Pozorna przemiana, by zmiany uniknąć. Kilka uwag wokół tytułowej kategorii w powieści Adama Ważyka "Mity rodzinne"

Autor

  • Jan Zdunik Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Polonistyki Stosowanej

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/7

Słowa kluczowe:

literatura modernistyczna; mity rodzinne; awangarda; Adam Ważyk; rodzina

Abstrakt

The article focuses on Family Myths, a forgotten novel by Adam Ważyk, a member of the Kraków Avant-Garde. Zdunik analyzes “family myths” in the context of social changes that resulted from the First World War, as depicted in the novel. He discusses the reception of the work in relation to the historical and literary categories of a memoir and bildungsroman. This helps recognize the “family myth” as a cognitive category, which organizes the way the characters perceive reality, especially everyday family life. In Ważyk’s novel, the “family myth” has a similar function to its psychological counterpart, well known in the family systems therapy. In both cases, it helps come to terms with a difficult and neurotic reality. In other words, these conservative, traditional beliefs, or the eponymous “myths”, help one adapt to the ever-changing world. Paradoxically, however, the family myth plays a role in creating that very neurosis, as it traps the characters in their formulaic ways of perceiving the world, hampering individual development which is necessary to keep up with changing social mores.

To address this problem, Zdunik examines the story of two characters in Ważyk’s novel, Ewa Karcz and Karol Karcz. He calls the first myth “the myth of resistance to puberty”, as it shows how the female protagonist, despite her emancipatory gestures (running away from her family home, getting married young, getting pregnant), is unable to become an independent individual. In the case of Karol Karcz, the “myth of pseudoinitiation” is conspicuous in his becoming romantically involved with a maid, Zenobia Ożarowska. Karcz, however, does not opt for a mature relationship; he takes advantage of Zenobia, thus legitimizing male power

Biogram autora

Jan Zdunik - Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Polonistyki Stosowanej

Dr, historyk literatury, psycholog, starszy asystent w Instytucie Polonistyki Stosowanej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się literaturą pierwszej połowy XX wieku, związkami między psychoterapią i psychologią a literaturą oraz metodyką nauczania literatury polskiej.

Bibliografia

Anderson Stephen, Bagarozzi Denis. 1983. The Use of Family Myths as an Aid to Strategic Therapy. „Journal of Family Therapy”, no. 5. S. 145–154.

Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka: wybór pism. Red. Henryk Chudak. Przeł. Anna Tatarkiewicz, Henryk Chudak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bańka Aleksander. 2009. Tożsamość jednostki w obliczu wyboru: między przystosowaniem a ucieczką od rzeczywistości. „Czasopismo Psychologiczne”, nr 2(15). S. 333–360.

Bołdyrew Aneta. 2008. Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918. Warszawa: Neriton.

Czermińska Małgorzata. 2000. Dom w autobiografii i powieści o dzieciństwie. W: Małgorzata Czermińska. Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie. Kraków: Universitas. S. 259–316.

Domagalski Jerzy. 1995. Proust w literaturze polskiej do 1945 roku. Warszawa: Wydawnictwo IBL.

Dybel Paweł. 2018. Między psychologią „podświadomości”, nadrealizmem i awangardowym konstrukcjonizmem. Pokrewieństwa polskiej literatury modernizmu i międzywojnia z psychoanalizą. W: Powinowactwa z epoki. Związki polskiej literatury modernizmu i międzywojnia z psychoanalizą. Red. Paweł Dybel. Kraków: Universitas. S. 5–60.

Eberhard Konrad. 1959. Na rubieżach freudyzmu. „Życie Literackie” nr 389. S. 4.

Głowiński Michał. 2000. Trzy poetyki „Niecierpliwych”. W: Michał Głowiński. Prace wybrane. T. V. Intertekstualność, groteska, parabola. Kraków: Universitas. S. 443–447.

Górnicka-Boratyńska Aneta. 2001. Stańmy się sobą. Cztery projekty emancypacji 1863–1939. Izabelin: Świat Literacki.

Gutowski Wojciech. 2003. Młodopolskie inicjacje. W: Z problemów prozy. Powieść inicjacyjna. Red. Wojciech Gutowski, Ewa Owczarz. Toruń: Dom Wydawniczy Duet. S. 137–149.

Hadaczek Bolesław. 1985. Polska powieść rozwojowa w dwudziestoleciu międzywojennym. Szczecin: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Hearn Jeff. 2018. Od męskości hegemonicznej do hegemonii mężczyzn. W: Formy męskości 3. Antologia przekładów. Red. Adam Dziadek. Warszawa: Wydawnictwo IBL. S. 236–265.

Jarzębski Jerzy. 2019. Inna niepodległość. Nowe role kobiece w „Łuku” Kadena. W: Rok 1918 w polskiej pamięci kulturowej. Spoiwa i pęknięcia. Red. Tomasz Wójcik, Karol Hryniewicz, Andrzej Zieniewicz. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa. S. 77–85.

Jedlicki Witold. 1948. Mity rodzinne. „Wieś”, nr 34–35. S. 16.

Kielak Dorota. 2001. Wielka wojna i świadomość przełomu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Kłosińska Krystyna. 2006. Zagrożona męskość/Zagrożone męskości. „Śląskie Studia Polonistyczne”, nr 1–2. S. 7–33.

Koper Beata. 2016. „Ciało” na wojnie. Wokół „Soli ziemi” Józefa Wittlina. „Polonistyka. Innowacje”, nr 3. S. 13–21.

Kraskowska Ewa. 1999. Piórem niewieścim. Z problemów prozy kobiecej dwudziestolecia międzywojennego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Kruszyńska Agnieszka. 2015. Pamięć jako zwielokrotnianie przeszłości. Kategoria pamięci w literaturze dwudziestolecia międzywojennego. Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora.

Krzysztofek Wiesław. 1985. Mit niespójności. Twórczość Adama Ważyka w okresie międzywojennym. Toruń: Wydawnictwo TNT.

Lichański Stefan. 1939. Powieść o ludziach nominalnych. „Pion”, nr 14/15. S. 7.

Lipska Anna, Zagórska Wanda. 2011. Stająca się dorosłość w ujęciu Jeffreya J. Arnetta jako rozbudowana faza liminalna rytuału przejścia. „Psychologia Rozwojowa”, nr 1 (16). S. 9–21.

Makuch Damian. 2018. O granicach autoanalizy – fantazja i rzeczywistość w powieściach Emila Zegadłowicza. W: Powinowactwa z epoki. Związki polskiej literatury modernizmu i międzywojnia z psychoanalizą. Red. Paweł Dybel. Kraków: Universitas. S. 225–272.

Olszewska Jolanta Maria. 2000. Wojenne ucieczki do życia, czyli kilka uwag na temat rozumienia kategorii cywilności w prozie polskiej 1914–1918. W: Literatura wobec I wojny światowej. Red. Jolanta Maria Olszewska, Jadwiga Zacharska. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki. S. 19–46.

Olszewska Jolanta Maria. 2004. Człowiek w świecie Wielkiej Wojny. Literatura polska z lat 1914–1919 wobec I wojny światowej: wybrane zagadnienia. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki.

Ostoja-Zawadzka Krystyna. 1999. Mity rodzinne. W: Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Red. Bogdan de Barbaro. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. S. 85–91.

Paczoska Ewa. 2004. Dojrzewanie, dojrzałość, niedojrzałość. Od Bolesława Prusa do Olgi Tokarczuk. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Promiński Marian. 1938. Mity codzienności. „Sygnały”, nr 56. S. 4.

Rogoziński Julian. 1938. Nowa powieść Ważyka. „Ateneum”, R. 1, nr 6. S. 946–949.

Skwarek Irena. 1986. Dlaczego autobiografizm? Powieści autobiograficzne dwudziestolecia międzywojennego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Szczepaniak Monika. 2017. Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny. Kraków: Universitas.

Śmieja Wojciech. 2016. Hegemonia i trauma. Literatura wobec dominujących fikcji męskości. Warszawa: Wydawnictwo IBL.

Święch Jerzy. 1963. Z zagadnień powieści wspomnieniowej o tematyce dziecięcej w dwudziestoleciu międzywojennym. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne”, vol. 15. S. 201–223.

Tomasik Tomasz. 2013. Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku.

Tomczok Marta. 2015. Rzucanie i fałszowanie kości: jak dziś czytać „Zmory”? W: Emil Zegadłowicz: daleki i bliski. Red. Henryk Czubała, Krzysztof Kłosiński, Krystyna Latawiec, Włodzimierz Próchnicki. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. S. 299–306.

Ważyk Adam. 1938. Do redaktora „Sygnałów”. „Sygnały”, nr 57. S. 7.

Ważyk Adam. 1956. Mity rodzinne. Warszawa: Czytelnik.

Wójcik Mirosław. 2006. Wstęp. W: Emil Zegadłowicz. Zmory. Kronika z zamierzchłej przeszłości. Wrocław: Ossolineum. S. VII–CXXV.

Wójtowicz Aleksander. 2010. Cogito i „sejsmograf podświadomości”. Proza pierwszej Awangardy. Lublin: Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Zatora Anna. 2017. Saga rodzinna – próba uporządkowania i konceptualizacji gatunku. „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr LX (2). S. 27–41.

Zengel Roman. 1970. Mit przygody. W: Roman Zengel. Mit przygody i inne szkice literackie. Warszawa: Czytelnik. S. 187–200.

Zieniewicz Andrzej. 2015. Przemoc i hasła, czyli „obiekt znaleziony” po bitwie. Rozumienie wojny w programach artystycznych drugiej dekady XX stulecia. W: Przed i po. Wielka Wojna w literaturach Europy Środkowej i Wschodniej. Red. Ewa Paczoska, Hanna Gosk. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki. S. 219–233.

Pobrania

Opublikowane

2023-11-07

Jak cytować

Zdunik, J. (2023). Pozorna przemiana, by zmiany uniknąć. Kilka uwag wokół tytułowej kategorii w powieści Adama Ważyka "Mity rodzinne". Prace Polonistyczne, 78, 107–125. https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/7

Numer

Dział

ARTYKUŁY