Scena walki z tygrysami na sasanidzkiej paterze z Mes ‘Aynak. Uwagi na temat kompozycji
DOI:
https://doi.org/10.26485/AAL/2020/66/6Słowa kluczowe:
sztuka kuszano-sasanidzka, srebrne patery, ikonografiaAbstrakt
W prezentowanym studium poddano ocenie, z formalnego punktu widzenia, scenę konnego polowania z kuszano-sasanidzkiej partery znalezionej w Mes Aynak, w Afganistanie. Scena reprezentuje model pokrewny dziełom znanym z toreutyki sasanidzkiej, jednakże z wyraźnymi różnicami. Porównując scenę z modelami wyróżnionymi przez Autora, pojawił się wniosek, że sasanidzcy mistrzowie obróbki srebra, poza „kanonicznymi” figurami, pozwalali sobie na formalne eksperymenty. Jest to zjawisko znane z peryferii imperium Sasanidów, a model obejmujący jeźdźca uderzającego mieczem „kotowatego drapieżnika” a w wolnej, wyciągniętej ręce trzymającego inny obiekt, wykształcił się w Kuszanszahr i łączy w sobie asyryjskie i achemenidzkie formuły ludzi zabijających dzikie bestie z układami ukazującymi konnego łucznika czy jeźdźca operującego włócznią, znane z sasanidzkigo srebra.
Bibliografia
Arnheim R. 1978. Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Baulo A.V. 2002. Sasanidskoe serebranoe bludo s r. Synya, Arheologiya i etnografiya Evrazii, Novosibirsk, 142-148.
Boardmann J. 2000. Persia and the West, London: Thames and Hudson.
Bollok A. 2015. The Visual Arts of the Sāsānian Empire and the Nagyszentmiklós/Sânnicolau Mare Treasure – A Non-Specialist’s View. In: Daim F., Gschwantler K., Plattner G., Stadler P. (eds.), Der Goldschatz von Sânnicolau Mare (ungarisch: Nagyszentmiklós), Mainz: Romisch- Germanisches Zentralmuseum – Tagungen, 43-70.
Ciafloni, Della Roca De Candal 2011. Sasanian Traditions in Sogdian Paintings: Hunting and Fighting Scenes, Parthica, Vol. 13, 111-128.
Compareti M. 2019. Assimilation and Adaptation of Foreign Elements in Late Sasanian Rock Reliefs at Taq-i Bustan. In: Asutay-Effenberger N., Daim F. (eds.), Sasanidische Spuren in der byzantinischen, kaukasischen und Islamischen Kunst und Kultur, Mainz: Schnell & Steiner, 19-36.
Ettinghausen R. 1972. From Byzantium to Sasanian Iran and the Islamic World. Three Modes of Artistic Influence. Leiden: Brill.
Francfort H.P. 2002. Images du combat contre le sanglier en Asie centrale (3 ème au 1 er millénaire av. J.-C.), Bulletin of the Asia Institute vol. 16, 117-142.
Gaibov V.A., Košelenko G.A. 2008. A Horseman charging a Foot Soldier: A New Subject in Parthian Glyptic Art, Parthica 10, pp. 99-107.
Grabar O. 1967. Sasanian Silver. Late Antique and Early Mediaeval Arts of Luxury From Iran. Michigan: Ann Arbor.
Gray B. 1991. Post-Sasanian Metalwork, Bulletin of the Asia Institute Vol. 5. pp. 59-63.
Gunter A.C., Jett P. 1992. Ancient Iranian Metalwork in the Arthur M. Sackler Gallery and the Freer Gallery of Art, Washington D.C: Arthur M. Sackler Gallery and Freer Gallery of Art.
Harper P.O. 1978. The Royal Hunter. Art of the Sasanian Empire, New York: Asia Society.
Harper P.O. 1983. Sasanian Silver, in: E. Yarshater (ed.), Cambridge History of Iran 3 (2), Cambridge: Cambridge University Press, 1113-1130.
Harper P.O. 2000. Sasanian Silver Vessels: The Formation and Study of Early Museum Collections. In: Curtis J. (ed.), Mesopotamia and Iran in Parthian and Sasanian Periods: Rejection and Revival. C. 238 BC-AD 642. London: British Museum Press, 70-75.
Harper P.O. 2006. In Search of a Cultural Identity. Monuments and Artifacts of the Sasanian Near East. 3rd to 7th Century A. D., New York: Bibliotheca Persica, 10-11.
Harper P.O. 2008. Image and Identity: Art of the Early Sasanian Dynasty. In: V. S. Curtis, S. Stewart. L (eds.), The Sasanian Era. Vol. III. The Idea of Iran, London, New York: I.B. Tauris, 71-87.
Harper P. O., Meyers P. 1981. Silver Vessels of the Sasanian Period. Vol. I. Royal Imagery, New York: Metropolitan Museum of Art.
Herrman G. 2017. Ancient Ivory. Masterpieces of the Assyrian Empire, London: Thames and Hudson.
Khurshudian E. 2003. Armenia i sasanidskiy Iran (istoriko-kulturologicheskoe issledovanie), Almaty: Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Armenia, The Embassy of the Republic of Armenia in the Republic of Kazakhstan and Kyrgyz Republic. National Academy of Sciences of the Republic of Armenia. Institute of Oriental Studies.
Mackintosh M.C. 1978. Taq-i Bustan and Byzantine Art: A Case for Early Byzantine Influence on the Reliefs of Taq-i Bustan, Iranica Antiqua Vol. 13, 149-177.
Marschak B.I. 1986. Silberschätze des Orients. Metalkunst des 3.-13. Jahr-hunderts und ihre Kontinuität. Leipzig: E. A. Seemann.
Maršak B.I. 1971, Sogdiyskoe serebro. Ocherki po vostochnoy torevtike, Moskva: Nauka.
Marshak B.I 2002. Pre-Islamic Painting of the Iranian Peoples and its Sources in Sculpture and Decorative Arts. In: E. Sims, B. I. Marshak, E. J. Grube (eds.). Peerless Images. Persian Painting and its Sources, New Haven, London: Yale University Press, 7-19.
Maršak B.I. 2017 Istoriya vostochnoy torevtiki IIIXIII vv. i problemy kulturnoy preemstvennosti, Sankt Petersburg: Academy of Culture’s Research.
Maršak B.I., Kikiris Ya. B 1969 Chilekskie chashi, Trudy Gossudarsvennogo Ermitaža vol 10, 55- 80.
Mleziva J. 2016 Silver Vessels from Mes’Aynak. In: Stančo L. (ed.), Afghanistan. Rescued Treasures of Buddhism, Prague: Náprstek Museum, 99-105.
Moradi Y., Compareti M. 2019. A Sasanian figured relief plaque from Taq-e Bostan, Parthica 21, 179-188.
Pirson F. 2014. Ansichten des Krieges. Kampfreliefs klassischer und hellenistischer Zeit im Kulturvergleich, Wiesbaden: Dr Ludwig Reichert.
Preiser-Kapeller J. 2019. From one End of the (Post)Sasanian World to the other. Mobility and Migration between the Caucasus, Central Asia and the Persian Gulf in the 4th to 9th Century CE, In: Asutay-Effenberger N., Daim F. (eds.), Sasanidische Spuren in der byzantinischen, kaukasischen und Islamischen Kunst und Kultur, Mainz: Schnell & Steiner, 9-18.
Reade J.E. 2018. The Assyrian Royal Hunt. In: Brerenton G. (ed.), The BP exhibition. Iam Ashurbanipal king of the world, king of Assyria. London: Thames and Hudson, 52-79.
Rosen-Ayalon M. 1991. A Non-Royal Hunter Vessel, Bulletin of the Asia Institute Vol. 5. 66-67.
Ritter N.C. (2010), Die altorientalischen Traditionen der sasanidischen Glyptik. Form-Gebrauch- Ikonographie, Wien: LIT, Berlin.
Šlyahova V.I. 1977. Serebranyi sosud iz s. Yuldus (kurganskaya oblast), Sovetskaya Arkheologiya 1977/4, 288-292.
Skupniewicz P.N. 2009. Shafted Weapons of Sasanian Hunting Iconography, Fasciculi Archaeologiae Historicae Vol. XXII, 49-64.
Skupniewicz P.N. 2015. Tabriz Museum Battle Dish. Formal Considerations, Metamorfozy Istorii 6, Pskov, 180-211.
Skupniewicz P.N. 2018A. Mozaika Aleksandra Wielkiego i hellenistyczne ikony przemocy, Istorija Religiy Ukrainy Vol 28, 3-16.
Skupniewicz P.N. 2018B. Hellenistyczne estetyczne modele ujmowania walki konnej a Mozaika Aleksandra w kontekście eschatologicznym. Studium formalne. In: Minta-Tworzowska D. (ed.), Estetyka w archeologii. Obrazowanie w pradziejach i starożytności, Gdańsk: Polska Akademia Nauk, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 317-342.
Skupniewicz P.N. 2019 ‘Sasanian’ silver plate from al-Ṣabāḥ Collection in light of aesthetic features of Sasanian toreutics, Historia i Świat Vol. 8, 59-78.
Soudavar A. (2003), The Aura of Kings: Legitimacy and Divine Sanction in Iranian Kingship, Costa Mesa: Mazda Publishers.
Swietochowski M.L., Carboni S. 1994, Illustrated Poetry and Epic Images. Persian Painting of the 1330s and 1340s, New York: Metropolitan Museum Press.
Tanabe K. 2001. A Kushano-Sasanian Silver Plate and Central Asian Tigers, Silk Road Art and Archaeology Vol. 7, 167-186.
Thompson E. 2008. Composition and Continuity in Sasanian Rock Reliefs, Iranica Antiqua Vol. 43, 300-358.
Тrever К. V., Lukonin V. G. 1987. Sasanidskoe serebro. Sobranie Gosudarstvennogo Ermitaža. Hudožestvennaya kultura Irana III-VIII vekov. Мoskva: Iskusstvo.
