Społeczeństwo obywatelskie w klasowym zwierciadle

Abstrakt

Idea społeczeństwa obywatelskiego zajmuje istotne miejsce w debacie publicznej w Polsce. W artykule proponujemy spojrzenie na ten dyskurs z uwzględnieniem problematyki klas społecznych. Z jednej strony uznajemy bowiem, że – jak każdy sposób interpretowania rzeczywistości społecznej – tak i ten zajmujący się kwestią obywatelskości jest społecznie warunkowany. Z drugiej strony twierdzimy, że proces ten można traktować jako element symbolicznego wytwarzania czy też odtwarzania różnic klasowych. Jedną z istotnych w tym kontekście praktyk jest krytyka społeczna, której uprawianiu sprzyja również wartościujący charakter samego pojęcia społeczeństwa obywatelskiego. Nasze badanie opiera się na analizie dyskursu elit symbolicznych, diagnozujących na łamach prasy stan społeczeństwa obywatelskiego w Polsce w okresie 1989–2019. Wnioski z analiz wskazują na kluczowe znaczenie w tych diagnozach rozróżnienia na aktywnych i nieaktywnych oraz obywatelskich i nieobywatelskich. Jak konkludujemy, obrazy oparte na tych rozróżnieniach są częstokroć tworzone z wykorzystaniem opisów różnic stricte klasowych, choć ich autorzy nie zawsze odnoszą się wprost do pojęcia klasy.