Mégasite néolithique à Tel Moẓa en Israël problèmes d’interprétation sélectionnés
DOI:
https://doi.org/10.26485/AAL/2024/70/2Słowa kluczowe:
Tel Moẓa; Lewant; neolityczne budowle sakralne; neolityczne megastanowisko; pier housesAbstrakt
Pozostałości osadnictwa neolitycznego z różnych epok odkryte na stanowisku Moẓa w Izraelu dobrze wpisują się w proces tworzenia i rozwoju architektury wspólnotowej, charakterystycznej dla całego Bliskiego Wschodu, uwzględniającej także cele sakralne. Początkowo funkcję sakralną pełniły małe kapliczki domowe, później większe budynki gminne o szerszym, także niekultowym przeznaczeniu. Zwieńczeniem tego procesu było pojawienie się monumentalnych budowli sakralnych.
Domy wielopokojowe wznoszone na planie prostokąta przybierały lokalne odmiany w różnych częściach Bliskiego Wschodu. W Moẓa odkryto budynki będące odmianą tego typu domów, odzwierciedlającą proces upowszechnienia się budownictwa prostokątnego i zróżnicowania funkcji budynków. Niektóre z odkrytych tu dużych budowli mogły pełnić funkcje sakralne.
Wyniki wykopalisk w Moẓa dowodzą, że w okresie późnego neolitu i chalkolitu (6-5 tys. p.n.e.) na terenie południowego Lewantu istniały duże osady z rozwiniętym budownictwem, rolnictwem, rzemiosłem i rozbudowanymi powiązaniami handlowymi. Prowadzi to do wniosku, że region Lewantu w okresie PPNB odegrał ważną rolę w przejściu od łowiectwa i zbieractwa do osiadłego trybu życia. Dane archeologiczne uzyskane podczas wykopalisk Moẓa mogą stać się poważnym argumentem w dyskusji na temat tej transformacji.
Bibliografia
Akkermans P.M.M.G., Schwartz G.M. (2003): The Archaeology of Syria: From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societes (c.16000-300 bc), Cambridge University Press.
Anspach M. R. (2019): Every Man’s House Was His Temple: Mimetic Dynamics in the Transition from Aşıklı Höyük to Çatalhöyük; Hodder I. (ed.), Religion, History, and Place in the Origin of Settled Life, University Press of Colorado, pp.186-211.
Anton M. (2020): Death at Motza: Variability in the Treatment of Human Remains; The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (red. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 201-222.
Aurenche O., Kozłowski S. K. (1999): La naissance du Néolitique au Proche Orient ou Le paradis perdu.
Białowarczuk M. (2013): Architektura Północnego Lewantu, Taurusu i Północnej Mezopotamii od połowy XI do początku IX tysiąclecia B. C. (thèse de doctorat; Institut d'Archéologie, Université de Varsovie).
Byrd B. F., Banning E. B. (1988): Southern Levantine Pier Houses: Intersite Architectural Patterning During Pre-Pottery Neolithic B, Paléorient, Vol. 14, No. 1, pp. 65-72.
Childe G.V. (1950): The Urban Revolution, The Town Planning Review 21/1 3–17. DOI: http://www.jstor.org/stable/40102108?origin=JSTOR-pdf.
Garfinkel Y. (2018): The Iron Age Clay Figurine Head, Khirbet Qeiyafa Vol. 4. Excavation Report 2007–2013: Art, Cult, and Epigraphy, éd. Y. Garfinkel – S. Ganor – M.G. Hasel; Jerusalem: Jerusalem Israel Exploration Society, 143–163.
Goring-Morris A. N., Belfer-Cohen A. (2020): Highlighting the PPNB in the Southern Levant, Neo-Lithics, 3-22.
Goring-Morris A. N., Belfer-Cohen A. (2013): Houses and Households: a Near Eastern Perspective; Hofmann D., Smyth J. (éd.), Tracking the Neolithic House in Europe Sedentism, Architecture and Practice, 19-44.
Kenyon K. M. (1981): Excavations at Jericho, Volume 3, The Architecture and Stratigraphy of the Tell. London: The British School of Archaeology in Jerusalem.
Khalaily H., Bar-Yosef O., Barzilai O., Boaretto E., Bocquentin F., Eirikh-Rose A., Greenhut Z., Goring-Morris A. N., Le Dosseur G., Marder O., Sapir-Hen L., Yizhaq M. (2007): Excavations at Motza in the Judean Hills and the early Pre-Pottery Neolithic B in the southern Levant, Paléorient 33.2., 5-37.
Khalaily H., Marder O., Barzilai O. (2007): La diversité des systèmes techniques des communautés du Néolithique pré-céramique : vers la caractérisation des comportements sociaux, 5e colloque international sur les industries lithiques du Néolithique pré-céramique, sous la direction de L. Astruc, D. Binder et F. Briois, Éditions APDCA, Antibes (An Early Pre-Pottery Neolithic B blade cache from Motza,West of Jerusalem, Israel | omry barzilai - Academia.edu)
Khalaily H., Vardi J. (2020): The New Excavations at Motza: An Architectural Perspective on a Neolithic ‘Megasite’ in the Judean Hills: The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (éd. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 69–100.
Khalaily H., Re’em A., Vardi J., Milevski I. (2020): Foreword: The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (éd. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 9–18.
Kisilevitz S., Lipschits O. (2020): Another Temple in Judah!, Biblical Archaeology Review 46/1, 40–49.
Mazurowski R. F., Kanjou Y. (2012): Tell Qaramel 1999–2007. Protoneolithic and Early Pre-pottery Neolithic Settlement in Northern Syria / Un village protonéolithique et préceramique en Syrie du Nord (=PCMA Excavation Series 2), Warsaw: PCMA.
Milevski I., Lupu R., Bischoff E. (2020): The Late Pottery Neolithic/Early Chalcolithic Period at Motza and Its Surroundings: A New Horizon Emerging in the Judean Hills: The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (éd. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 241-264.
Nigro L. (2017): Beheaded Acestors. Of Skulls and Statues in Pre-Pottery Neolithic Jericho; Scienze dell'Antichità 23.3, 3-30.
Rollefson G. O. (1998): 'Ain Ghazal (Jordan) : ritual and ceremony III. In: Paléorient, vol. 24, n°1, 43-58.
Shatil A., Levy A., Milevski I. (2020): Living in a Capsule: The Early Bronze Age I Village at Motza: The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (éd. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 265-294.
Simmons A. H. (2010): The Neolithic Revolution in the Near East. Taransforming the Human Lanndscape. University of Arizona Press, Tocson.
Watkins T. (2020): Setting the Neolithic of Southwest Asia in Its Evolutionary Context; The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (éd. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 19-36.
Vardi J., Yegorov D., Khalaily H. 2020. Daily Life at the Final Pre-Pottery Neolithic B Megasite of Motza (Judean Hills) Based on the Material Culture; The Motza (Moẓa) Excavations and Beyond, The Mega Project at Motza (Moẓa): The Neolithic and Later Occupations up to the 20th Century. New Studies in the Archaeology of Jerusalem and Its Region. Supplementary Volume (red. H. Khalaily, A. Re’em, J. Vardi, I. Milevski; Jerusalem: Israel Antiquities Authority, 101-130.
