Transgresje artystek i artystów społecznie zaangażowanych. Moralne implikacje i konflikty aksjologiczne
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2024/73.2/5Słowa kluczowe:
socjologia sztuki, socjologia moralności, sztuki wizualne, sztuka zaangażowana społecznie, sztuka krytyczna, transgresjaAbstrakt
Artykuł traktuje o transgresji artystów zaangażowanych społecznie, moralnych implikacjach i konfliktach aksjologicznych. Tekst otwiera omówienie przedmiotu badań, wykorzystywanych koncepcji i teorii (m.in. Pierre Bourdieu, Nathalie Heinich, Zygmunt Bauman, Emil Durkheim, Maria Ossowska) oraz przedstawienie przyjętej perspektywy socjologii krytycznej. W następnych częściach artykułu zaprezentowane są szczegółowe badania wybranych wątków transgresyjnych w sztukach wizualnych oraz przemiany artystycznego etosu. Autor stwierdza brak kodeksu etycznego artysty. Na zakończenie zastanawia się nad możliwością zastosowania koncepcji „Etyki bez kodeksu” Leszka Kołakowskiego i „osobistej moralności” Zygmunta Baumana do produkcji artystycznej.
Bibliografia
Althamer Paweł. 2009. Guma. https://artmuseum.pl/pl/kolekcja/praca/althamer-pawel-guma [dostęp: 14.12.2022].
Atkinson Karen. 2017. Ethics for artists. Huffpost. https://www.huffpost.com/entry/ethics-for-artists_b_826053 [dostęp: 10.12.2022].
Bataille Georges. 1999. Erotyzm. tłum. Maryna Ochab. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Bauman Zygmunt. 1993. „Ponowoczesne wzory osobowe”. Studia Socjologiczne 2(129): 7–31.
Bauman Zygmunt. 1994. „Moralne obowiązki, etyczne zasady”. Etyka 27: 9–28.
Bauman Zygmunt. 1995. „A jeśli etyki zabraknie…”. Kultura Współczesna 1–2(5–6): 146–159.
Bauman Zygmunt. 2010a. Słuchając przeszłości, rozmawiając z przeszłością. W: Między chwilą a pięknem. O sztuce w rozpędzonym świecie. Tegoż, 79-86. Łódź: Wydawnictwo Oficyna.
Bauman Zygmunt. 2010b. Na wertepach cielesnego wyzwolenia. Wokół sztuki Grzegorza Klamana. W: Między chwilą a pięknem. O sztuce w rozpędzonym świecie. Tegoż, 103-111. Łódź: Wydawnictwo Oficyna.
Bauman Zygmunt. 2000. Ponowoczesność jako źródło cierpień. Warszawa: Sic.
Becker Howard S. 2008. Art worlds. Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press.
Bell Daniel. 1994. Kulturowe sprzeczności kapitalizmu. tłum. S. Amsterdamski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Beuys Joseph. 1990. Teksty, komentarze, wywiady. tłum. J. Jedliński, A. Sochacki, M. Piotrowska, Akademia Ruchu, Warszawa: Centrum Sztuki Współczesnej.
Bollin Przemysław. 2020. Jerzy Kalina o „Zatrutym źródle”: zaczynam się czuć, jak w barbarii. Onet. https://kultura.onet.pl/sztuka/jerzy-kalina-autor-rzezby-jana-pawla-ii-zabiera-glosdestrukcja-kraju/rjjd47l [dostęp: 10.11.2022].
Boltanski Luc. 2011. Od rzeczy do dzieła. Procesy atrybucji i nadawania wartości przedmiotom. tłum. I. Bojadżijewa. W: Wieczna radość. Ekonomia polityczna społecznej kreatywności. J. Sowa (red.), 17–44, Warszawa: Bęc Zmiana.
Bourdieu Pierre. 2001. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. tłum. A. Zawadzki. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Bourdieu Pierre, Wacquant Loïc J.D. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. tłum. A. Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Bourdieu Pierre. 2005. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. tłum. P. Biłos. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bourdieu Pierre. 2009. O telewizji. Panowanie dziennikarstwa. tłum. K. Sztandar-Sztanderska, A. Ziółkowska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burn Gordon. 2009. Sex & violence, death & silence. Foreword by Damien Hirst with David Peace. London: Faber And Faber Bloomsbury House.
Danto Arthur C. 2006. Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki. tłum. i oprac. L. Sosnowski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dickie George. 1974. Art and the aesthetic: An institutional analysis. New York–Ithaca: Cornell University Press.
Durkheim Emile. 1999. O podziale pracy społecznej. tłum. K. Wakar. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Durkheim Emile. 2011. Samobójstwo. Studium z socjologii. tłum. K. Wakar. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Gillen Eckhart. 1991. Angst vor Deutschland. W: Autoperforationartistik. C. Tannert (red.), 356–363. Nurnberg: Kunsthalle.
Heinich Nathalie. 2019. Sztuka jako wyzwanie dla socjologii. Rozmowy z Julianem Tenedosem. tłum. J.M. Kłoczkowski. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki.
Heartney Eleanor. 2004. Orlan: Magnificent „and”, W: Orlan. Carnal art. C. Cros, V. Rehberg, L. le Bon (red.), transl. D. Dusinberre, 223–234. Paris: Flammarion.
Hochschild Arlie R. 2005. Zarządzanie emocjami. Komercjalizacja ludzkich uczuć. tłum. J. Konieczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Horkheimer Max, Theodor W. Adorno. 2010. Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Illouz Eva. 2009. Uczucia w dobie kapitalizmu. tłum. Z. Simbierowicz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Jakubowicz Rafał. 2004. Ekstaza pamięci. Z Arturem Żmijewskim rozmawia Rafał Jakubowicz, Format. Pismo Artystyczne 44: 14–16.
Kardasz Magda. 2005. Przewodnik po twórczości Pawła Althamera. W: Paweł Althamer zachęca. M. Jurkiewicz, J. Pieńkos (red.), 9–15. Warszawa: Zachęta Narodowa Galeria Sztuki.
Kołakowski Leszek. 1967. Kultura i fetysze. Zbiór rozpraw, Warszawa: PWN.
Kowalczyk Izabela. 2000. Tożsamość zapisana ciałem. W: Sztuka kobiet. J. Ciesielska, A. Smalcerz (red.), 158–177. Bielsko-Biała: Galeria Bielska BWA .
Kowalczyk Izabela. 2014. „Sprawa Doroty Nieznalskiej a wojny kulturowe”. Studia Kulturoznawcze 2(6): 73–90.
Kozyra Katarzyna, Artur Żmijewski. 2008. Rozwarta i gotowa. Z Jackiem Markiewiczem rozmawiają Katarzyna Kozyra i Artur Żmijewski. W: Drżące ciała. Rozmowy z artystami. A. Żmijewski (red.), 272–279. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Kurant Agnieszka. Oskar Dawicki, Łukasz Ronduda, Janek Simon, Edwin Bendyk. 2009. Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Manifest Nooawangardy/Nowa Autonomia Sztuki. https://archiwum-obieg.u-jazdowski.pl/wydarzenie/13677#1 [dostęp: 31.12.2022].
Kutyła Julian, Patryk Wałaszkowski. 2016. Pawlenski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Lash Scott, Celia Lury. 2011. Globalny przemysł kulturowy. Medializacja rzeczy. tłum. J. Majmurek, R. Mitoraj. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Lubiak Jarosław. 2006. Dzieło nie tylko ludzkie. Exit 1(65). http://kwartalnik.exit.art.pl/article.php?edition=11&id=225&lang=pl [dostęp: 12.10.2020].
Lustych Jarek. 2020. Latent Voice, http://latentvoice.pl/# [dostęp: 23.03.2021]
Lyotard Jean-Francois. 1996. Filozofia i malarstwo w epoce eksperymentu. tłum. M.P. Markowski. W: Postmodernizm. Antologia przekładów. R. Nycz (red.), 62–80. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszyński.
Matt Gerald. 2006. Muzeum jako przedsiębiorstwo. Łatwo i przystępnie o zarządzaniu instytucją kultury. tłum. A. Wajs. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Mazurkiewicz Roman, Władysław Podrazik. 2007. Prorok na skale. Myśli Jerzego Nowosielskiego. Kraków: Znak.
Mouffe Chantal. 2008. Polityczność. Przewodnik Krytyki Politycznej. tłum. J. Erbel. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Możdżyński Paweł. 2008. Rytualna sztuka współczesna. W: Oblicza religii i religijności. I. Borowik, M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Doktór (red.), 398–420. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Możdżyński Paweł. 2009. Emocje sztuki współczesnej. W: Emocje a kultura i życie społeczne. P. Binder, H. Palska, W. Pawlik (red.), 149–169. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Możdżyński Paweł. 2011a. Inicjacje i transgresje. Antystrukturalność sztuki XX i XXI wieku w oczach socjologa. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Możdżyński Paweł. 2011b. „Tanatologia stosowana sztuki współczesnej”. Dyskurs. Zeszyty naukowo-artystyczne ASP we Wrocławiu 12: 112–132.
Możdżyński Paweł. 2013. Wykluczeni w polskiej sztuce współczesnej (1980–2011). W: Społecznie wykluczeni. Niewygodni, nienormatywni, nieprzystosowani, nieadekwatni. A.M. Kłonkowska, M. Szulc (red.), 153–170. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Możdżyński Paweł. 2016. Akademia Sztuk Pięknych w horyzoncie społeczeństwa konsumpcyjnego i pogoni za wrażeniami. W: Sztuki w kontekście społecznym. Nowe role akademii i współczesne oblicza akademizmu. Ł. Guzek (red.), 9–16. Gdańsk: Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku.
Możdżyński Paweł. 2018. Transgresje i implozje późnego kapitalizmu. W: Rozumienie granic, granice rozumienia. Fenomenologicznie inspirowane interwencje w polu sztuki i humanistyki. K. Biały, M. Domański (red.), 146–159. Łódź: Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi.
Możdżyński Paweł. 2021. Cierpienie artystek i artystów. Analiza polskiego dyskursu sztuk wizualnych po 1989 roku. W: Cierpienie w perspektywie socjologicznej. P. Możdżyński (red.), 197–232. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Możdżyński Paweł. 2023. Transgresyjne sacrum we współczesnych sztukach wizualnych. Próba typologii. W: Sztuka wobec metafizyki. Postawy i strategie lat 2000–2020. Ł. Murzyn, R. Solewski, B. Stano (red.), 51–80. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Ossowska Maria. 2005. Socjologia moralności. Zarys zagadnień. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Piotrowski Piotr. 2003. „Ciało i tożsamość: sztuka ciała w Europie Środkowej”. Artium Quaestiones 14 (2003): 201–256.
Professional practices for artists. 1997–2011. College Art Association. https://www.collegeart.org/standards-and-guidelines/guidelines/practices [dostęp: 21.12.2022].
Ronduda Łukasz. 2006. Strategie subwersywne w sztukach medialnych. Kraków: RABID.
Sienkiewicz Karol. 2014. Zatańczą ci, co drżeli. Polska sztuka krytyczna. Warszawa: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Karakter.
Sienkiewicz Karol. 2019. Kto się boi bananów Natalii LL, czyli dulszczyzna i cenzura w Muzeum Narodowym. Dyrektor Miziołek wyskoczył przed szereg. Gazeta Wyborcza. https://wyborcza.pl/7,112588,24708236,kto-sie-boi-bananow-natalii-ll-czyli-dulszczyzna-i-cenzura.html [dostęp: 12.10.2020]
Szabłowski Stach. 2020. Czekalska + Golec. Newbornes. Galeria Monopol. https://galeriamonopol.pl/czekalska-golec-newborns/ [dostęp: 12.08.2021].
Środa Magdalena, Barbara Skarga, Wojciech Pawlik, Krzysztof Kiciński, Ija Lazari-Pawłowska, Henryk Jankowski, Jan Woleński, Joanna Górnicka, Robert Piłat, Marek Wichrowski, Grzegorz Hansen, Janusz Kraszewski. 1994. „Dyskusja redakcyjna: wokół etyki zawodowej”. Etyka 27: 167–206.
Tarasiuk Agnieszka. 2020. Agnieszka Brzeżańska. Cała Ziemia Parkiem Narodowym. Przewodnik po wystawie. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie.
Turner Victor. 2005a. Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie. tłum. W. Usakiewicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Turner Victor. 2005b. Od rytuału do teatru. tłum. M. i J. Dziekanowie. Warszawa: Volumen.
Turner Victor. 2010. Proces rytualny. Struktura i antystruktura. tłum. E. Dżurak. Warszawa: PIW.
Ujma Magdalena. 2000. Strach przed śmiesznością. W: Sztuka kobiet. J. Ciesielska, A. Smalcerz (red.), 70–91. Bielsko-Biała: Galeria Bielska BWA .
Wasilewski Marek. 2021. Sztuka w czasach populizmu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
Wodiczko Krzysztof. 2015. Socjoestetyka. Rozmawia Adam Ostolski. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Znaniecki Florian. 1986. Fakty i przedmiot kulturowe. W: Znaniecki. J. Szacki (red.), 60–64. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Żmijewski Artur (red.). 2008a. Drżące ciała. Rozmowy z artystami. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Żmijewski Artur. 2008b. Pieśń skórzanego worka. Z Pawłem Althamerem rozmawia Artur Żmijewski. W: Drżące ciała. Rozmowy z artystami. A. Żmijewski (red.), 58–63. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Żmijewski Artur. 2008c. Z wiaderkami świńskim truchtem. Z Katarzyną Kozyrą rozmawia Artur Żmijewski. W: Drżące ciała. Rozmowy z artystami. A. Żmijewski (red.), 186–194. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Żmijewski Artur. 2008d. Artysta nie może być odpowiedzialny. Ze Zbigniewem Liberą rozmawiają Łukasz Gorczyca i Artur Żmijewski. W: Drżące ciała. Rozmowy z artystami. A. Żmijewski (red.), 243–259. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
