Społeczny rynek współczucia, targi o współczucie i społeczna przestrzeń zinstytucjonalizowanej bezkarności. Kryzysy humanitarne w Polsce w latach 2021–2022

Abstrakt

Centralnym pojęciem artykułu jest współczucie, analizowane jako zjawisko społeczne i kategoria, która może znaleźć zastosowanie w interpretacjach indywidualnych i zbiorowych zachowań oraz postaw. W sporach światopoglądowych, jakie toczą się obecnie w przestrzeni publicznej, ujawnia się mechanizm znany w socjologii z analiz biedy i wykluczenia społecznego – a mianowicie podział na zasługujących na współczucie i tych, którym współczucia odmówić należy. Uzasadnienia tego podziału, odwołujące się do sfery aksjologicznej, ujawniają się także ze szczególną ostrością w sytuacji kryzysów humanitarnych – tego na granicy polsko-białoruskiej oraz tego spowodowanego powtórną agresją Rosji wobec Ukrainy, w różnym stosunku do „bliższych” i „dalszych” Obcych. Stoję na stanowisku, że uzasadnienia odwołujące się do kategorii współczucia, zawarte w poznawczym komponencie postaw, tworzą społeczny rynek współczucia, konceptualizowany jako przestrzeń, w której odbywają się dyskursywne w swym charakterze targi o współczucie. Jednocześnie uzasadnienia te stanowią podstawę praktyk społecznych, zarówno działań o charakterze pomocowym i ratowniczym jednostek, samoorganizujących się grup identyfikujących się ze społeczeństwem obywatelskim oraz organizacji pozarządowych odwołujących się do wartości wspólnoty i humanitas, jak i formalnych oraz nieformalnych działań anormatywnych podejmowanych przez aktorów społecznych w społecznej przestrzeni (zinstytucjonalizowanej) bezkarności.