Podwodne przejawy denudacji chemicznej wysadu solnego Rogóźno na przykładzie fragmentu koryta Moszczenicy w Giecznie (powiat zgierski)
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/7Słowa kluczowe:
zasolenie geogeniczne, strefa hyporeiczna, wody hyporeiczneAbstrakt
Materiał przedstawia wyniki badań zasolenia strefy hyporeicznej Moszczenicy na odcinku, w jakim przepływa ona ponad wysadem solnym Rogóźno. Historia gospodarcza okolic Gieczna i Rogóźna nie wskazuje na istnienie tradycji ważenia soli, co pozwala przyjąć, że zasolenie geogeniczne, będące świadectwem ługowania ciała solnego oraz denudacji czapy gipsowej, ujawniło się w XX wieku w wyniku poszukiwawczych prac geologicznych. Fakt obecności zasolonych wód bezpośrednio pod korytem rzecznym tworzy sprzyjający poligon obserwacji relacji, jakie zachodzą pomiędzy wodami rzecznymi, hyporeicznymi i podziemnymi w warunkach dostępności jonu chlorkowego w szerokim spektrum stężeń. Roczne badania nie wykazały czytelnego związku pomiędzy zmiennością warunków hydrologicznych i hydrogeologicznych a stanem strefy hyporeicznej. Dały jednak podstawę do wydzielenia w badanym fragmencie dna koryta rzecznego dwóch stref, w różny sposób reagujących na dopływ zasolonych wód wgłębnych. Przyjęto, że za zasolenie środowiska wokół korytowego odpowiada ascenzja zasolonych wód wokółwysadowych z utworów jurajskich.
Bibliografia
Battin T.J., Kaplan L.A., Newbold J.D., Hendricks S.P. 2003. A mixing model analysis of stream solute dynamics and the contribution of a hyporheic zone to ecosystem function. Freshwater Biology 48: 995-1014.
Bieniewski J. 1962. Problemy geologiczne złoża węgla brunatnego Rogóźno. Kwartalnik Naukowo–Techniczny Przemysłu Węgla Brunatnego 4: 3-8.
Boano F., Revelli R., Ridolfi L. 2007a. Bedform-induced hyporheic exchange with unsteady flows. Advances in Water Resources 30: 148--156. doi.org/10.1016/j.advwatres.2006.03.004
Boano F., Packman A.I., Cortis A., Revelli R., Ridolfi L. 2007b. A continuous time random walk approach to the stream transport of solutes. Water Resources Research 33: W10425. https://doi.org/10.1029/2007WR006062
Boano F., Harvey J.W., Marion A., Packman A.I., Revelli R., Ridolfi L., Wörman A. 2014. Hyporheic flow and transport processes: Mechanisms, models, and biogeochemical implications. Reviews of Geophysics 52: 603-679. https://doi.org/10.1002/2012RG000417
Bukowski Z. 1963. O możliwości wykorzystania solanek w okresie halsztackim na terenie Wielkopolski i Kujaw. Archeologia Polski 8: 246-273.
Czapowski G., Tarkowski R. 2018. Uwarunkowania geologiczne wybranych wysadów solnych w Polsce i ich przydatność do budowy kawern do magazynowania wodoru. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 472: 53-82. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.6905
Dębski J., Werner Z., Podemski M., Szaniawski H. 1963. Dokumentacja geologiczna złoża soli kamiennej w wysadzie solnym Rogoźno, powiat Łęczyca, województwo łódzkie. CAG Warszawa.
Gooseff M.N. 2010. Defining Hyporheic Zones –Advancing Our Conceptual and Operational Definitions of Where Stream Water and Groundwater Meet. Geography Compass 4/8: 945-955. doi.org/10.1111/j.1749-8198.2010.00364.x
Górecki M. 2017. Charakterystyka hydrologiczna i hydrochemiczna wód Moszczenicy w przekroju Gieczno. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 16: 15-22. doi.org/dx.doi.org/10.18778/1427-9711.16. 02
Górecki M. 2018: Wokółwysadowe wody lecznicze w rejonie Rogóźna w gminie Zgierz. (niepublikowana praca dyplomowa). Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Górecki M., Ziułkiewicz M. 2016. The presence of geogenically saline waters in the area of salt dome Rogóźno (central Poland). Geology, Geophysics and Environment 42: 289-310. doi.org/doi.org/10.7494/geol.2016.42.3.289
Hooper R.P. 2001. Applying the scientific method to small catchment studies: A review of the Panola Mountain experience. Hydrological Processess 15: 2039-2050.
Hooper R.P. 2003. Diagnostic tools for mixing models of stream water chemistry. Water Resources Research 39(3). https://doi.org/10.1029/2002WR001528
Hycnar E., Ratajczak T. 2019. Ewaporaty solne a polskie złoża węgla brunatnego. W: E. Lewicka (red.) Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami Mineralnymi. IGSMiE PAN, Kraków: 191-207.
IMGW (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy). 2024. Online: http://danepubliczne.imgw.pl/data/ dane_pomiarowo_obserwacyjne/ (data ostatniego dostępu: 15.04.2024).
Jaworski A. 1964. Powierzchniowe przejawy zasolenia na obszarze wysadu solnego w Rogóźnie koło Łodzi. Przegląd Geologiczny 12: 148-149.
Jewtuchowicz S. 1967. Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem i Moszczenicą. Prace Geograficzne 62.
Jodłowski A. 1977. Badania archeologiczne nad początkami eksploatacji soli w Polsce Środkowej. Sprawozdania Archeologiczne 29: 179-187.
Kamiński J. 1993. Późnoplejstoceńska i holoceńska transformacja doliny Moszczenicy. Acta Geographica Lodziensia 64.
Kaźmierczak K., Lik K., Ślusarczyk T., Ziułkiewicz M. 2024. Przejawy zasolenia geogenicznego w strefie hyporeicznej Moszczenicy na odcinku Gieczno – Wola Rogozińska. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Funkcjonowanie strefy hyporeicznej”, 24-25.04.2024, Poznań.
Macioszczyk A. 1988. Chemizm wód podziemnych dolin rzecznych oraz główne czynniki kształtujące go. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 347: 205-220.
Malcolm A., Soulsby C., Youngson A.F., Han- nah D.M. 2005. Catchment-scale controls on groundwater-surface water interactions in the hyporheic zone: Implications for salmon embryo survival. River Resources Application 21: 977-989.
Malcolm A., Soulsby C., Youngson A.F. 2006. High-frequency logging technologies reveal state- dependent hyporheic process dynamics: Implications for hydroecological studies. Hydrological Processes 20: 615-622.
Małecki J., Ziułkiewicz M. 2019. Wody zwykłe i termalne niecki łódzkiej – analiza potencjalnych zagrożeń ich eksploatacji w rejonie aglomeracji Łodzi. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 475: 133-142. https://doi.org/doi: 10.7306/bpig.16
Marciniak M., Chudziak Ł. 2015. A new method of measuring the hydraulic conductivity of the bottom sediment. Przegląd Geologiczny 63(10/2): 919-925.
Marciniak M., Ziułkiewicz M., Górecki M. 2022. Variability of water exchange in the hyporheic zone of a lowland river in Poland based on gradientometric studies. Quaestiones Geographicae 41: 143-158.
Meszczyński J., Szczerbicka M. 2002. Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz 590 Zgierz. Wyd. Geologiczne.
Petts G.E., Amoros C., 1996. Fluvial Hydrosystems. Chapman & Hall, London, Wielka Brytania.
PGI (Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy). 2024. Online: https://www.pgi.gov.pl/dokumenty-pig-pib-all/psh/zadania-psh/jcwpd/jcwpd-60-79/4423-karta-informacyjna-jcwpd-nr-63/file.html (data ostatniego dostępu: 10.04.2024).
Skorupa J., Dziewińska L. 1976. Kompleksowa interpretacja wyników badań geofizycznych dla strefy Gopło–Pabianice ze szczególnym uwzględnieniem utworów cechsztynu i podłoża. Kwartalnik Geologiczny 20: 137-156.
Sokołowski J. 1966. Rola halokinezy w rozwoju osadów mezozoicznych i kenozoicznych struktury Mogilna i synklinorium mogileńsko-łódzkiego. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Szczepański W. 1995–1996. Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb państwowego monitoringu środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
Tonina D., Buffington J.M. 2011. Effects of stream discharge, alluvial depth and bar amplitude on hyporheic flow in pool-riffle channels. Water Resources Research 47: W08508. https://doi.org/10.1029/2010WR009140.
Zimmer M.A., Lautz L.K. 2014. Temporal and spatial response of hyporheic zone geochemistry to a storm event. Hydrological Processes 28: 2324-2337. https://doi.org/10.1002/hyp.9778
Ziułkiewicz M. 2003. Pionowa strefowość hydrochemiczna wód podziemnych na obszarze aglomeracji łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia 85.
Ziułkiewicz M. 2022. Zasolenie strefy hyporeicznej rzeki Moszczenicy w rejonie wysadu solnego Rogóźno. Acta Geographica Lodziensia 112: 163-184.
Ziułkiewicz M., Długosz-Lisiecka M. 2023. Izotopy radu w wodach strefy hyporeicznej Moszczenicy w rejonie wysadu solnego Rogóźno na ziemi łęczyckiej. W: R. Czerniawski, R. Bilski (red.) Funkcjonowanie i ochro-na wód płynących. WIOŚ O/Szczecin: 257-272.
Ziułkiewicz M., Grabowski P., Długosz-Lisiecka M. 2024. Ocena warunków geogenicznego zasolenia strefy hyporeicznej Moszczenicy w strefie wysadu solnego Rogóźno (powiat zgierski) na podstawie izotopów radu. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Funkcjonowanie strefy hyporeicznej”, 24¬25.04.2024, Poznań.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
