THE CONCEPT OF "CONTEMPTUS MUNDI" IN "ŚWIAT POGARDZONY…" (THE WORLD DESPISED…, 1647) BY STANISŁAW TEODOR PIOTRKOWCZYK
DOI:
https://doi.org/10.26485/PP/2025/80/12Keywords:
Stanisław Teodor Piotrkowczyk; occasional literature; devotional epithalamium; ancient tradition; biblical tradition; panegyricAbstract
The seventeenth-century devotional epithalamium Świat pogardzony od Jej Mości Panny Kunegundy Piotrkowczykówny […] krótko opisany (The world despised by her noble mistress Cunigunde Piotrkowczyk […] briefly described) by Stanisław Teodor Piotrkowczyk (c. 1625–1674/75), a poet and printer from Kraków, was written for the ceremony of taking the veil by his sister Agnieszka Piotrkowczyk (she joined the Kraków Dominican Order and took the name Cunigunde). The epithalamium centres on a panegyric theme. The addressee is praised for her choice of monastic life and virtues. The author argues that the only path to happiness lies in consecrated life, which frees a human being from the illusory temptations of the world and helps them come closer to God. Piotrkowczyk incorporated elements of the Christian and ancient traditions into his work. Intertwined, they set the stage for the event that the writer intended to immortalize, as well as for the laudatory purpose of the occasional poem. The references to antiquity in Świat pogardzony… (The World Despised…) show that the author clearly alludes to trends that were popular at the time, using traditional imagery. However, in Piotrkowczyk’s poem mythological characters stand in opposition to biblical figures, with Christian values taking precedence. Poetry grants immortality to those it celebrates. The author of Świat pogardzony… (The World Despised…) bestows a mark of immortality upon his sister – the addressee of the text. Moreover, the publication of the occasional poem contributed to Piotrkowczyk’s own fame.
References
Borkowska Małgorzata. 2005. Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej. T. 2: Polska Centralna i Południowa. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Curtius Ernst Robert. 1997. Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Przeł. i oprac. Andrzej Borowski. Wyd. 2. Kraków: Universitas.
Delumeau Jean. 1996. Historia raju. Ogród rozkoszy. Przeł. Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dmitruk Krzysztof. 1985. Problemy publiczności literackiej w dawnej Polsce. W: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce. Red. Hanna Dziechcińska. Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dziechcińska Hanna. 2002a. Hagiografia. W: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok. Red. Teresa Michałowska, przy współpracy Barbary Otwinowskiej i Elżbiety Sarnowskiej-Temeriusz. Wyd. 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 298–302.
Dziechcińska Hanna. 2002b. Wzory osobowe. W: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok. Red. Teresa Michałowska, przy współpracy Barbary Otwinowskiej i Elżbiety Sarnowskiej-Temeriusz. Wyd. 3. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 1060–1066.
Estreicher Karol. 1912. Bibliografia polska. T. 24. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Graves Robert. 1992. Mity greckie. Przeł. Henryk Krzeczkowski. Wstęp Aleksander Krawczuk. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo vis-à-vis Etiuda.
Grimal Pierre. 1987. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Przeł. [hasła z fr.] Maria Bronarska et al. Przeł. przedm. i wstęp Jerzy Łanowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Hezjod. 1919. Tarcza Heraklesa. Przeł. Artur Górski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Homer. 1954. Iliada. Przeł. Franciszek Ksawery Dmochowski. Wstęp i oprac. Tadeusz Sinko. Wyd. 8 zmien. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Juszyński Michał Hieronim. 1820. Dykcjonarz poetów polskich. T. 2. Kraków: druk. Józefa Mateckiego.
Kaczor-Scheitler Katarzyna. 2010. Pochwała norbertanek krakowskiego klasztoru na Zwierzyńcu na przykładzie „Wezwania Oblubienic nowych na gody” Marcina Rostkowicza. W: Miscellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka). Profesorowi Janowi Okoniowi przez przyjaciół i uczniów na 70. urodziny zebrane. Red. Krystyna Płachcińska, Michał Kuran. Cz. 1. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. S. 332–349.
Kaczor-Scheitler Katarzyna. 2014a. Antyczna przestrzeń w epitalamium Stanisława Teodora Piotrkowczyka pt. „Akt weselny na nigdy niezwiędłej Górze Karmelu”. „Świat Tekstów. Rocznik Słupski”, nr 12. S. 5–22.
Kaczor-Scheitler Katarzyna. 2014b. Poetycki obraz „godów duchowych” Teresy Anny od św. Józefa na podstawie „Aktu weselnego na nigdy niezwiędłej Górze Karmelu” Stanisława Teodora Piotrkowczyka. W: Czterysta lat karmelitanek bosych w Polsce. Wkład mniszek karmelitańskich w polską historię, kulturę i duchowość. Księga jubileuszowa. Red. Elwira Buszewicz, Arkadiusz Smagacz. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych. S. 163–181.
Kaczor-Scheitler Katarzyna. 2020. „Wieniec białoczerwony lilijowy…”. Staropolskie epitalamium nabożne Stanisława Teodora Piotrkowczyka. W: Fons omnis honesti – o literaturze w służbie wartości: tradycja antyczna, kultura ziemiańska, encyklopedyzm i komunikacja. Studia ofiarowane Profesor Marii Wichowej w 70. rocznicę urodzin i 45. rocznicę pracy naukowej i dydaktycznej. Red. Michał Kuran. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. S. 185–201.
Kaczor-Scheitler Katarzyna. 2022. Tradition in devotional epithalamia by Stanisław Teodor Piotrkowczyk. „Die Welt der Slaven”, vol. 67, nr 1. S. 121–141.
Kadłubek Wincenty. 1974. Kronika polska. Przeł. Kazimierz Abgarowicz, Brygida Kürbis. Wstęp i komentarz Brygida Kürbis. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Katullus. 1956. Poezje. Przeł. Anna Świderkówna. Wstęp i oprac. Jerzy Krókowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kochanowski Jan. 1983. Dzieła wszystkie. Red. nacz. Jerzy Woronczak. Oprac. Maria Renata Mayenowa, Lucyna Woronczakowa, Jerzy Axer, Maria Cytowska. T. 2. Wrocław: Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich.
Komorowska Magdalena. 2023. Piotrkowczykowie. Z dziejów drukarstwa krakowskiego przełomu XVI i XVII wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Krawiec-Złotkowska Krystyna. 2017. Na początku był ogród… Wirydarze w polskiej poezji barokowej na tle kultury dawnej Europy. Słupsk – Wejherowo: Akademia Pomorska w Słupsku, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.
Krzywy Roman. 2007. Wstęp. W: Samuel Twardowski, Epitalamia. Oprac. Roman Krzywy. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Kubiak Zygmunt. 1999. Mitologia Greków i Rzymian. Wyd. 3 popr. Warszawa: Świat Książki.
Künstler-Langner Danuta. 1996. Idea vanitas, jej tradycje i toposy w poezji polskiego baroku. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kuran Michał. 2014a. Kazania upamiętniające przyjęcie święceń duchownych przez synów i córki szlachty związanej ze Wschową (wybrane przykłady z rodzin Gurowskich i Mycielskich). W: Rycerze – szlachta – ziemianie. Szlachetnie urodzeni na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim. Red. Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska. Wschowa – Leszno: Stowarzyszenie Czas A.R.T. Muzeum Ziemi Wschowskiej. Muzeum Okręgowe. S. 315–332.
Kuran Michał. 2014b. Tryumf Taidy ogłoszony. O diariuszu obłóczyn u dominikanek lwowskich księżnej Teofili Wiśniowieckiej w 1753 roku. „Tematy i Konteksty”, nr 4 (9). S. 268–290.
Lausberg Heinrich. 2002. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Przeł., oprac. i wstęp Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini.
Lowe Kate. 1998. Secular Brides and Convent Brides. Wedding Ceremonies in Italy During the Renaissance and Counter-Reformation. W: Marriage in Italy 1300–1650. Red. Trevor Dean, Kate J.P. Lowe. Cambridge: Cambridge University Press. S. 41–65.
Lurker Manfred. 1989. Słownik obrazów i symboli biblijnych. Przeł. Kazimierz Romaniuk. Poznań: Pallottinum.
Mroczek Katarzyna. 1986. Epitalamium staropolskie. „Pamiętnik Literacki”, R. 77, z. 1. S. 85–100.
Mroczek Katarzyna. 1989. Epitalamium staropolskie. Między tradycją literacką a obrzędem weselnym. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mroczek Katarzyna. 1990. Epitalamium. W: Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze – renesans – barok. Red. Teresa Michałowska, przy współpracy Barbary Otwinowskiej i Elżbiety Sarnowskiej-Temeriusz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 183–187.
Obremski Krzysztof. 2003. Panegiryczna sztuka postaciowania. August II Mocny (J.K. Rubinkowski, „Promienie cnót królewskich…”). Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pelc Janusz. 1997. Ogrody jako miejsca szczęśliwe. „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, 4, nr 1(7). S. 11–32.
Piotrkowczyk Stanisław Teodor. 1645. Oświadczenie wrodzonej braterskiej miłości wiecznego Chrystusa Oblubienicy Jej Mości Pannie Barbarze Piotrkowczykównie do Klasztoru Panien Zakonu Dominika Świętego na Gródek w Krakowie wstępującej. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Andrzeja Piotrkowczyka.
Piotrkowczyk Stanisław Teodor. 1646. Wieniec białoczerwony lilijowy Jej Mości Pannie Agnieszce Piotrkowczykównie, rodzonej swej ukochanej Pannie Siostrze […] na dzień obłóczyn w Klasztorze Panien Zakonnych na Gródku reguły Dominika Świętego w Krakowie oddany. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Andrzeja Piotrkowczyka.
Piotrkowczyk Stanisław Teodor. 1647a. Szczęśliwy wstęp na nigdy niezwiędłą Górę Karmelu Jej Mości Panny Katarzyny Piotrkowczykówny, rodzonej swej ukochanej Panny Siostry […] na dzień obłóczyn w Klasztorze Panien Zakonnych Teresy Świętej w Krakowie, w Kościele Marcina Świętego powinszowany, Roku Pańskiego 1647. Dnia 23 kwietnia. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Andrzeja Piotrkowczyka.
Piotrkowczyk Stanisław Teodor. 1647b. Świat pogardzony od Jej Mości Panny Kunegundy Piotrkowczykówny, rodzonej swojej ukochanej Panny Siostry, przez szczęśliwą professyją w Zakonie Dominika Świętego, w Krakowie na Gródku, Roku 1647. Dnia 11 sierpnia uczyniona. Przez Stanisława Teodora Piotrkowczyka krótko opisany. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Andrzeja Piotrkowczyka.
Piotrkowczyk Stanisław Teodor. 1648. Akt weselny na nigdy niezwiędłej Górze Karmelu Jej Mości Panny Teresy Anny od Świętego Józefa, Piotrkowczykówny, rodzonej swojej kochanej Siostry, z Oblubieńcem Chrystusem Panem. Na dzień strasznych oddawania Bogu ślubów, w Klasztorze Panien Zakonnych Teresy Świętej w Krakowie, w Kościele Marcina Świętego sprawowany, a przez Stanisława Teodora Piotrkowczyka, studenta na ten czas Monacheńskiego miejscem odległego, wrodzonym jednak afektem przytomnego, krótko opisany. Kraków: Drukarnia Wdowy i Dziedziców Andrzeja Piotrkowczyka.
Przybyłowicz Olga Miriam. 2013. „Pamięć obłóczyn kożdy probantki”. Ceremonia obłóczyn w świetle rękopisu „Modus suscipiendi novitias ad habitum S. Clarae” z 1600 r. z klasztoru klarysek gnieźnieńskich. „Hereditas Monasteriorum”, vol. 2. S. 179–193.
Ptak-Korbel Wanda, Wawrykiewicz Zofia. 1981a. Piotrkowczyk Stanisław Teodor. W: Polski słownik biograficzny. Red. nacz. Emanuel Rostworowski. T. 26. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. S. 444.
Ptak-Korbel Wanda, Wawrykiewicz Zofia. 1981b. Piotrkowczykowa z Pernusów Anna Teresa. W: Polski słownik biograficzny. Red. nacz. Emanuel Rostworowski. T. 26. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. S. 444–445.
Rostkowicz Marcin Ryszard. 1623. Wezwanie Oblubienic nowych na gody zacne od Chrystusa Pana, do Prześwietnego Zakonu Premonstrateńskiego na Zwierzyńcu. Dnia czternastego maja roku 1623. Za J. M. Ks. Macieja Zagórskiego, proboszcza tegoż miejsca. Kraków: Drukarnia u Dziedziców Jakuba Sybeneychera.
Sarnowska-Temeriusz Elżbieta. 1969. Świat mitów i świat znaczeń. Maciej Kazimierz Sarbiewski i problemy wiedzy o starożytności. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Sęp Szarzyński Mikołaj. 1997. Poezje. Wstęp i oprac. Janusz Stanisław Gruchała. Kraków: Universitas.
Skarga Piotr. 1994. Żywot św. Katarzyny z Sieny. W: Piotr Skarga, Żywoty Świętych Starego i Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok, do których przydane są niektóre duchowne obroki i nauki przeciw kacerstwom dzisiejszym, tam gdzie się żywot którego doktora starożytnego położył, ku temu kazania krótkie na te Święta, które pewny dzień w miesiącu mają. Wybór. Wybór, oprac. i wstęp Marian Kozielski. T. 1. Kraków: Wydawnictwo PSB & Perfekt.
Szczukowski Ireneusz. 2008. „Ludzie teraz radzi do ogrodów chodzą”. Hermeneutyka „rajskich” znaków w literaturze religijnej XVII i XVIII w. „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, 15, nr 2. S. 91–104.
Ślękowa Ludwika. 1991. Muza domowa. Okolicznościowa poezja rodzinna czasów renesansu i baroku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Śnieżko Dariusz. 1990. Mit wieku złotego w twórczości Jana Kochanowskiego. „Pamiętnik Literacki”, R. 81, z. 1. S. 3–24.
Śnieżko Dariusz. 1996. Mit wieku złotego w literaturze i sztuce polskiego renesansu. Wzory – warianty – zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Trębska Małgorzata. 2010. Świeckie mowy obłóczynowe a ceremoniały zakonne w XVII wieku. „Napis”, 16. S. 123–137.
Trębska Małgorzata. 2011a. Odważna Judyt i mężna w Bogu Amazonka, czyli o walce duchownej w staropolskich oracjach obłóczynowych. W: Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej. Red. Wiesław Pawlak, Magdalena Piskała. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. S. 373–386.
Trębska Małgorzata. 2011b. Stanisława Sarbiewskiego oddawanie panny do zakonu na tle tradycji świeckich mów weselnych. W: Studia rhetorica. Red. Michał Choptiany, Wojciech Ryczek. Kraków: Księgarnia Akademicka. S. 245–258.
Tufte Virginia. 1970. The Poetry of Marriage. The Epithalamium in Europe and Its Development in England. Los Angeles: University of Southern California.
Tutak Kinga. 2013. O dedykacjach w drukach polskich XVI i XVII w. (grafia i interpunkcja). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Walińska Marzena. 2003. Mitologia w staropolskich cyklach sielankowych. Katowice: Wydawnictwa Naukowe i Artystyczne GNOME.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
