi.org/10.1177/1077800403262360.
Hałas, Elżbieta. 2011. „Refleksyjność jako zasada i problem teorii społecznej”. Zagadnienia Naukoznawstwa 2(188): 191–202.
Harding, Sandra G. (red.). 2004. The feminist standpoint theory reader. New York, London: Routledge.
Hartsock, Nancy. 2004. “The feminist standpoint: Developing the ground for a specifically feminist historical materialism”. W: The feminist standpoint theory reader. Intellectual & political controversies, red. S. Harding, 35–55. New York, London: Routledge.
Hemmings, Clare. 2012. “Affective solidarity: Feminist reflexivity and political transformation”. Feminist Theory 13(2): 147–161. https://doi.org/10.1177/1464700112442643.
Herman, Aleksandra. 2019. Kulturowa wiedza kobiet. Transfer międzypokoleniowy w warunkach podwójnej marginalizacji Ukrainek z mniejszości narodowej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Hochschild, Arlie R. 2015. Zarządzanie emocjami. Komercjalizacja ludzkich uczuć. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kalinowska, Katarzyna. 2012. „Interakcje pedagogiczne w szkole gimnazjalnej”. Przegląd Socjologii Jakościowej 8(3): 30–57.
Kalinowska, Katarzyna. 2018. Praktyki flirtu i podrywu. Studium z mikrosocjologii emocji. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Kałwa, Dobrochna. 2021. „Herstoria mówiona w Polsce. Kilka uwag o feministycznych projektach oral history”. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 11: 9–21. https://doi.org/10.26774/wrhm.283.
Kamińska-Jatczak, Izabela. 2024. „Praktyka tworzenia opowieści na przykładzie fotogłosu rodziców w sytuacjach wieloproblemowych”. Przegląd Socjologiczny 73(3): 121–148. https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.3/6.
Karnieli-Miller, Orit, Roni Strier, Liat Pessach. 2009. “Power relations in qualitative research”. Qualitative Health Research 19(2): 279–289. https://doi.org/10.1177/1049732308329306.
Kłosowska, Monika. 2016. „Przeciw metodologii?”. InterAlia 11b: 113–125.
Kondratowicz, Ewa. 2001. Szminka na sztandarze. Kobiety Solidarności 1980–1989. Rozmowy. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Krauz, Wika. 2021. „Jakiej płci są piłkarzy(n)ki? Żeński futbol i antropologia zaangażowana”. Przegląd Socjologii Jakościowej 17(1): 56–70. https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.1.05.
Król, Agnieszka. 2022. Reprodukcja a reżimy sprawności. O macierzyństwie, bezdzietności i niezależnym życiu kobiet z niepełnosprawnościami. Kraków: NOMOS.
Kubica, Grażyna. 2018. „Kobiety i (nie)obecność problematyki płci i gender w polskim ludoznawstwie i antropologii społeczno-kulturowej. Szkic historyczno-autoetnograficzny”. Lud 102: 155–184. http://dx.doi.org/10.12775/lud102.2018.05.
Kulendrarajah, Nirojan. 2018. “Ethical issues related to positionality and reverse asymmetry in international development research: Experiences in researching South Asian philanthropy”. Canadian Journal of Bioethics/Revue canadienne de bioéthique 1(1): 43–45. https://doi.org/10.7202/1058316ar.
Maguire, Patricia. 1987. Doing participatory research: A feminist approach. Amherst: University of Massachusetts Press.
Malinowska, Ewa. 2010. „Świadomość feministyczna kobiecej awangardy ruchu społecznego «Solidarność» – początek drogi do I Kongresu Kobiet w Polsce”. Przegląd Socjologiczny 59(3): 9–32.
Malinowski, Bronisław. 1984(1922). Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Warszawa: PWN.
Malinowski, Bronisław. 1987(1929). Argonauci Zachodniego Pacyfiku. Warszawa: PWN.
Nawrocka, Zofia, Paulina, Julia, Magda, Anna, Weronika. 2013. Gwałt. Głos kobiet wobec społecznego tabu. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Prasa.
Olesen, Virginia. 2009. „Feministyczne badania jakościowe u progu millennium. Zarys i wyzwania”. W: Metody badań jakościowych, t. 1, red. N.K. Denzin, Y.S. Lincoln, 341–399. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Palęcka, Alicja. 2021. „«Spokojnie, jestem grzeczny». Molestowanie seksualne jako strategia uczestników badania”. Przegląd Socjologii Jakościowej 17(2): 44–60. https://doi.org/10.18778/1733-8069.17.2.03.
Penn, Shana. 2003. Podziemie kobiet. Warszawa: Rosner & Wspólnicy.
Pilarska, Justyna. 2018. „Metodologie indygiczne w kontekście badań wrażliwych kulturowo”. Multicultural Studies 1: 143–158. https://doi.org/10.23734/mcs.2018.1.143.158.
Pitkin, Hanna. 1972. The concept of representation. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
Ramazanoglu, Caroline, Janet Holland. 2002. Feminist methodology. Challenges and choices. London, Thousand Oaks, New Delhi: SAGE.
Reimann, Maria. 2019. Nie przywitam się z państwem na ulicy. Szkic o doświadczaniu niepełnosprawności. Wołowiec: Czarne.
Reinharz, Shulamit. 1992. Feminist methods in social research. New York: Oxford University Press.
Smith, Dorothy. 1988. The everyday world as problematic: A feminist sociology. Milton Keynes: Open University Press.
Smith, Dorothy. 2004. “Women’s perspective as a radical critique of sociology”. W: The feminist standpoint theory reader, red. S. Harding, 21–35. New York, London: Routledge.
Smith, Linda Tuhiwai. 2012. Decolonizing methodologies, research and indigenous peoples. London: Zed Books.
Staempfli, Adi, Anna Fairtlough. 2019. “Intervision and professional development: An exploration of a peer-group reflection method in social work education”. British Journal of Social Work 49: 1254–1273. https://doi.org/10.1093/bjsw/bcy096.
Stanley, Lisa (red.). 2013 (1990). Feminist praxis. Research, theory and epistemology in feminist sociology. London: Routledge.
Strauss, Anselm, Shizuko Fagerhaugh, Barbara Suczek, Carolyn Wiener. 1982. “Sentimental work in the technologized hospital”. Sociology of Health and Illness 4(3): 254–278.
Tarkowska, Elżbieta (red.). 2013. Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego. Warszawa: IFiS PAN.
Tolich, Martin, Emma Tumilty, Luisa Choe, Bryndl Hohmann-Marriott, Nikki Fahey. 2020. “Why professional supervision should augment PhD candidates’ academic supervision”. W: Handbook of research ethics and scientific integrity, red. R. Iphofen, 589–602. Cham, Switzerland: Springer.
Weiner, Annette B. 1976. Women of value, men of renown. New perspectives in Trobriand exchange. Austin, London: University of Texas Press.
Wojnicka, Katarzyna. 2020. “Sex and the fieldwork: Gender, sexuality, nationality, and social class in research on European (heterosexual) men”. International Journal of Qualitative Methods 19: 1–10. https://doi.org/10.1177/1609406920938964.
Wyka, Anna. 1993. Badacz społeczny wobec doświadczenia. Warszawa: IFiS PAN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Autor
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
