Human settlement in Polish territory during the Last Glacial Maximum (ca 24,000–19,000 cal. BP): the calm before a new deal
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2020/110/2Słowa kluczowe:
LGM, settlement, Gravettian, Epi-Gravettian, PolandAbstrakt
Human presence in Poland during the Late Pleniglacial is evidenced by Gravettian sites, mostly from Małopolska. Such settlement almost disappears from the archaeological record during the period between 24 and 19 ky cal. BP. Only a few sites from that period have been discovered – two workshops without absolute chronology, and some meagre records of settlement with uncertain dating to the LGM. The Polish territory was resettled in the19th and 16th millennium cal. BP onward, the settlers being associated with the Epi-Gravettian and Magdalenian cultures.
Bibliografia
Alexandrowicz S.W., Drobniewicz B., Ginter B., Kozłowski J.K, Madeyska T., Nadachowski A., Pawlikowski M., Sobczyk K., Szyndlar Z., Wolsan M. 1992. Excavations in the Zawalona cave at Mników (Cracow Upland, Southern Poland). Folia Quaternaria 63: 43-77.
Annan J.D., Hargreaves J.C. 2013. A new global reconstruction of temperature changes at the Last Glacial Maximum. Climate of the Past 9,1: 367-376.
Bánesz L., Hromada J., Desbrosse R., Margerand I., Kozłowski J.K., Sobczyk K., Pawlikowski M. 1992. Le site de plein air du Paléolithique supérieur de Kašov I en Slavaquie orientale. Slovenska Archeologia XL,1: 5-28.
Bicho N., Cascalheira J., Gonçalves C. 2017. Early Upper Paleolithic colonization across Europe: Time and mode of the Gravettian diffusion. PLOS ONE 12,5: e0178506.
Bronk Ramsey C. 2009. Bayesian analysis of radiocarbon dates. Radiocarbon 51(1): 337-360.
Chmielewski W. 1958. Stanowisko paleolityczne w Dziadowej Skale koło Skarżyc w pow. zawierciańskim. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 3: 5-61.
Cyrek K., Sytnyk O. 2012. Graweckie stanowisko w Haliczu (Halycu) na Ukrainie. Wyniki polsko-ukraińskich badań wykopaliskowych. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia XXXII: 5-55.
Cyrek K., Nadachowski A., Madeyska T., Bocheński Z., Tomek T., Wojtal P., Miękina B., Lipecki G., Garapich A., Rzebik-Kowalska B., Stworzewicz E., Wolsan M., Godawa J., Kościów R., Fostowicz-Frelik Ł., Szyndlar Z. 2000. Ex-cavation in the Deszczowa Cave (Kroczyckie Rocks, Częstochowa Upland, Central Poland). Folia Quaternaria 71: 5-84.
Dagnan A., Ginter B. 1970. Wyniki badań na stanowisku górnopaleolitycznym w Wójcicach, pow. Grodków. Sprawozdania Archeologiczne XXII: 31-37.
Demidenko Y.E. 2020 (in press). South of Eastern Europe and Upper Paleolithic diversity around the Last Glacial Maximum. Quaternary International.
Gamble C.S., Davies W., Pettitt P., Richards M. 2004. Climate change and evolving human diversity in Europe during the last glacial. Philosophical Transactions of the Royal Society 359: 243-254.
Ginter B. 1966. Stanowisko górnopaleolityczne w Wójcicach, pow. Grodków. Materiały Archeologiczne 7 : 59-65.
Haesaerts P., Borziac I., Chirica V., Damblon F., Koulakovska L. 2007. Cadre stratigraphique et chronologique du Gravettien en Europe cen-trale. PALEO. Revue d’archéologie préhistorique 19 : 31-52.
Haesaerts P., Gerasimenko N., Damblon F., Yurchenko T., Kulakovska L., Usik V., Ridush B. 2019. The Upper Palaeolithic site Doroshivtsi III: a new chronostratigraphic and environmental record of the Late Pleniglacial in the regional context of the Middle Dniester-Prut loess domain (Western Ukraine). Quaternary Inter-national 546: 196-215.
Housley R.A., Gamble C.S., Street M., Pettitt P.B. 1997. Radiocarbon evidence for the Lateglacial recolonisation of Northen Europe. Proceedings of the Prehistoric Society 63: 25-54.
Kaminská Ľ. (ed.). 2014. Stare Slovensko. Paleolit a mezolit, t. 2. Archaeologica Slovaca Monographiae, t. 2, Nitra.
Kaminská Ľ., Kozłowski J.K. 2002. Gravettian settlement on the south side of the Western Carpathians. In J. Gancarski (ed.) Starsza i środkowa epoka kamienia w Karpatach polskich. Krosno: 35-58.
Kozłowski J.K. 1963. Z zagadnień paleolitu Polski południowo-wschodniej. Rocznik Województwa Rzeszowskiego III: 5-18.
Kozłowski J.K. 1990. Northern Central Europe c. 18 000 BP. In O. Soffer, C.S. Gamble (eds) The World at 18 000 BP, t. 1-Hight Latitudes, Oxford.
Kozłowski J.K. 1999. Les origines de la récolonisation de la partie septentrionale de l ‘Europe Centrale après le pléniglaciaire. Folia Quaternaria 70 : 317-331.
Kozłowski J.K. 2001. Dwa mikroregiony osadnictwa późnograweckiego: dolina Wisły pod Krakowem oraz dolina Wagu pod Piešťianami. In: J.K. Kozłowski, E. Neustupny (eds) Archeologia przestrzeni. Metody i wyniki badań struktur osadniczych w dorzeczach górnej Łaby i Wisły. Polska Akademia Umiejętności, Akademie Věd České Republiky, Kraków: 95-110.
Kozłowski J.K. 2007. Le Gravettien du nord des Carpathes et des Sudètes. Paléo 19 : 221-242.
Kozłowski J.K., Kozłowski S.K. 1996. Le Paléolithique en Pologne. Grenoble.
Kozłowski J.K., Sobczyk K. 1987. The Upper Palaeolithic Site Kraków-Spadzista Street C2. Excavations 1980. Prace Archeologiczne 42: 7-68.
Kozłowski J.K., Kubiak H., Welc A. 1970. A Palaeolithic site with mammoth remains at Nowa Huta. Folia Quaternaria 36: 1-27.
Kulakovska L., Usik U., Haesaerts P., Ridush B., Uthmeier T., Hauck T.C. 2015. Upper Paleolithic of Middle Dniester: Doroshivtsi III site. Quaternary International 359-360: 347-361.
Marks L. 2002. Last Glacial Maximum in Poland. Quaternary Science Reviews 21: 103-110.
Moreau L. 2012. Le Gravettien ancien d’Europe centrale revisité : mise au point et perspectives. L’Anthropologie 116,5: 609-638.
Nadachowski A., Lipecki G., Wojtal P., Miekina B. 2011. Radiocarbon chronology of woolly mammoth (Mammuthus Primigenius) from Po-land. Quaternary International 245: 186-192.
Nerudová Z. 2015. The example of the Epigravettian site of Brno-Štýřice III (Czech Republic). Anthropolgie LIII,1–2: 245-256.
Nerudová Z., Moník M. 2019. The Epigravettian of Kůlna Cave? A revision of artefacts. Archeologické rozhledy 71: 567-588.
Novák M. 2004. Gravettian occupation in the lower layer of Kašov I. In: J. Svoboda, L. Sedláčková (eds) The Gravettian Along the Danube, t. 11. Dolnověstonické Studie, Brno: 217-242.
Novak M. 2006. Priestorová analýza paleolitických sídlisk. Distribúcia artefaktov na gravettienskych sídliskách Pavlov a Kašov. Přehled výzkumů 47: 49-68.
Nuzhnyj D.Yu. 2015. Verxnij paleolit Zaxidnoyi i Pivnichnoyi Ukrayinы (texniko-typolohichna variabel"nist" ta periodyzaciya). Instytut Arxeolohiyi Nacional’noyi Akademiyi Nauk Ukrayiny, Kyyiv.
Nuzhnyj D.Yu., Pyasec’kyj V.K. 2003. Krem’yanyj kompleks verxn"opaleolitychnoyi stoyanky Barmaky na Rivnenshhyni ta problema isnuvannya pam’yatok mizyns"koyi industriyi na Volyns"kij vysochyni. Kam’yana doba Ukrayiny 2: 58-74.
Nývltová Fišáková M. 2013. Seasonality of Gravettian sites in the Middle Danube Region and adjoining areas of Central Europe. Quaternary International 294: 120-134.
Pawłowska M., Petrykowski S., Valde-Nowak P. 2003. Verification surface studies of the Upper Palaeolithic site at Ujazd county of Jasło (Poland). Praehistoria, Miscolc 4–5: 153-164.
Połtowicz-Bobak M. in press. Eastern border of the Magdalenian Culture – an area of settlement or resource gathering? Anthropologie.
Połtowicz-Bobak M. 2013. Wschodnia prowincja magdalenienu. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Połtowicz-Bobak M., Bobak D., Łanczont M., Mroczek P., Komar M., Nowak A., Standzikowski K. 2018. Late Glacial environment and Late Palaeolithic settlement in the San River Valley (SE Poland). presented on Central European Conference on Geomorphology and Quaternary Sciences, 2018, Gissen, Niemcy.
Reimer P.J., Austin W.E.N., Bard E., Bayliss A., Blackwell P.G., Ramsey C.B., Butzin M., Cheng H., Edwards R.L., Friedrich M., Grootes P.M., Guilderson T.P., Hajdas I., Heaton T.J., Hogg A.G., Hughen K.A., Kromer B., Manning S.W., Muscheler R., Palmer J.G., Pearson C., Plicht J. van der, Reimer,R.W., Richards D.A., Scott E.M., Southon J.R., Turney C.S.M., Wacker L., Adolphi F., Büntgen U., Capano M., Fahrni S.M., Fogtmann-Schulz A., Friedrich R., Köhler P., Kudsk S., Miyake F., Olsen J., Reinig F., Sakamoto M., Sookdeo A., Talamo S. 2020. The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0–55 cal ka BP). Radiocarbon 62: 725-757. https://doi.org/10.1017/RDC.2020.41
Sobczyk K. 1995. Osadnictwo wschodniograweckie w dolinie Wisły pod Krakowem. Rozprawy Habilitacyjne – Uniwersytet Jagielloński, nr 303, Kraków.
Street M., Terberger T. 1999. The last Pleniglacial and the human settlement of Central Europe: new information from the Rheinland site of Wiesbaden – Igstadt. Antiquity 73: 259-272.
Sytnyk O. 2015. Paleolit Przedkarpacia i Podola: kontekst archeologiczny, geochronolgiczny, kulturowy. In: M. Łanczont, T. Madeyska (eds.) Paleolityczna ekumena strefy Pery- i Metakarpackiej. Wydawnictwo UMCS, Lublin: 693-835.
Tallavaara M., Luoto M., Korhonen N., Järvinen H., Seppä H. 2015. Human population dynamics in Europe over the Last Glacial Maximum. Proceedings of the National Academy of Sciences 112,27: 8232-8237.
Terberger T. 2013. Le Dernier Maximum glaciaire entre le Rhin et le Danube, un réexamen critique. Mémoire de la Société préhistorique française LVI : 415-443.
Terberger T., Street M. 2002. Hiatus or continuity? News results for the question of Pleniglacial settlement in Central Europe. Antiquity 76: 691-698.
Valde-Nowak P., Łanczont M., Pawłowska M. 2005. The Upper Palaeolithic Site at Ujazd (Polish Carpatians). Acta Archaeologica Carpathica XL: 5-26.
Verpoorte A. 2004. Eastern Central Europe during the Pleniglacial. Antiquity 78: 257-266.
Verpoorte A. 2009. Chronology of the Gravettian in Bohemia. In P. Šida (ed.) The Gravettian of Bohemia, t. 17. Dolnověstonické Studie, Brno: 44-58.
Wilczyński J. 2006. The upper palaolithic workshop at the site Piekary IIa sector XXII layer 5. Sprawozdania Archeologiczne 58: 175-203.
Wilczyński J. 2007a. The Gravettian and Epigravettian lithic assemblage from Kraków-Spadzista B+B1:dynamic approach to the technology. Folia Quaternaria 77: 37-96.
Wilczyński J., 2007b. Epigrawecka pracownia krze-mienia na stanowisku Kraków ul Spadzista B+B1. Przegląd Archeologiczny 55: 5-52.
Wilczyński J. 2009. Targowisko – a new Late Glacial Site in Southern Poland. Eurasian Prehistory 6,1–2: 95-118.
Wilczyński J. 2014. Paleolityczne oraz mezolityczne wyroby kamienne ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In: A. Zastawny (ed.) Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków: 21-61.
Wilczyński J. 2015a. The Gravettian and Epigravettian Settlement of Poland. In: S. Sázelová, M. Novak, A. Mizerová (eds) Forgotten Times and Spaces. New perspectives in paleoetnological and archeological studies. Institute of Archeology of the Czech Academy of Sciences; Masaryk University, Brno: 191-213
Wilczyński J. 2015b. A Gravettian Site in Southern Poland: Jaksice. ISEA PAS, Kraków.
Wilczyński J. 2016. Variability of Late Gravettian lithic industries in Southern Poland: a case study of the Kraków Spadzista and Jaksice II sites. Quaternary International 406:129-143.
Wilczyński J., Wojtal P. 2011. Jaksice II – a new Gra-vettian Site in southern Poland. Přehled výzkumů 52,1: 37-41.
Wilczyński J., Wojtal P., Sobczyk K. 2012. Spatial organization of the Gravettian mammoth hunters’ site at Kraków Spadzista (southern Poland). Journal of Archaeological Science 39: 3627-3642.
Wilczyński J., Szczepanek A., Wojtal P., Diakowski M., Wojenka M., Sobieraj D. 2016. A Mid Upper Palaeolithic Child Burial from Borsuka Cave (Southern Poland). International Journal of Osteoarchaeology 26:151-162.
Wilczyński J., Wojtal P., Sobieraj D., Sobczyk K. 2015. Kraków Spadzista trench C2: New research and interpretations of Gravettian settlement. Quaternary International 359–360: 96-113.
