Mityczna figura pierwszego człowieka. O "Adamie" Leopolda Staffa przez pryzmat mitoanalizy

Autor

  • Katarzyna Badowska Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii

DOI:

https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/6

Słowa kluczowe:

Leopold Staff; Adam – postać biblijna; mitoanaliza; mitokrytyka; Młoda Polska

Abstrakt

Using mythanalysis, Badowska interprets one of Leopold Staff’s mature poems Adam (1914), which presents a poetic monologue delivered by a corpse that rests in a grave. The corpse’s ontological situation is a consequence of breaking the prohibition mentioned in the myth of the fall in the Book of Genesis. Badowska notes that the images and symbols used by the poet belong, according to Durand’s classification, to the diurnal order. She also argues that in Adam, as in many other poems by Staff, the author’s imagination is organized according to the vertical model of space, which is based on the archetypal binary juxtaposition of the negatively valued bottom and the positively valued top. She concludes that Staff’s poem does not retell the Adamic myth, but serves as a version of the heroic myth, which features the rites of regression, symbolic death (katodos), and the subsequent rebirth (anodos).

Biogram autora

Katarzyna Badowska - Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii

Dr, adiunkt w Zakładzie Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski Uniwersytetu Łódzkiego, historyk literatury. Prowadzi badania nad literaturą przełomu XIX i XX wieku. Przedmiotem jej zainteresowania jest przede wszystkim twórczość Stanisława Przybyszewskiego oraz zagadnienie podmiotowości w prozie polskiego i europejskiego modernizmu. Na drugim biegunie jej naukowych eksploracji znajduje się literatura wielokulturowej Łodzi przedwojennej. Autorka monografii „Godzina cudu”. Miłość i erotyzm w twórczości Stanisława Przybyszewskiego (2011), współautorka m.in. Przewodnika literackiego po Łodzi (2017) oraz Słownika kultury literackiej Łodzi do 1939 roku (2022). Redaktorka m.in. tomów Ulica – zaułek – bruk. Z problematyki miasta w literaturze drugiej połowy XIX i początku XX wieku (2013) oraz Liryka Młodej Polski. Interpretacje (2017).

Bibliografia

Armstrong Karen. 2005. Krótka historia mitu. Przeł. Ireneusz Kania. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Bachelard Gaston. 1975. Wyobraźnia poetycka. Wybór pism. Przeł. Henryk Chudak, Anna Tatarkiewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bajki domowe i dziecinne zebrane przez Braci Grimmów. 1896. Cz. 1 i 2. Przeł. Zofia Antonina Kowerska. Warszawa: nakład Księgarni M. Arcta.

Biedermann Hans. 2001. Leksykon symboli. Przeł. Jan Rubinowicz. Warszawa: Muza.

Cirlot Juan Eduardo. 2006. Słownik symboli. Przeł. Ireneusz Kania. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Durand Gilbert. 1986. Wyobraźnia symboliczna. Przeł. Cezary Rowiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Durand Gilbert. 1992. Les structures anthropologiques de l’imaginaire. Paris: Dunod.

Forstner Dorothea. 1990. Świat symboliki chrześcijańskiej. Przeł. i oprac. Wanda Zakrzewska, Paweł Pachciarek, Ryszard Turzyński. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Grabowski Marian. 2006. Historia upadku. Ku antropologii adekwatnej. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Grimal Pierre. 2008. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Red. Jerzy Łanowski. Przeł. Maria Bronarska. Wrocław: Ossolineum.

Gutowski Wojciech. 2001. Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Gutowski Wojciech. 2013a. Mit w powieści młodopolskiej. Próba typologii. W: Wojciech Gutowski. Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. S. 57–74.

Gutowski Wojciech. 2013b. Młodopolskie dialogi (z) nocą. W: Wojciech Gutowski. Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. S. 155–205.

Hymny orfickie. 2012. Przeł. i oprac. Emilia Żybert. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.

Jasionowicz Stanisław. 1999. Roland Barthes – Gilbert Durand. Wizje pluralizmu kultury. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.

Jasionowicz Stanisław. 2019. Mitoanaliza jako sztuka szerokiego widzenia. Przyczynki do studiów nad wyobraźnią ponowoczesną. „Prace Polonistyczne”, seria LXXIV. S. 13–28.

Karwowska Marzena. 2015. Antropologia wyobraźni twórczej w badaniach literackich. Świat wyobrażony Brunona Schulza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kubiak Zygmunt. 2003. Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki.

Kwiatkowski Jan. 1966. U podstaw liryki Leopolda Staffa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Lange Antoni. 1900. Studia i wrażenia. Warszawa: J. Fiszer.

Lurker Manfred. 1994. Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Przeł. Ryszard Wojnakowski. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Maciejewska Irena. 1980. Horyzont mityczny Młodej Polski. „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. 26. S. 117–160.

Maciejewska Irena. 1987. Wiersze Leopolda Staffa. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Nietzsche Fryderyk. 1913. Tako rzecze Zaratustra. Książka dla wszystkich i dla nikogo. Przeł. Wacław Berent. Kraków: nakład Jakuba Mortkowicza.

Platon. 1958. Fajdros. Przeł. Władysław Witwicki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Podraza-Kwiatkowska Maria. 1985. Memento mori i memento vivere (O tańcu). W: Maria Podraza-Kwiatkowska. Somnambulicy – dekadenci – herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie. S. 455–467.

Potęga świata wyobrażeń, czyli archetypologia według Gilberta Duranda. 2002. Red. Krystyna Falicka. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Przybyła Wiesław. 2011. Kulturowa semantyka motywu zwierząt. „Teksty Drugie”, z. 3. S. 238–252.

Ricoeur Paul. 1986. Symbolika zła. Przeł. Stanisław Cichowicz, Maria Ochab. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.

Skwirut Daniel. 2005. „Kiedy człowiek stanie się Bogiem”. O dwóch motywach w „Adamie” Leopolda Staffa. W: Poezja Leopolda Staffa. Interpretacje. Red. Anna Czabanowska-Wróbel, Paweł Próchniak, Marian Stala. Kraków: Księgarnia Akademicka. S. 343–359.

Staff Leopold. 1922. W cieniu miecza. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”.

Staff Leopold. 1967. Poezje zebrane. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Stala Marian. 1995. Człowiek z właściwościami (W kręgu antropologicznej problematyki Młodej Polski). W: Stulecie Młodej Polski. Red. Maria Podraza-Kwiatkowska. Kraków: Universitas. S. 135–151.

Wrzesień A. [właśc. Antoni Lange]. 1896. Nowa mitologia. „Głos”, nr 28. S. 653–657; nr 29. S. 678–683.

Pobrania

Opublikowane

2023-11-07

Jak cytować

Badowska, K. (2023). Mityczna figura pierwszego człowieka. O "Adamie" Leopolda Staffa przez pryzmat mitoanalizy. Prace Polonistyczne, 78, 91–106. https://doi.org/10.26485/PP/2023/78/6

Numer

Dział

ARTYKUŁY