Od instytucjonalizacji do (de)instytucjonalizacji – problem transferu praktyk izolacyjnych z domów pomocy społecznej do mieszkalnictwa chronionego i wspomaganego w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.26485/PS/2021/70.4/7Słowa kluczowe:
instytucja przenikalna, instytucja totalna, deinstytucjonalizacja, mieszkalnictwo chronione wspierane, mieszkalnictwo wspomagane, domy pomocy społecznej, niepełnosprawnośćAbstrakt
W trakcie pandemii COVID-19 powróciła dyskusja dotycząca kwestii funkcjonowania domów pomocy społecznej (DPS) jako instytucji przyczyniających się do społecznej izolacji mieszkańców, a także deinstytucjonalizacji – jako alternatywy dla zbiorowych form zamieszkania – w postaci mieszkań chronionych i wspomaganych m. in. w Polsce.
Celem badań była analiza wspomnianych form mieszkalnictwa pod kątem sposobu postrzegania i rozumienia deinstytucjonalizacji przez twórców mieszkań chronionych i wspomaganych przeznaczonych dla osób z niepełnosprawnościami. Zastosowaną perspektywą jest koncepcja przenikalności instytucji umieszczonej na kontinuum pomiędzy instytucją przenikalną i totalną. W badaniach zastosowano krytyczną analizę dyskursu, w której poddano analizie 20 regulaminów mieszkań chronionych i wspomaganych. Wyniki analiz wskazują na praktykę przenoszenia elementów myślenia instytucjonalnego i ograniczania praw człowieka do form mieszkalnictwa mającego stanowić wstęp lub też realizację idei deinstytucjonalizacji. Myślenie o mieszkaniach chronionych i wspomaganych nadal zawiera wiele cech, które czynią z nich byty bliższe instytucjom totalnym na kontinuum przenikalności.
Bibliografia
Act. 2004. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593.
CRPD. 2006. UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities.
CRPD. 2017. General comments, General comment on article 19: Living independently and being included in the community. Committee on the Rights of Persons with Disabilities, Eighteenth session, 14–31 August 2017, Item 8 of the provisional agenda.
Czyżewski Marek. 2008. Elementy i całości. O niektórych dylematach analizy dyskursu. In: Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. A. Horolets (ed.), 19–29. Toruń: Adam Marszałek.
Czyżewski Marek, Michał Otrocki, Tomasz Piekot, Jerzy Stachowiak. 2017. Wprowadzenie. In: Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. M. Czyżewski, M. Otrocki, T. Piekot, J. Stachowiak (eds.), 9–25. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO sp. z o.o.
Duszak Anna. 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Fairclough Norman. 1992/2006. Discourse and social change, Cambridge, Malten: Polity Press.
Fairclough Norman. 1995. Critical discourse analysis: The critical study of language, London, New York: Longman.
Fairclough Norman. 2005. “Critical discourse analysis”, Marges linguistiques 9: 76–94.
Fairclough Norman. 2012. Critical discourse analysis. In: The Routledge handbook of discourse analysis. J. P. Gee, M. Handford (eds.), 9–20. Routledge.
Goffman Erving. 1991. Asylums. Essays on the social situation of mental patients and other inmates. London: Penguin Books.
Goodley Dan. 2017. Disability studies. An interdisciplinary introduction. SAGE.
Grue Jan. 2011. “Discourse analysis and disability: Some topics and issues”. Discourse & Society 22(5): 532–546.
Guidelines. 2019. Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014–2020. Warszawa: Minister Inwestycji i Rozwoju.
Horkheimer Max. 1972/2002. Critical theory. Selected essays. Translated by M.J. O’Connel and others. New York: The Continuum Publishing Company.
Jagura Jarosław. 2020. Domy pomocy społecznej w dobie pandemii. Doświadczenia, potrzeby, wyzwania. Warszawa: Helsińska Fundacja Praw Człowieka.
Kurowski Krzysztof. 2014. Wolności i prawa człowieka i obywatela z perspektywy osób z niepełnosprawnościami. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Lutyński Jan. 1996. Działania pozorne. In: Wokół problemów działania społecznego. Wybór tekstów i przykładów projektów działania. E. Marynowicz-Hetka, J. Piekarski (eds.), 125–138. Warszawa: Interart.
Marciniak-Madejska Natalia, Rafał Stenka, Karolina Weiner. (n.d.). Podręcznik dobrych praktyk w zakresie deinstytucjonalizacji. Rozwiązywanie problemu bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego w oparciu o usługi świadczone w lokalnej społeczności. Poznań: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu.
Mayr Andrea. 2015. Institutional discourse. In: The handbook of discourse analysis, Second Edition, Vol. II, D. Tannen, H.E. Hamilton, D. Schiffrin (eds.), 755–774. John Wiley & Sons, Inc. except for Chapter 16 © Bloomsbury Publishing Plc.
Mladenov Teodor, Gabor Petri. 2019. “Critique of deinstitutionalisation in postsocialist Central and Eastern Europe”, Disability & Society, DOI: 10.1080/09687599.2019.1680341.
MRiF. 2016. Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014–2020. Warszawa: Minister Rozwoju i Finansów.
Niedbalski Jakub. 2013. „Między kontrolą a autonomią – instytucjonalne uwarunkowania życia niepełnosprawnych intelektualnie mieszkańców domu pomocy społecznej”. Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania IV/2013(9): 47–63.
Organisations. 2020. List otwarty do Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów. https://publicystyka.ngo.pl/rozwoj-uslug-spolecznych-i-zdrowotnych-to-koniecznosc-apel-do-prezydenta-i-premiera [access: 29.12.2020].
Posłuszny Łukasz. 2017. “Instytucje totalne dzisiaj: stan badań, krytyka, rekonfiguracje”. Studia Socjologiczne 4(227): 121–145.
PFON. 2021. Uchwała kończąca VII Kongres Osób Niepełnosprawnych w dniu 23 października 2021 r. Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych. https://pfon.org/aktualnosci/uchwala-konczaca-vii-kongres-osob-niepelnosprawnosciami-w-dniu-23-pazdziernika-2021-r/ [access: 03.11.2021].
Quirk Alan, Paul Lelliott, Clive Seale. 2006. “The permeable institution: An ethnographic study of three acute psychiatric wards in London”. Social Science & Medicine 63(8): 2105–2117.
Sadowski Ireneusz. 2014. „Współczesne spojrzenie na instytucje: Ewolucja pojęć, problem modelu aktora i poziomy analizy instytucjonalnej”. Przegląd Socjologiczny 3: 89–114.
Schatzki Theodore R. 2005. Practice theory. In: The practice turn in contemporary theory. T.R. Schatzki, K. Knorr Cetina, E. von Savigny (eds.), 10–23. Taylor & Francis e-Library.
Sulikowski Adam. 2014. Perspektywy zastosowań metod Krytycznej Analizy Dyskursu w badaniach nad prawem. Kilka uwag. W: Rozprawa o metodzie prawa i polityki. M. Sadowski, A. Spychalska, K. Sadowa (eds.), 99–111. Wrocław: Wydawnictwo Beta-Druk; Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Šiška Jan, Julie Beadle-Brown. 2011. “Developments in deinstitutionalization and community living in the Czech Republic”. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities 8(2): 125–133.
Strategy. 2020. Strategia na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Załącznik do uchwały nr 27 Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. (poz. 218). https://monitorpolski.gov.pl/M2021000021801.pdf [access: 26.02.2020].
Strategy. 2021. Strategia rozwoju usług społecznych. Projekt z dnia 22.09.2021. https://www.gov.pl/web/rodzina/projekt-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-ustanowienia-politykipublicznej-pt-strategia-rozwoju-uslug-spolecznych-polityka-publiczna-na-lata-20212-035?fbclid=IwAR32H7JGQr1bOS5cpbR7KqOL3LLBIv83Xi1goDuGa5MLg09y_k2BW QRAlPU [access: 03.11.2021].
Tarkowska Elżbieta. 1997. Ludzie w instytucji totalnej. Przypadek domów pomocy społecznej. In: Upośledzenie w społecznym zwierciadle, A. Gustavsson A., E. Zakrzewska-Manterys (eds.), 121–138. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
van Dijk Teun A. 2001. Critical discourse analysis. In: The handbook of discourse analysis. D. Schiffrin, D. Tannen, H. Hamilton (eds.), 352–371. Oxford: Blackwell Publishers.
Wodak Ruth, Michael Meyer. 2009. Critical discourse analysis: History, agenda, theory and methodology. In: Methods of Critical Discourse Analysis. R. Wodak, M. Meyer (eds.), 1–33. London: SAGE.
Zbyrat Teresa. 2012. „Instytucje opieki totalnej jako forma zniewolenia i kontroli nad człowiekiem potrzebującym pomocy – na przykładzie domów pomocy społecznej”, Roczniki Nauk Społecznych 4(40)2: 51–69.
Zimmerman Don H. 1970. The practicalities of rule use. In: Understanding in Everyday Life. J.D. Douglas (ed.), 221–238. Chicago: Aldine Publishing Company.
Bełchatów. 2020. Regulamin mieszkania chronionego, Załącznik do Zarządzenia Nr 38/2020 z dnia 20 sierpnia 2020 r.
Jastrzębie-Zdrój. 2018. Regulamin funkcjonowania mieszkania chronionego wspieranego dla osób niepełnosprawnych, Załącznik nr 2 do Zarządzenia Nr 31//2018 Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Jastrzębiu-Zdroju z dnia 18.07.2018 r.
Kalisz. (n.d.). Regulamin pobytu w mieszkaniu wspomaganym, Fundacja Ludwik.
Kędzierzyn-Koźle. 2018. Zarządzenie nr 17/2018 Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 16 lipca 2018 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu Organizacyjnego Mieszkań Chronionych przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Kędzierzynie-Koźlu.
Komarów-Osada. 2018. Regulamin organizacyjny mieszkania chronionego wspierane – Gminny Dom Rolnika, Załącznik do Uchwały Nr XXXIX/280/18 Rady Gminy Komarów-Osada z dnia 26 września 2018 r.
Ochotnica Dolna. (n.d.). Regulamin funkcjonowania mieszkania chronionego, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Ochotnicy.
Odolanów. (n.d.). Regulamin mieszkania chronionego, Załącznik Nr 4 do Regulaminu Organizacyjnego Gminno – Miejskiego Centrum Pomocy „Wiara – Nadzieja – Miłość” w Odolanowie.
Opatów. 2016. Regulamin Mieszkania Chronionego w ramach mieszkania wspomaganego zarządzanego przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Opatowie, Załącznik Nr 1 do uchwały Nr 76. 114. 2016 Zarządu Powiatu w Opatowie z dnia 29 grudnia 2016 r.
Pcim. 2014. Zarządzenie Nr 50/2014 Wójta Gminy Pcim z dnia 2 kwietnia 2014 r. w sprawie: wprowadzenia Regulaminu Organizacyjnego Mieszkania Chronionego.
Piotrków Trybunalski. 2017. Regulamin mieszkań wspomaganych, Załącznik Nr 4 do Regulaminu rekrutacji i uczestnictwa w projekcie „Razem możemy więcej”, Miasto Piotrków Trybunalski w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Koło Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym oraz towarzyszeniem Centrum Pomocy PANACEUM, 2017.
Płock. 2014. Regulamin pobytu w mieszkaniach chronionych przy ul. Generała Tadeusza Kutrzeby 19 w Płocku, Zał. nr 1 do Zarządzenia Nr 74/2014 Dyrektora MOPS w Płocku z dnia 8.12.2014 r.
Police. (n.d.). Regulamin Mieszkania Chronionego Wspieranego Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną Koło w Policach.
Racibórz. 2020. Regulamin Mieszkań Wspomaganych Dziennego Domu Pomocy Społecznej „przy Placu Wolności” w Raciborzu, Załącznik do Zarządzenia NR OPS.0202.102.2020 Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Raciborzu z dnia 17.11.2020 r.
Sadowie. 2019. Regulamin mieszkań wspomaganych w ramach projektu „Program wsparcia osób niesamodzielnych i wykluczonych społecznie w gminie Sadowie” Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Poddziałanie RPSW.09.02.01 Rozwój wysokiej jakości usług społecznych (Aktualizacja z dnia 23.08.2019 r.).
Starogard Gdański. 2018. Regulamin mieszkania chronionego mieszczącego się przy ul. T. Kościuszki 129 w Starogardzie Gdańskim, Załącznik do Zarządzenia Nr 29/2018 Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Starogardzie Gdańskim z dnia 14 grudnia 2018 r. w sprawie Regulaminu Mieszkania chronionego przy ul. T. Kościuszki 129 w Starogardzie Gdańskim.
Świdnica. 2019. Regulamin użytkowania mieszkań wspomaganych w projekcie pn. „Świdnickie Jaskółki” RPDS.09.02.01-02-0001/18 współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Oś priorytetowa 9. Włączenie społeczne, Działanie 9.2. Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych, Poddziałanie 9.2.1. Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych – konkursy horyzontalne, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na lata 2014–2020, Fundacja Rozwoju Ekonomii Społecznej w partnerstwie z Gminą Miasto Świdnica, 2019.
Tarnowskie Góry. 2017. Regulamin Zespołu Mieszkań Chronionych w Tarnowskich Górach, Załącznik Nr 4 do Regulaminu Organizacyjnego Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, 2017.
Toruń. 2017. Regulamin organizacji i zasad funkcjonowania mieszkania wspomaganego, Środowiskowy model wsparcia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, wypracowane w ramach projektu „Lokalne zasoby, środowiskowe wsparcie”, Fundacja na rzecz Osób Niepełnosprawnych Arkadia z siedzibą w Toruniu, Daj Szansę Fundacja na Rzecz Rozwoju Dzieci Niepełnosprawnych z siedzibą w Toruniu, Stowarzyszenia Wspierania Osób Niepełnosprawnych SUBICERE z siedzibą w Radziejowie oraz Kujawsko-Pomorska Federacja Organizacji Pozarządowych z Torunia, 2017.
Więcbork. 2010. Regulamin organizacyjny mieszkań chronionych w Więcborku, Załącznik do Zrządzenia Nr 0161/5/2010 Dyrektora MGOPS z dnia 5 lipca 2010 r.
Żary. (n.d.). Regulamin organizacyjny mieszkania chronionego mieszczącego się przy ul. Piastowskiej 6/1 w Żarach, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Żarach.
