Morphological changes in the backwater of the Jeziorsko Reservoir against the background of changes in the bottom of the Warta River valley between the Widawka estuary and Uniejów town in the Anthropocene

Authors

  • Zbigniew Rdzany Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Poland
  • Aleksander Szmidt Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Poland
  • Maciej Kossowski Uniwersytet Łódzki, Szkoła Doktorska Nauk Ścisłych i Przyrodniczych, Poland

DOI:

https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/3

Keywords:

central Poland, Warta River valley, fluvial forms, delta, bars, flood

Abstract

The article analyses the youngest morphological changes in the central section of the Warta valley floor between Woźniki village and Uniejów town. Although various manifestations of human impact have been recorded in landforms and sediments since at least the Bronze Age, these processes became more intense in the first half of the 19th century. At that time, the construction and expansion of flood embankments, carried out in stages, was of great importance, as was the construction of the Jeziorsko Dam Reservoir with accompanying hydrotechnical structures and devices. The flood embankments in sections outside the reservoir resulted in a radical separation of morphogenetic processes in the area between the embankments and in the outer two belts of the embankment. In the vicinity of the Jeziorsko Reservoir, characteristic morphodynamic zones with variable process dynamics have developed, functioning depending on water level fluctuations and flow variability in the Warta riverbed: the coastal zone and the delta zone of the reservoir. The research, focused on a detailed analysis of changes in the relief of the delta, allowed to prove that a single flood can change the degree of siltation of the reservoir, just like several dozen years of constant accumulation. It was also found that the effects of floods can be better assessed only after a few years rather than after a few months after the event

References

AGgeo (AG Geosynthetics). 2024. Online: https:// www.ag-geo.eu/realizacje (data ostatniego dostępu: 05.04.2024).

Banach M., Grobelska H. 2003. Stan dynamiki brzegów zbiornika Jeziorsko. Słupskie Prace Geograficzne 1: 91-106.

CRFOP (Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody). 2024. Online: https://crfop.gdos.gov. pl/CRFOP/widok/viewrezerwatprzyrody.jsf?fop=PL.ZIPOP.1393.RP.710 (data ostatnie-go dostępu: 07.04.2024).

Crutzen P.J., Stoermer E.F. 2000. The “Anthropocene”. IGBP Global Change Newsletter 41: 17-18.

Czarnecki L., Goździk J. 2008. Osuwiska w województwie łódzkim i ich szczególny charakter w wyrobisku KEB „Bełchatów”. Acta Universitatis. Lodziensis. Folia Geographica Physica 8: 165-183.

Forysiak J. 2005. Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia 90: 1-116.

Forysiak J., Kulesza M., Twardy J. 2004. Wpływ osadnictwa olęderskiego na sieć rzeczną i morfologię międzyrzecza Warty i Neru. W: III Warsztaty Terenowe „Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym”. Uniwersytet Warszawski, 20–22.05.2004, Warszawa: 9.

Forysiak J., Kulesza M., Twardy J. 2007. Wpływ osadnictwa olęderskiego na sieć rzeczną i morfologię międzyrzecza Warty i Neru. W: E. Smolska, P. Szwarczewski (red.) Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Tom III. Wyd. SWPR, Warszawa: 39-45.

Frydrych M. 2013. Wybrzeże klifowe zbiornika Jeziorsko i jego znaczenie w badaniach geomorfologicznych i paleogeograficznych. Acta Universitatis. Lodziensis. Folia Geographica Physica 12: 117-125.

Geoportal (Infrastruktura Informacji Przestrzennej). 2024. Online: geoportal.gov.pl (data ostatniego dostępu: 05.04.2024).

Gilly D. 1802–1803. Special Karte von Südpreussen. Approx. 1:150 000. Simon Schropp und Comp., Berlin.

Goudie A.S., Viles H.A. 2016. Geomorphology in the Athropocene. Cambridge University Press, Cambridge.

Grobelska H. 2008. Funkcjonowanie sztucznego wodnego a rezerwat przyrody na przykładzie Zbiornika Jeziorsko. W: J. Partyka, J. Pociask-Karteczka (red.) Wody na obszarach chronionych. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ojcowski Park Narodowy, Komisja Hydrologiczna PTG, Kraków: 287-293.

Jaskulski M., Łukasiewicz G., Nalej M. 2013. Porównanie metod transformacji map historycznych. Roczniki Geomatyki 11,4(61): 41-57.

Kaczmarek H. 2010a. Analiza zdjęć lotniczych oraz wyników pomiarów geodezyjnych w badaniach dynamiki strefy brzegowej sztucznych zbiorników wodnych – zbiornik Jeziorsko, rzeka Warta. Landform Analysis 13: 19--26.

Kaczmarek H. 2010b. Development of the shore zone of the Jeziorsko reservoir (the Warta River, central Poland). Geomorphologia Slovaca et Bohemica 1: 16-24.

Kaczmarek H. 2018. Ewolucja strefy brzegowej nizinnych zbiorników zaporowych w warunkach dużych wahań poziomu wody na przykładzie Zbiornika Jeziorsko na Warcie. Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 265.

Kaczmarek H., Tyszkowski S. 2009. The use of the aerial and ground photogrammetry in the Jeziorsko Reservoir shore zone monitoring (the Warta River, central Poland). Geomorphologia Slovaca et Bohemica 2: 7-12.

Krzyszkowski A. 1988. Osadnictwo neolityczne i wczesnobrązowe na terenach zalewowych zbiornika „Jeziorsko”. Aspekt przestrzenno-funkcjonalny. W: Badania archeologiczne pracowni konserwacji zabytków. Studia i materiały, Warszawa: 269-288.

Mapa Kwatermistrzostwa (Topograficzna Karta Królestwa Polskiego). 1822–1843.

Mapster (Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej). 2024. Online: http://igrek.amzp.pl/ maplist.php?cat=REYMANN200 (data ostatniego dostępu: 05.04.2024).

Mapy Geoportal (Infrastruktura Informacji Przestrzennej). 2024. Online: https://mapy.geoportal.gov.pl/imap/Imgp_2.html (data ostatniego dostępu: 05.04.2024)

Petera-Zganiacz J., Forysiak J., 2012. Historia rozwoju doliny Warty w basenie uniejowskim. Biuletyn Uniejowski 1: 23-41.

Rdzany Z., Szmidt A., Frydrych M., Kossowski M. 2022. Wpływ powodzi z 2010 roku na morfologię południowej części dna Zbiornika Jeziorsko. Acta Geographica Lodziensia 112: 77-95. https://doi.org/10.26485/AGL/2022/112/6

Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Rich- ling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik, T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018. Physico-geographical meso-regions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91(2): 143-170.

Stratigraphy (The International Commission on Stratigraphy). 2024. Online: https://stratigraphy.org/ (data ostatniego dostępu: 27.03.2024).

Szmidt A. 2015. Ocena przydatności archiwalnych materiałów kartograficznych dla analiz paleopowierzchni wykonywanych w technikach GIS na obszarze Polski Środkowej. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 14: 63-68.

Twardy J. 2008. Fazy transformacji rzeźby środkowej Polski w warunkach antropopresji w świetle badań geosystemów eolicznych, stokowych i rzecznych. Landform Analysis 9: 324-328.

Ustawa z dnia 20 lipca 2017 – Prawo wodne; Dz.U. 2023 poz. 1478.

Wicher-Dysarz J., Dysarz T. 2016. Analiza procesu akumulacji rumowiska w górnej części zbiornika Jeziorsko. Gospodarka Wodna 9: 292-298.

Wierzbicki M., Hammerling M., Przedwojski B. 2008. Przebieg procesu erozji poniżej zbiornika Jeziorsko na rzece Warcie. Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 17(2): 136-145.

Wojterska M., Ratyńska H. 2019. Zróżnicowanie przestrzenne roślinności obszarów zalewowych strefy ujścia rzeki Warty do zbiornika Jeziorsko. Przegląd Geograficzny 91(3): 385-404.

Wojterska M., Ratyńska H. 2019. Zróżnicowanie przestrzenne roślinności obszarów zalewowych strefy ujścia rzeki Warty do zbiornika Jeziorsko. Przegląd Geograficzny 91(3): 385-404.

Założenia redakcyjne wykonania kartograficznych opracowań tematycznych w postaci cyfrowej mapy geomorfologicznej w rozdzielczości odpowiadającej skali przeglądowej 1:500 000 w zakresie, o którym mowa w $2 pkt 1 lit. C rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 października 2011 r. w sprawie rodzajów kartograficznych opracowań tematycznych i specjalnych. Praca zbiorowa. 2021. Gepol Sp. Z o.o., Instytut Geodezji i Kartografii, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.

Downloads

Published

2024-06-14

How to Cite

Rdzany, Z., Szmidt, A., & Kossowski, M. (2024). Morphological changes in the backwater of the Jeziorsko Reservoir against the background of changes in the bottom of the Warta River valley between the Widawka estuary and Uniejów town in the Anthropocene. Acta Geographica Lodziensia, 116, 51–70. https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/3

Issue

Section

Articles