Tylko tchórze i kobiety pragną pokoju. Wokół satyry Adolfa Nowaczyńskiego "Wojna wojnie"

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.2/7

Słowa kluczowe:

Adolf Nowaczyński, pacifism, interwar period, gynocracy, anti-Semitism

Abstrakt

The article presents an analysis of Adolf Nowaczyński’s 1927 comedy Wojna wojnie. Warchoł i Miroluba. Komedja Arystofanesoska [War on War. Warchoł and Miroluba. An Aristophanic Comedy]. The play is a loose paraphrase of Aristophanes’ Lysistrata and The Knights. The article places particular emphasis on how Wojna wojnie expresses fear of pacifism and female power. Using satire, Nowaczyński criticizes the Sanation government and mocks pacifist attitudes and women’s emancipation efforts, which he perceives as a threat to “masculine” strength and national identity. In the imagination of the National Democracy circles with which Nowaczyński was affiliated, pacifism is associated with Jewish conspiracies and the feminization of society, and is seen as a sign of national weakness. By exaggerating and ridiculing these social phenomena, Nowaczyński’s comedy becomes an expression of the era’s anxieties — that progressive movements might undermine the moral and cultural foundations of Poland. The article also uses the comedy as a pretext for a broader discussion of pacifism in interwar Poland, examining how it was perceived, debated, and criticized within right-wing public discourse. In Wojna wojnie, pacifism does not appear as a noble ethical stance but as a dangerous phenomenon that threatens national strength and is equated with submission and the betrayal of traditional values such as strength, honor, and duty to the homeland.

Liczba pobrań

Brak danych dotyczących pobrań.

Bibliografia

(b.a.) (1927), (b.tyt.), „Wiadomości Literackie” nr 40.

Bergmann Olaf (2013), „Prosto z mostu” wobec problematyki żydowskiej w Trzeciej Rzeszy, „Przegląd Zachodni” nr 2.

Bourdieu Pierre (2004), Męska dominacja, przeł. L. Kopciewicz, Oficyna Naukowa, Warszawa.

Burek Tomasz (1975), Problem wojny, rewolucji i niepodległości w zwierciadle prozy narracyjnej [w:] Literatura Polska 1918–1975, t. 1, red. A. Brodzka, H. Zaworska, S. Żółkiewski, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Cat-Mackiewicz Stanisław (1926), Jubileusz Nowaczyńskiego, „Słowo” nr 272.

Domagalska Małgorzata (2004), Antysemityzm dla inteligencji?, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa.

Filochowski Wacław (1927), „Wojna wojnie” Nowaczyńskiego, „Gazeta Warszawska Poranna” nr 307.

Grydzewski Mieczysław (1925), Przegląd prasy, „Wiadomości Literackie” nr 38.

Grzymała-Siedlecki Adam (1927), Z teatrów, „Kurier Warszawski” nr 306.

Jakowska Krystyna (1977), Z dziejów ekspresjonizmu w Polsce. Wokół „Soli ziemi”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Janion Maria (2007), Płacz generała. Eseje o wojnie, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.

Janiszewski Tomasz (1932), Wojna obronna ze stanowiska eugeniki, Lekarz Naukowy, Warszawa.

Kieżuń Anna (1993), Spór z tradycją romantyczną. O działalności pisarskiej Adolfa Nowaczyńskiego, Dział Wydawnictw Filii UW, Białystok.

Kłuszyńska Dorota (1928), Święto robotnicze, „Głos Kobiet” nr 5.

Kotarbiński Tadeusz (1937), Słowo wstępne [w:] A. Nilsson, ABC ruchu na rzecz pokoju, Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa.

Kożuchowski Adam (2018), „Jak trawa przy drodze”: wojna cywilów i pacyfistów w literaturze polskiej [w:] Metamorfozy społeczne. Perspektywy przegranych i zwycięzców Wielkiej Wojny: zbiorowe tożsamości i indywidualne doświadczenia w Europie Środkowo-Wschodniej (1914–1921), red. A. Nowak, Warszawa.

Łanowski Jerzy (1973), O najdawniejszej komedii [w:] Arystofanes, Lizystrata, przeł. S. Srebrny, Teatr Współczesny, Wrocław.

Malik Jakub (2002), Adolf Nowaczyński. Między modernizmem a pozytywizmem, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.

Nacjonalizm (b.r.) [hasło] [w:] Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl/haslo/nacjonalizm;3945094.html [dostęp 24.08.2025].

Nowaczyński Adolf (1926), Odrodzenie moralne, „Słowo Pomorskie” nr 118 [w:] Z bojów Adolfa Nowaczyńskiego, t. 2, (2016), red. A. Meller, S. Kosiorowski, Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa.

Nowaczyński Adolf (1928), Wojna wojnie. Warchoł i Miroluba. Komedja Arystofanesoska, Księgarnia F. Hoesicka, Warszawa.

Nowaczyński Adolf (1931), Miscellanea, „Myśl Narodowa” nr 25.

Nowaczyński Adolf (1932), Ofensywa. Pro domo sua, „Myśl Narodowa” nr 26.

Pannenkowa Irena (1927), Wojna wojnie, „Warszawianka” nr 305.

Pluta Janusz Julian (1986), „Przeciw przemocy” — pacyfizm i pacyfiści w dwudziestoleciu międzywojennym, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Historycznoliterackie” nr 10.

Podhorska-Okołów Stefania (1927), Z teatrów, „Bluszcz” nr 47.

Rakoczy Marta (2022), Państwo, naród, eugenika [w:] M. Rakoczy, Władza liter. Polskie procesy modernizacyjne a awangarda, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Rawiński Marian (1975), Dramat [w:] Literatura Polska 1918–1975, t. 1, red. A. Brodzka, H. Zaworska, S. Żółkiewski, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Rembieliński Jan (1926), O wolności słowa, „Myśl Narodowa” nr 40.

Rogacki Henryk Izydor (1993), Nowaczyński w teatrze [w:] A. Nowaczyński, Porachunki i projekty, Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze” Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Skiwski Jan Emil (1927), Antynomje, „Myśl Narodowa” nr 14.

Słojewski Jan Zbigniew (1957), Pamflet bez żądła, „Współczesność” nr 10.

Sontag Susan (2023), Widok cudzego cierpienia, przeł. S. Magala, Wydawnictwo Karakter, Kraków.

Sopicki Stanisław (1927), Pacyfizm. Zagadnienia wojny i pokoju, Krakowska Drukarnia Nakładowa, Kraków.

Szanter Stanisław (1948), Socjologia kobiety, Wydawnictwo B. Kądziela, Warszawa.

Szatyńska-Siemionowa Alicja (1973), „Lizystrata” na scenach polskich [w:] Arystofanes, Lizystrata, przeł. S. Srebrny, Teatr Współczesny, Wrocław.

Szczepaniak Monika (2017), Komedia wojskowości [w:] Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny, TAiWPN Universitas, Kraków.

Szczutowski Stanisław (1926), Paneuropa, „Myśl Narodowa” nr 31.

Śmiechowicz Olga (2014), „Lizystrata dla dekadenckiej epoki” — wprowadzenie komedii Arystofanesa do kultury czytelniczej w okresie Młodej Polski, „Scripta Classica” nr 11.

Śmiechowicz Olga (2022), To jest kurwa dramat [w:] Arystofanes, Lizystrata, przeł. O. Śmiechowicz, Wydawnictwo Biblioteki Śląskiej, Katowice.

Śmieja Wojciech (2024), Po męstwie, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.

Świętochowski Aleksander (1928), Liberum Veto, „Myśl Narodowa” nr 19.

Tobera Marek (1992), „Z balkonu na bruk” (Adolf Nowaczyński), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” nr 3–4.

Tomasik Tomasz (2013), Wojna — męskość — literatura, Akademia Pomorska w Słupsku, Słupsk.

Tramer Maciej (2022), Spoufalić się z „Lizystratą” [w:] Arystofanes, Lizystrata, przeł. O. Śmiechowicz, Wydawnictwo Biblioteki Śląskiej, Katowice.

Wandurski Witold (1928), Wojna wojnie, „Dźwignia” nr 7.

Wasilewski Zygmunt (1927), Komedia Attycka Nowaczyńskiego, „Myśl Narodowa” nr 24.

Weiss Tomasz (1962), Adolf Nowaczyński jako krytyk literacki [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach, Wydawnictwo Prace Naukowe WSP, Katowice.

Wittlin Józef (2021), Wojna, pokój i dusza poety [w:] Orfeusz w piekle XX wieku, Instytut Literatury, Kraków.

Wojna wojnie! (b.r.) [hasło] [w:] Encyklopedia teatru polskiego, encyklopediateatru.pl/przedstawienie/30999/wojna-wojnie# [dostęp 24.08.2025].

Pobrania

Opublikowane

2025-11-07

Jak cytować

Bielas, B. (2025). Tylko tchórze i kobiety pragną pokoju. Wokół satyry Adolfa Nowaczyńskiego "Wojna wojnie". Zagadnienia Rodzajów Literackich, 68(2). https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.2/7