Śmierć mitów czy kryzys wyobraźni? „Myślenie mityczne” a fantazmaty ponowoczesności oraz kilka uwag do tekstów Olgi Tokarczuk

Autor

  • Stanisław Jasionowicz Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Katedra Literatur Francuskiego Obszaru Językowego

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/1

Słowa kluczowe:

wyobraźnia; postmodernizm; mit; Gilbert Durand; Olga Tokarczuk

Abstrakt

The aim of the article is to examine the status of myths in contemporary literature and in reflections on postmodernity. In the first part, Jasionowicz raises questions about the ontological and cognitive status of myth in literature and cultural studies. Although the very concept of myth remains controversial, he recognizes it as a source of “rich narratives”, rooted in the archetypal potential of the creative imagination and capable of having a long-lasting, cultural, intersubjective “life.” There are also narratives that are less durable, as they attempt to detach themselves from their anthropological foundations. Olga Tokarczuk’s works serve as examples of processes that can be considered manifestations of the “non-binary imagination” visible in world literature of the first decades of the twentyfirst century. On the discursive (ideological) level, Tokarczuk’s vision of the world and the interrelated concepts are extremely dichotomous, which relates to the “interventionist” character of most of her texts. However, on the imaginative level, her imagination is non-dichotomous (intimist); it is a type of imagination that Gilbert Durand described as belonging to “mystical structures.” The lack of imaginative coherence between the ideologemes of critical postmodernism (built on the rhetoric of a radical gender conflict or the insurmountable “us-them” opposition) and the mycelial imagination has yet to consider such ideas and discourses as a new form of myth. Perhaps they could become myths if only they were able to create productive tension between these two systems of imagination and thus generate new meanings.

Biogram autora

Stanisław Jasionowicz - Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Katedra Literatur Francuskiego Obszaru Językowego

Dr hab. prof. Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie. Kierownik Katedry Literatur Francuskiego Obszaru Językowego oraz Zespołu do Badań Porównawczych nad Tendencjami Kultury. Autor monografii Roland Barthes – Gilbert Durand. Wizje pluralizmu kultury (1999), Pustka we współczesnym doświadczeniu poetyckim (2009) oraz innych publikacji w języku polskim, francuskim i angielskim o tematyce literaturoznawczej, ujmowanej często w kontekście komparatystycznym, także w odniesieniu do sztuki współczesnej. Zainteresowania badawcze: teorie wyobraźni twórczej, komparatystyka literacka oraz transdyscyplinarna, europejska i amerykańska poezja nowoczesna (XIX–XXI wiek), literatura podróżnicza, mity i narracje tożsamościowe.

Bibliografia

Badiou Alain. 2007. Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu. Przeł. Julian Kutyła, Paweł Mościcki. Warszawa: Korporacja Ha!art.

Barthes Roland. 1979. Sollers écrivain. Paris: Seuil.

Barthes Roland. 1997. Przyjemność tekstu. Przeł. Ariadna Lewańska. Warszawa: Wydawnictwo KR.

Bardziński Filip. 2016. Pojęcie hybris w kulturze i filozofii greckiej. „Ethics in Progress”, no. 7 (2). S. 31–57 [online]. Protokół dostępu: https://pressto.amu.edu.pl/index.php/eip/article/view/8298/14342 [2.09.2022].

Bogdan Deanne. 1992. Re-educating the Imagination. Towards a Poetics, Politics, and Pedagogy of Literary Engagement. New Brunswick: Heinemann.

Bohm David. 1988. Ukryty porządek. Przeł. Michał Tempczyk. Warszawa: Pusty Obłok.

Bohm David. 2004. On Creativity. London–New York: Routledge.

Borges Jorge Luis. 1972. Fikcje. Przeł. Kazimierz Piekarec, Andrzej Sobol-Jurczykowski, Karina Wojciechowska, Stanisław Zembrzuski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Borges Jorge Luis. 2000. Alef. Przeł. Andrzej Sobol-Jurczykowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Chomiszczak Tomasz. 2022. Empuzy, czyli rekwizytornia grozy i zabawy Olgi Tokarczuk. „Nowy napis Co tydzień #156” [online]. Protokół dostępu: https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-156/artykul/empuzy-czyli-rekwizytornia-grozy-i-zabawy-olgi-tokarczuk [12.09.2022].

Deleuze Georges, Guattari Felix. 2017. Anty-Edyp. Kapitalizm i schizofrenia. Przeł. Tomasz Kaszubski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyka Polityczna.

Durand Gilbert. 1992. Les Structures anthropologiques de l’imaginaire. Paris: Dunod.

Durand Gilbert. 1996. Champs de l’imaginaire. Textes réunis par Daniele Chauvin. Grenoble: ELLUG.

Frye Northrop. 1964. The Educated Imagination. Bloomington: Indiana University Press.

Geisler-Szmulewicz Anne. 1999. Le Mythe de Pygmalion au XIXe siecle. Pour une approche de la coalescence des mythes. Paris: Champion.

Gély Véronique. 2006. L’Invention d’un mythe: Psyché. Allégorie et fiction, du siecle de Platon au temps de La Fontaine. Paris: Champion.

Kaas Leon R. 2003. Angeless Bodies, Happy Souls: Biotechnology and the Pursuit of Perfection. „The New Atlantis”, Spring [online]. Protokół dostępu: https://www.thenewatlantis.com/publications/ageless-bodies-happy-souls [15.05.2021].

Kędzierzawski Wojciech. 2014. Zwrot ku rzeczom – nowy status kultury materialnej we współczesnej humanistyce. W: Głód: skojarzenia, metafory, refleksje. Red. Katarzyna Łeńska-Bąk, Magdalena Sztandara. Stromata Anthropologica, nr 9. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. S. 207–230.

Klik Marcin. 2016. Teorie mitu. Współczesne literaturoznawstwo francuskie (1962–2010). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Larenta Anna. 2020. Metamorficzność postaci w twórczości Olgi Tokarczuk. „Białostockie Studia Literaturoznawcze”, nr 16. S. 83–113.

Markowski Michał Paweł. 1997. Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini.

Niebelska-Rajca Barbara. 2018. Kłopot z wyobraźnią. Pojęcie ‘phantasia – imaginatio’ w teorii twórczości renesansu i baroku. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Propp Władimir. 2011. Morfologia bajki magicznej. Przeł. Paweł Rojek. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.

Sheppard Anne. 2014. The Poetics of Phantasia: Imagination in Ancient Aesthetics. London: Bloomsburry.

Tokarczuk Olga. 1998. Dom dzienny, dom nocny. Wałbrzych: Ruta.

Tokarczuk Olga. 2009. Prowadź swój pług przez kości umarłych. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Tokarczuk Olga. 2018. Olga Tokarczuk z Nagrodą Nobla. Żyć poza centrum. „Zwierciadło”, nr 5 [online]. Protokół dostępu: https://zwierciadlo.pl/kultura/219878,1,olgatokarczuk-z-nagroda-nobla-zyc-poza-centrum.read [03.04.2021].

Tokarczuk Olga. 2022. Empuzjon. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Trocki Lew. 1930. Permanentna rewolucja, aneks: „Czym jest permanentna rewolucja” [online]. Protokół dostępu: https://www.marxists.org/polski/trocki/1930/rp/10.htm [20.09.2021].

Veyne Paul. 1983. Les Grecs ont-ils cru a leurs mythes? Essai sur l’imagination constituante. Paris: Seuil.

Zemszał Piotr. 2004. Wartościowanie uniwersalne i ideologiczne – pojęcie i rola ideologemu na przykładzie wybranych nominacji dotyczących Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym. „Etnolingwistyka”, nr 26. S. 45–56.

Pobrania

Opublikowane

2023-11-07

Jak cytować

Jasionowicz, S. (2023). Śmierć mitów czy kryzys wyobraźni? „Myślenie mityczne” a fantazmaty ponowoczesności oraz kilka uwag do tekstów Olgi Tokarczuk. Prace Polonistyczne, 78, 13–30. https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/1

Numer

Dział

ARTYKUŁY