A CRITICAL EDITION OF "SARMATIAE EUROPEAE DESCRIPTIO" AND "KRONIKA SARMACYJEJ EUROPSKIEJ" (CHRONICLES OF EUROPEAN SARMATIA) BY ALEKSANDER GWAGNIN – THE GOALS, PREMISES, AND INITIAL IMPLEMENTATION OF THE PROJECT

Authors

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2025/80/6

Keywords:

chronicle; Alexander Gwagnin; critical edition

Abstract

By presenting the premises and the initial phase of the research project “Critical edition of Sarmatiae Europeae descriptio and Kronika Sarmacyjej Europskiej (Chronicles of European Sarmatia) by Aleksander Gwagnin”, funded by the National Programme for the Development of the Humanities as part of the module “Cultural heritage of the eastern lands of the former Polish-Lithuanian Commonwealth”, the article proposes a framework for reconciling diverse disciplinary methodologies within the field of editing. It discusses the issue of standardization and the formal aspects of developing a digital edition. It also briefly outlines the foundations of editions of Gwagnin’s chronicle in Latin and Polish and explores the purpose of their compiling by Gwagnin, compilation as a creative method, subsequent reprints, and the reasons for their production in the eighteenth century. Kuran examines the text’s availability in digital libraries, title variants of the old print, and modifications to its composition over time. He justifies the transliteration of the text (valued for its timeless) and its transcription (regarded as an interpretation) by addressing different needs of academic disciplines (literary studies, linguistics, history, etc.). This discussion is set within the context of current editorial practices, especially analogue methods, such as phototype, and modern digital approaches to presenting works online. The article outlines the criteria for selecting the base text for the (hybrid) edition, alongside related problems. Emphasis is placed on editing Gwagnin’s entire work, rather than its specific copy. Kuran also highlights the importance of the illustrations in the new edition for capturing the atmosphere of the text. He addresses the specificity and chronology of the publishing framework and changes in the composition of books VII and VIII, as well as discussing the re-composition of the first book, including the accompanying changes in illustrations. All of the steps taken by the former publisher reveal publishing variants within the edition previously considered to be uniform. A key focus of this analysis is the exploration of a new approach to editing which uses technology and grants digital access to the edition while integrating current antilog practices. The new edition is intended to facilitate full-text searches of the work, encompassing both its transliterations and transcriptions.

Author Biography

Michał Kuran, Uniwersytet Łódzki

dr hab. prof. UŁ – kierownik Zakładu Literatury Dawnej, Edytorstwa i Nauk Pomocniczych Uniwersytetu Łódzkiego. Jego zainteresowania badawcze obejmują literaturę polską od drugiej połowy XVI do XVIII wieku, w szczególności: twórczość okolicznościową świecką i religijną (poezję i prozę), epikę staropolską, pamiętniki i kroniki, a także podręczniki epistolografii. Interesuje go też tematyka orientalna i staropolska genologia. Prace poświęcał między innymi twórczości Samuela Twardowskiego, Marcina Paszkowskiego oraz Aleksandra Gwagnina. Kieruje zespołem przygotowującym w ramach grantu NPRH edycję kronik Aleksandra Gwagnina. Należy do zespołów redakcyjnych czasopism „Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura” oraz „Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze”.

References

Bartkiewicz Kazimierz. 1979. Obraz dziejów ojczystych w świadomości historycznej w Polsce doby oświecenia. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Lubuskie Towarzystwo Naukowe.

Barycz Henryk. 1952. Miscellanea z dziejów piśmiennictwa polskiego XVI–XVII wieku. 2. Kilka kart z historii sporów autorskich z drukarzami (1610–1615). „Pamiętnik Literacki”, z. 1/2. S. 543–544.

Bielski Joachim. 1597. Kronika polska Marcina Bielskiego nowo przez Joach[ima] Bielskiego syna jego wydana. Kraków: drukarnia Jakuba Sibeneichera.

Bielski Marcin. 2019. Kronika, to jest historyja świata. Oprac. Dariusz Śnieżko, Dorota Kozaryn przy współudziale Eleny Karczewskiej. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

Biernacki Andrzej. 1979. Sarmatiae Europeae descriptio – histoire d’un plagiat. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. 24. S. 657–660.

Budka Włodzimierz. 1960. Gwagnin Aleksander. W: Polski słownik biograficzny. T. 9. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. S. 202–204.

Chojecka Ewa. 1970. Drzeworyty „Kroniki” Joachima Bielskiego i zaginione gobeliny Anny Jagiellonki. Ze studiów nad związkami artystycznymi Krakowa i Brzegu w XVI wieku. „Roczniki Sztuki Śląskiej”, t. 17. S. 37–68.

Cipolla Carlo. 1887. Un Italiano nella Polonia e nella Svezia tra il XVI. e il XVII. Secolo. Torino: Paravia.

Diaczok Oleg. 2012. Badania nad życiem i twórczością kronikarza Aleksandra Gwagnina – polska, rosyjska i ukraińska historiografia do połowy XX wieku. „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, R. 8. S. 163–183.

Estreicher Karol. 1899. Bibliografia polska. T. 6 (17). Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności.

Gis Kacper. 2014. Król obrany głosem – o elekcji władców w „Kronice Sarmacyey Europskiey” Aleksandra Gwagnina. W: Wolna elekcja w dawnej Rzeczypospolitej. Procedura – przebieg – publicystyka. Red. Aleksandra Ziober. Wrocław: Wydawnictwo Piotr Kalinowski, Kalety. S. 20–29.

Gis Kacper. 2015. Od Ludwika Walezego do Henryka Walezego, czyli o pewnym fantazmacie dynastycznym. „Sensus Historiae”, t. 21, nr 4. S. 127–140.

Gis Kacper. 2015a. Pogoń krocząca za Orłem, czyli Wielkie Księstwo Litewskie na kartach opisu Sarmacji Aleksandra Gwagnina. W: Wokół Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego tradycji. Red. Bernadetta Manyś, Michał Zwierzykowski. Poznań: Instytut Historii UAM. S. 67–75.

Gis Kacper. 2015b. Propaganda dla elit czyli o roli listów dedykacyjnych w dziełach Aleksandra Gwagnina. „Nowożytnicze Zeszyty Historyczne”, z. 6. S. 42–57.

Gis Kacper. 2019. One state that emergent from others. The image of Polish-Lithuanian Commonwealth in Alessandro Guagnini’s writings. „Open Political Science”, vol. 2. S. 188–196.

Górski Konrad. 1975. Tekstologia i edytorstwo dzieł literackich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Grabski Andrzej Feliks. 2011. Dzieje historiografii. Wyd. 3. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Grześkowiak Radosław. 2017. Stary druk jako podstawa edycji krytycznej. Preliminaria. W: Jak wydawać teksty dawne. Red. Karolina Borowiec, Dorota Masła, Tomasz Mika, Dorota Rojszczak-Robińska. Poznań: Wydawnictwo Rys. S. 11–44.

Gvagnin Alessander. 1584. Rervm Polonicarvm tomi tres: qvorum primvs omnivm Poloniae regnvm a Lecho primo gentis dvce ad Stephanvm Bathorevm […] res gestas complectitur, adiecta recens historiarvm in nostram aetatem incidentium continua narratione; II Provinciarvm, qvae vno Sarmatiae Europaeae nomine vulgo veniunt, chorographicam descriptionem continet; III Res singulariter a Polonis in Valachia gestas, orationes item et epistolas sceptri Polonici negocia concernentes habet. Francofvrti: Excudebat Ioann[is] Wechelus, impensis Sigis[mundi] Feyerabendii.

Gwagnin Aleksander. [1574–1578]. Sarmatiae Europeae descriptio, quae Regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masoviam, Prussiam, Pomeraniam, Livoniam et Moschoviae, Tatariaque partem complectitur, Alexandri Gwagnini Veronensis […], diligentia conscriptae. Cracoviae: typis Mathiae Wirzbiętae.

Gwagnin Aleksander. 1581. Sarmatiae Europeae descriptio quae Regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, [...]. Spirae: apud Bernardum Albinum.

Gwagnin Aleksander. 1611. Kronika Sarmacyjej europskiej, w której się zamyka Królestwo Polskie ze wszystkimi państwy, księstwy i prowincyjami swymi, tudzież też Wielkie Księstwo Litewskie, ruskie, pruskie, żmudzkie, inflanckie, moskiewskie i część Tatarów. Pierwej roku 1578 po łacinie wydana, a teraz zaś z przyczynieniem tych królów, których w łacińskiej nie masz, tudzież królestw, państw, insuł, ziem i prowincyj ku tej Sarmacyjej przyległych, jako Grecyjej, ziem słowieńskich, Wołoszy, Panonijej, Bohemijej, Germanijej, Danijej, Szwecyjej, Gotyjej etc. przez tegoż autora z wielką pilnością rozdziałami na dziesięć ksiąg króciuchno zebrana, a przez Marcina Paszkowskiego za staraniem Autorowym z łacińskiego na polskie przełożona. Kraków: drukarnia Mikołaja Loba.

Gwagnin Aleksander. 1768. Zbiór dziejopisów polskich we czterech tomach zawarty. T. 4: Kronika Sarmacyjej europskiej Aleksandra hrabi Gwagnina […]. Warszawa: drukarnia J[ego] K[rólewskiej] M[oś]ci i Rzeczypospolitej u XX. Societatis Jesu.

Gwagnin Aleksander. 2018. Kronika o państwie ruskim; Kronika o ziemi tatarskiej. Wydał i posłowiem zaopatrzył Janusz Byliński, Wrocław: Wydawnictwo eBooki.com.pl.

Gwagnin Aleksander. 2018a. Kronika Sarmacyjej europskiej księga pierwsza, część I, II i III. Sandomierz: Armoryka.

Gwagnin Aleksander. 2019. Kronika Sarmacyjej europskiej księga dziewiąta, część I, II i III; księga dziesiąta, część I, II i III. Sandomierz: Armoryka.

Herberstein Sigismund. 1557. Rerum Moscoviticarum Comentarii. Antverpiae: druk. Joannes Steelsius.

Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku. 1953. Red. Kazimierz Lepszy.

Jurkiewicz Jan. 2006. Tablice zamków inflanckich w dziełach Macieja Stryjkowskiego i Aleksandra Gwagnina. W: Litwa w epoce Wazów. Red. Wojciech Kriegseisen i Andrzej Rachuba. Warszawa: Wydawnictwo Neriton. S. 375–397.

Jurkiewicz Jan. 2007. Czy tylko plagiat? Uwagi w kwestii autorstwa Sarmatiae Europeae descriptio (1578). „Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos šaltiniai. F Faktas. Kontekstas. Interpretacija”. Vilnius: Vilniaus Dailės Akademijos Leidykla. S. 67–93.

Jurkiewicz Jan. 2013. Od Palemona do Giedymina: wczesnonowożytne wyobrażenia o początkach Litwy, cz. 1: W kręgu latopisów litewskich. Wyd. 2 uzup. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Kraszewski Józef Ignacy. 1839. Maciej Stryjkowski i jego „Kronika”. „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe. Poczet Nowy Drugi”, t. 10. S. 23–139.

Kuran Michał. 2010. O wariantach kaliskiej edycji Wojny domowej Samuela Twardowskiego. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, t. 16. S. 57–116.

Kuran Michał. 2011. Adresaci i poetyka listów dedykacyjnych w Kronice Sarmacyjej europskiej Aleksandra Gwagnina. W: Proza staropolska. Red. Krystyna Płachcińska, Marcin Bauer. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. S. 43–62.

Kuran Michał. 2011a. Spór o autorstwo „Sarmatiae Europae descriptio” a działalność translatorska Marcina Paszkowskiego. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, t. 14, z. „Literaturoznawstwo”. S. 9–23.

Kuran Michał. 2012. Marcin Paszkowski – poeta okolicznościowy i moralista z pierwszej połowy XVII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kuran Michał. 2015. O wypowiedziach zalecających w polskich kronikach z XVI i początku XVII wieku. W: Wypowiedzi zalecające w książce dawnej i współczesnej. Red. Mariola Jarczykowa i Bożena Mazurkowa. Katowice: Uniwersytet Śląski. S. 71–115.

Kuran Michał. 2016. Aleksander Gwagnin. In: Christian-Muslim Relations. A Bibliogrphical History, vol. 8. Northen and Estern Europe (1600–1700). Edited by David Thomas and John Chesworth. Leiden–Boston: Brill. S. 712–721.

Kuran Michał. 2016a. Źródła i inspiracje obrazu Imperium Osmańskiego w „Kronice Sarmacyjej europskiej” (część III księgi X) Aleksandra Gwagnina. W: Między Wschodem a Zachodem — W poszukiwaniu źródeł i inspiracji. Red. Andrzej Bednarczyk, Magdalena Kubarek, Maciej Szatkowski. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. S. 264–271.

Kuran Michał. 2018. Europa Środkowa przełomu XVI i XVII wieku – przejawy wspólnoty idei w literaturze (perspektywa polska). In: Střední Evropa včera a dnes: proměny koncepcí II (jazyk – literatura – kultura – politika – filozofie). Brno: Středoevropskě centrum slovanských studií. S. 129–146.

Maffei Scipione. 1825. Verona illustrata di Scipione Maffei con giunte, note e correzioni inedite dell’autore. Parte seconda Contiene l’Istoria Letteraria o sia la Notizia degli Scrittori Veronesi. Milano: Della Società Tipografica De Classici Italiani.

Münster Sebastian. 1552. Cosmographiae universalis lib[ri] VI […]. Basileae: Henricus Petrus.

Orzeł Joanna. 2016. Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Przyklenk Joanna. 2009. Staropolska kronika jako gatunek mowy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Radziszewska Julia. 1978. Maciej Stryjkowski historyk — poeta z epoki Odrodzenia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Sielicki Franciszek. 1965. Kronikarze polscy w latopisarstwie i dawnej historiografii ruskiej. „Slavia Orientalis”, vol. 14, nr 2. S. 143–178.

Starnawski Jerzy. 1992. Praca wydawcy naukowego. Wrocław: Ossolineum.

Starowolski Szymon. 1970. Setnik pisarzów polskich. Przekł. i koment. Jerzy Starnawski, wstęp Franciszek Bielak, Jerzy Starnawski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Stryjkowski Maciej. 1574. Goniec cnoty, do prawych ślachciców, przez Matysa Strykowiusa uczyniony, w którym są przykłady […] spraw mężów zacnych […] Przytym napominanie. Kraków: Maciej Wirzbięta.

Stryjkowski Maciej. 1582. Która przedtym nigdy światła nie widziała Kronika polska litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi Kijowskiej, moskiewskiej, […]. Królewiec: Jerzy Osterberger.

Stryjkowski Maciej. 1978. O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego…. Oprac. Julia Radziszewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Ślaski Jan. 1978. Tłumaczenia w Polsce doby renesansu oraz pogranicza baroku (szkic problematyki). W: Problemy literatury staropolskiej. Ser. 3. Red. Janusz Pelc. Wrocław: Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich. S. 169–171.

Śnieżko Dariusz. 2004. „Kronika wszytkiego świata” Marcina Bielskiego. Pogranicze dyskursów. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.

Tygielski Wojciech. 2005. Włosi w Polsce XVI–XVII wieku. Utracona szansa na modernizację. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.

Wilgosiewicz-Skutecka Renata. 2007. Komu było dedykowane dzieło Gwagnina Sarmatiae Europeae descriptio? – rozwiązanie zagadki znanego polonicum XVI w. „Biblioteka”, nr 11. S. 11–27.

Wojtkowiak Zbysław. 1990. Maciej Stryjkowski — dziejopis Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kalendarium życia i działalności. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Wojtkowiak Zbysław. 2014. Aleksander Gwagnin i Maciej Stryjkowski – dwaj autorzy jednego dzieła. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.

Wprowadzenie wydawnicze do edycji Jan Kochanowski dzieła wszystkie. 1983. Oprac. Maria Renata Mayenowa, Jerzy Woronczak, Maria Kaczmarek, Ewa Głębicka. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Zasady wydawania tekstów staropolskich. 1955. Wyd. Konrad Górski i in., przykłady oprac. Jerzy Woronczak. Wrocław: Zakład Imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Żbikowska-Migoń Anna. 1973. Polska książka naukowa w oświeceniowych bibliotekach prywatnych. „Roczniki Biblioteczne”, R. 17, z. 1–2. S. 39–65.

Гвaньїні Олександр. 2007. Хроніка європeйської Саpмaтії. Yпорядкування та переклaд з польської о. Юрія Мицика. Київ: Видавничий дім «Києво-Могилянська академія».

Дячок Олег. 2004. Хроніст Алессандро Гваньїні. „Український Археографічний Щорічник. Нова серія Український Археогрaфічний Збірник”, nr 11–12. S. 299–321.

Карнаухов Дмитрий Владимирович. 2009. MOSCHI UNDE: Развитие представле-ний о происхождении «московского народа» в польской историографии эпохи Возрождения. „Гуманитарные науки в Сибири”, № 2. S. 10–14.

Карнаухов Дмитрий Владимирович. 2009a. История русских земель в польской хронографии конца XV–начала XVII в. Новосибирск: Изд-во ГПНТБ СО РАН.

Карнаухов Дмитрий Владимирович. 2010. Концепции истории средневековой Руси в польской хронографии эпохи Возрождения. Новосибирск: Изд-во НГПУ.

Прохоренков Игорь Александрович. 2015. Войны за прибалтику во второй половине XVI века в xронике Александра Гваньини. „Studia Slavica et Balcanica Petropolitana”, No 3. S. 43–55.

Филюшкин Александр Ильич. 2012. Ливонская война в «Sarmatiae Europeae descriptio» Александра Гваньини. W: Lietuvos Didžiosos Kunigaikšystės istorijos kraštovaizdis. Red. (sudarytoja) Ramunė Šmigelskytė-Stukienė. Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykl. S. 221–237.

Published

2025-05-21

How to Cite

Kuran, M. (2025). A CRITICAL EDITION OF "SARMATIAE EUROPEAE DESCRIPTIO" AND "KRONIKA SARMACYJEJ EUROPSKIEJ" (CHRONICLES OF EUROPEAN SARMATIA) BY ALEKSANDER GWAGNIN – THE GOALS, PREMISES, AND INITIAL IMPLEMENTATION OF THE PROJECT. Prace Polonistyczne, 80, 101–120. https://doi.org/10.26485/PP/2025/80/6