Geomorphological and sedimentological features of a fluvioglacial form in the sandur Zielonka – interaction of ice stagnation ad proglacial deposits (Niedźwiedziny, Gniezno Lakeland)
DOI:
https://doi.org/10.26485/AGL/2025/118/2Keywords:
Vistula Glaciation, Poznań phase, ice-marginal zone, sandur plain, deglaciation, Gniezno LakelandAbstract
The Gniezno Lakeland, particularly that part within the marginal zone of the Poznań phase of the Vistula Glaciation, is characterised by complex geomorphological forms. One such form located in the Niedźwiedziny gravel pit remains a subject of debate regarding its origin. The aim of this study was to determine the genesis of fluvioglacial deposits of this landform, alongside the analysis of sedimentary structure and grain size. The results revealed the presence of sand and gravel deposits characterised by cross-bedding and horizontal layering, suggesting a fluvioglacial origin. The analysis indicates that this land-form was likely shaped by deglaciation processes associated with dead ice. Additionally, the study highlights the need to revise geological and geomorphological maps of the area to better understand the complex genesis of local fluvioglacial features.
References
Bartkowski T. 1963. O formach rozcięcia marginalnego i niektórych formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej (cz. I). Badania Fizjograficzne Polski Zachodniej 11: 7-50.
Blott S.J., Pye K. 2001. GRADISTAT: A grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26(11): 1237-1248. https://doi.org/10.1002/esp.261
Borowiak D. 2014. Optical Properties of Polish Lakes: The Secchi Disc Transparency. Limnological Review 14(3): 131-144. https://doi.org/10.1515/limre-2015-0003
Brodzikowski K., Van Loon A.J. 1991. Glacigenic sediments. Developments in Sedimentology 49.
Centralna Baza Danych Geologicznych (CBDG). 2024. Online: https://gis.pgi.gov.pl/ (data ostatniego dostępu: 26.02.2024).
Ewert-Krzemieniewska A. 2014. Kame or moraine? A sedimentological study of a glaciomarginal landform at Niedźwiedziny (Great Polish Lowland). Geologos 20(3): 167-181. https://doi.org/10.2478/logos-2014-0013
Ewertowski M. 2009. Wykształcenie litofacjalne i morfologiczne współczesnych i vistulianskich wałów lodowo-morenowych na wybranych obszarach Spitsbergenu i Wielkopolski (maszynopis niepublikowanej rozprawy doktorskiej). UAM, Poznań.
Folk R.L., Ward W.C. 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3-26. https://doi.org/10.1306/74D70646-2B21-11D7-8648000102C1865D
Frydrych M., Rdzany Z. 2024. The role of extreme events in formation the relief and sediments of the marginal zone of the Widawka lobe near Radomsko, Central Poland. Acta Geographica Lodziensia 116: 225-249. https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/13
GeoPortal. 2025. Online: https://mapy.geoportal. gov.pl (data ostatniego dostępu: 26.02.2025).
Giriat D., Smolska E., Woźniak B. 2017. Cechy sedymentologiczne osadów wodnolodowcowych w żwirowni Łubienica-Superunki (SE części Wysoczyzny Ciechanowskiej). Landform Analysis 33: 25-36. http://dx.doi.org/10.12657/landfana-033-003
GIS. 2024. Online: https://gis.pgi.gov.pl/ (data ostatniego dostępu: 26.02.2024).
Hildebrandt-Radke I. 2016. Środowisko geograficzne Poznania. [W:] M. Kara, M. Makohonienko, A. Michałowski (red.) Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań: 23-46.
Karczewski A., Mazurek M., Stach A., Zwoliński Z. 2007. Mapa geomorfologiczna Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej w skali 1:300 000 wersja numeryczna pod redakcją B. Krygowskiego. Wyd. PRESS AMU, Poznań.
Kasprzak L., Kozarski S. 1984. Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznańskiej ostatniego zlodowacenia w środkowej Wielkopolsce. Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Klimaszewski M. 1982. Detailed geomorphological maps. ITC Journal 3: 265-271.
Kondracki J. 2000. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
Kozarski S. 1959. O genezie chodzieskiej moreny czołowej. Badania Fizjograficzne Polski Zachodniej 5: 45-72.
Kozarski S. 1962. Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej a kształtowanie się̨ Pradoliny Noteci-Warty. Prace Komisji Geograficznej i Geologicznej 2(3).
Kozarski S. 1990. Pleni- and Late Vistulian aeolian phenomena in Poland: New occurrences, palaeoenvironmental and stratigraphic interpretations. Acta Geographica Debrecina.
Krupa A., Hojan M. 2015. Analiza poglądów na rozwój ozów. Journal of Education, Health and Sport 5(12): 717-730.
Krygowski B. 1961. Mapa geomorfologiczna Niziny Wielkopolskiej, 1:100 000, arkusz Rogoźno. UAM, Poznań.
Livingstrone S.J., Evans D.J.A., Cofaigh C.O., Hopkins J. 2010. The Brampton kame belt and Pennine escarpment meltwater channel system (Cumbria, UK): morphology, sedimentology and formation. Proceedings of the Geologists Association 121(4): 423-443.
Makowska A. 1983. Mapa geologiczna Polski, 1:200 000, wersja A – mapa utworów powierzchniowych, Arkusz Gniezno. PIG–PIB, Warszawa.
Marks L. 2004. Pleistocene glacial limits in Poland. Developments in Quaternary Sciences 2: 295-300.
Marks L. 2005. Pleistocene glacial limits in the territory of Poland. Przegląd Geologiczny 53(10): 988-993.
Marks L., Ber A., Gogołek A., Piotrowska K. 2006. Mapa geologiczna Polski 1: 500 000. PIG, Warszawa.
Miall A.D. 1996. The geology of fluvial deposits – sedimentary facies, basin analysis, and petroleum geology. Springer, Berlin. https://doi.org/10.1007/978-3-662-03237-4
Mojski J.E. 1969. Kemy jako wskaźniki deglacjacji lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego. Czasopismo Geograficzne 38(3): 275-290.
Myślińska E. 2016. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Wyd. UW, Warszawa.
Niewiarowski E. 1965. Conditions of occurrence and distribution of kame landscapes in the Peribalticum within the area of the last glaciation. Geographia Polonica 6: 7-18.
Pisarska-Jamroży M., Zieliński T. 2011. Cykliczność sedymentacji osadów sandrowych na przykładzie sandru Drawy, stanowiska Mielenko Drawskie i Woliczno, NW Polska. [W:] M. Pisarska-Jamroży, R. Dobracki (red.) Osady glacigeniczne fazy pomorskiej od Uckermark po Równinę Białogardzką. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań: 41-53.
Pisarska-Jamroży M., Zieliński T. 2014. Pleistocene sandur rhythms, cycles and megacycles: Interpretation of depositional scenarios and palaeoenvironmental conditions. Boreas 43: 330-348. https://doi.org/10.1111/bor.12041
Pisarska-Jamroży M., Machowiak K., Krzyszkowski D. 2010. Sedimentation style of Pleistocene kame from the Western Sudety Mountains, S Poland. Geologos 16: 101-110.
Pożaryski W. 1974. Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. W: W. Pożaryski (red.) Budowa geologiczna Polski. Tektonika. Cz. 1. Niż Polski 4: 24-34.
Racinowski R., Szczypek T., Wach J. 2001. Prezentacja i interpretacja wyników badań uziarnienia osadów czwartorzędowych. Wyd. UŚ, Katowice.
Radziszewski P., Piłat J., Radziszewski R., Kowalski K.J. 2011. Kruszywa polodowcowe Polski północno-wschodniej do nawierzchni drogowych. Drogownictwo 7–8: 226-231.
Rdzany Z. 2006. Osady deglacjacyjne zlodowacenia warty we wschodniej części regionu łódzkiego. Przegląd Geologiczny 54(4): 343--351.
Rdzany Z. 2015. The role of the paraglacial environment in the transformation of glacial Wartanian relief in Poland. Bulletin of Geography, Physical Geography 8: 33-45.
Rdzany Z., Frydrych M., Szmidt A. 2020. Rozwój rynny Miazgi-Wolbórki (Polska środkowa) w świetle analizy jej wypełnienia. Przegląd Geologiczny 68(7): 584-600.
Roman M. 2024. Internal structure of the Kutno end moraine (Kłodawa Plateau, central Poland): contributions from documentation of former mining excavations. Acta Geographica Lodziensia 116: 171-188. https://doi.org/10.26485/AGL/2024/116/10
Storrar R.D., Stokes C.R., Evans D.J.A. 2014. Morphometry and pattern of a large sample (>20,000) of Canadian eskers and implications for subglacial drainage beneath ice sheets. Quaternary Science Reviews 105: 1-25.
Sydow S. 1996. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Murowana Goślina z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Sydow S. 2004. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski. Arkusz Murowana Goślina (434). PIG, Warszawa.
Terpiłowski S. 2001. Strefa marginalna lądolodu warciańskiego na Wysoczyźnie Siedleckiej w świetle analizy litofacjalnej. Wyd. UMCS, Lublin.
Terpiłowski S. 2008. Kemy jako wskaźniki deglacjacji Niziny Podlaskiej podczas zlodowacenia warty. Wyd. UMCS, Lublin.
Troć M., Sadowska M. 2006. Wiek utworów formacji poznańskiej rejonu Poznania. Przegląd Geologiczny 54(7): 588-593.
Udden J. 1914. Mechanical composition of clastic sediments. Bulletin of the Geological Society of America 25(1): 655-744.
Wentworth C. 1922. A scale of grade and class terms for clastic sediments. Journal of Geology 30(5): 377-392.
Zieliński T. 1992. Moreny czołowe Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 1325.
Zieliński T. 1993. Sandry Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 1389.
Zieliński T. 1995. Kod litofacjalny i litogenetyczny – konstrukcja i zastosowanie. [W:] E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski (red.) Badania cech teksturalnych osadów czwartorzędowych i wybrane metody oznaczania ich wieku. Wyd. Szkoły Wyższej Przymierza Rodzin, Warszawa: 220-235.
Zieliński T. 2003. Czy możliwa jest identyfikacja środowiska glacimarginalnego na podstawie kryterium litologicznego? [W:] M. Harasimuk, S. Terpiłowski (red.) Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Wyd. UMCS, Lublin: 95-104.
Zieliński T. 2014. Sedymentologia. Osady rzek i jezior. University Press AMU, Poznań, 594.
Zieliński T., Van Loon A.J. 1996. Characteristics and genesis of moraine-derived flowtill varieties. Sedimentary Geology 101: 119-143.
Zieliński T., Van Loon A.J. 2003. Pleistocene sandur deposits represents braidplains, not alluvial fans. Boreas 32: 590-611.
Żynda S. 1996. Rzeźba terenu, geomorfologia. [W:] L. Kurek (red.) Środowisko naturalne miasta Poznania (cześć I). Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta, Poznań.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Łódzkie Towarzystwo Naukowe & authors
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
