Zaradność społeczna: Od ujęcia egzystencjalnego do egzystencjalistycznego?

Abstrakt

Jednym z przejawów podkreślania sprawczości jednostek w obrębie socjologii jest popularność kategorii zaradności społecznej. Akcentuje ona podmiotowy charakter działania ludzkiego aktora w kontekście niewydolności systemu. Zwraca uwagę na sprawcze korzystanie z dostępnych zasobów oraz umiejętność osiągania własnych celów pomimo niesprzyjających okoliczności. Narracja ta uwypukla taktyczność działań jednostek i podkreśla ich oporowy charakter. Jednocześnie tak rozumiana zaradność przyczynia się do zatrzymania głębszych przemian i swoistej petryfikacji systemu. Skutkuje bowiem dalszym jego trwaniem w niemodyfikowanej – niesprawnej zwykle – formule. W tej perspektywie odporność społeczna i bliskie jej fenomeny stanowią efekt przerzucenia na obywateli kosztów różnego rodzaju kryzysów, z którymi nie radzi sobie system. Zaradne działania są zatem przejawem adaptacji do dysfunkcyjnych warunków.

Cel niniejszego tekstu stanowi rozszerzenie kategorii zaradności o wątek dążenia jednostek do zmiany systemu i redefinicji wybranych reguł życia społecznego. Do jego osiągnięcia konieczne staje się jednak rozpatrywanie tego fenomenu w odniesieniu do zbiorowości mniej podatnej na kryzysy – klasy średniej. Bazą empiryczną wykorzystaną do ilustracji wybranych tez artykułu są badania zrealizowane w ramach projektów „Życie codzienne w czasach pandemii” oraz „Zakłócone rutyny. Życie codzienne w kryzysie energetycznym”.