„Taka jak na obrazie”. O Sydonii von Borck w powieściach Elżbiety Cherezińskiej i Teresy Bojarskiej
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.2/8Słowa kluczowe:
Sidonia von Borck; witches; apocrypha; Pomerania; paintingAbstrakt
This paper focuses on Sidonia von Borck, a Pomeranian noblewoman accused of witchcraft and executed in 1620. Sidonia’s literary history has been inextricably intertwined with (primarily) visual arts from its very beginnings. This is evident not only in the Pre-Raphaelite fascination with her character (stemming from their admiration for Wilhelm Meinhold’s Sidonia the Sorceress) but also in the novels of contemporary authors. The following novels serve as research material: Sydonia. Słowo się rzekło by Elżbieta Cherezińska (2023), Na jednym płótnie by Teresa Bojarska (1974), I also refer briefly to Wieloryb. Wypisy źródłowe by Jerzy Limon (1998). The inspiration for the apocryphal additions in the mentioned novels are, among others, paintings such as: Double portrait of Sidonia von Borck as a young and old woman, attributed to the Cranachs’ workshop, The Croy Tapestry by Peter Heymans, The Family tree of the Griffin family painted by Cornelius Krommeny, or The Portrait of the Duke of Pomerania Philip I painted by Lucas Cranach the Younger. The first part of the article is also devoted to explaining the aforementioned fascination of the Pre-Raphaelites with Sidonia von Borcke, which resulted in the creation of the painting considered to be her most famous portrait, i.e. Sidonia von Borck, 1560 by Sir Edward Burne-Jones.
Liczba pobrań
Bibliografia
Ausstellung zur vermeintlichen Hexe Sidonia von Borcke (2021), www.kirche-mv.de/nachrichten/2021/juni/ausstellung-zur-vermeintlichen-hexe-sidonia-von-borcke [dostęp: 1.06.2025].
Bachmann-Medick Doris (2012), Cultural turns. Nowe kierunki w naukach o kulturze, przeł. K. Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Baranowski Bohdan (1981), W kręgu upiorów i wilkołaków, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Barthes Roland (2000), Mitologie, przeł. A. Dziadek, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Bądkowska Justyna (2013), Tzw. podwójny portret Sydonii von Bork jako młodej i starej kobiety [w:] Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku, red. R. Makała, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin.
Bądkowska Justyna (b.r.), Podwójny portret Sydonii von Borck, https://pomeranica.pl/wiki/Podw%C3%B3jny_portret_Sydonii_von_Borck [dostęp: 1.06.2025].
Bednarek Magdalena (2017), Feministyczny czar wiedźmy? Wokół mitu czarownicy [w:] Czarownice. Studia z kulturowej historii fenomenu, red. A. Anczyk, J. Doroszewska, K.M. Hess, Sacrum, Katowice.
Bednarek-Bohdziewicz Agnieszka (2023a), Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii, „Konteksty” nr 77, DOI: 10.36744/k.1620.
Bednarek-Bohdziewicz Agnieszka (2023b), Pomorskie/kaszubskie „czarownice”. Od ludowych wierzeń do herstorycznych rehabilitacji, „Acta Cassubiana” nr 25.
Bojarska Teresa (1974), Na jednym płótnie, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa.
Bridgewater Patrick (2000), Who’s Afraid of Sidonia von Borck? [w:] The Novel in Anglo-German context: Cultural Cross-currents and Afiinities; Papers from the Conference el dat the University of Leeds from 15 to 17 September 1997, red. S. Stark, Rodopi, Amsterdam–Atlanta.
Chatfield Stephanie (2016), Sidonia: From Burne-Jones to Tim Burton, https://preraphaelitesisterhood.com/sidonia-from-burne-jones-to-tim-burton [dostęp: 1.06.2025].
Cherezińska Elżbieta (2023), Sydonia. Słowo się rzekło, Zysk i s-ka, Poznań.
Cherezińska Elżbieta, Nogaś Michał (2023), Chciałam, żeby Sydonia wróciła, by mówiła w imieniu tysięcy ofiar polowań na czarownice, „Wysokie Obcasy”, 31 marca, www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,157211,29528476,elzbieta-cherezinska-chcialam-zeby-sydonia--wrocila-by.html [dostęp: 1.06.2025].
Chmielecki Konrad (2022), Zwrot piktorialny, ikoniczny i wizualny we współczesnej humanistyce oraz nauce o kulturze [w:] Studia kulturowe, red. L. Korporowicz, A. Knap-Stefaniak, Ł. Burkiewicz, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Kraków.
Chollet Mona (2019), Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet, przeł. S. Królak, Karakter, Kraków [ebook].
Crepaldo Gabriele (2006), Klasycy sztuki. Rosetti i prerafaelici, przeł. A. Majewska, HPS, Warszawa.
Dahlenburg Birgit (2013), Kopia Gobelinu Croya [w:] Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku, red. R. Makała, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin.
Domańska Ewa (1994), Historia feminizmu i feministyczna historia, „Odra” nr 7/8.
Domańska Ewa (2005), Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Dynkowska Julia (2016), Ekfraza jako apokryf. O powieści „Saturn. Czarne obrazy z życia mężczyzn z rodziny Goya” Jacka Dehnela [w:] Literatura prze-pisana II. Od zapomnianych teorii do kryminału, red. A. Izdebska, A. Przybyszewska, D. Szajnert, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, DOI: 10.18778/8088-214-0.08.
Dynkowska Julia (2020), Od narcystycznej identyfikacji do zdystansowanej uważności: refokalizacja w apokryficznych ekfrazach i ekfrastycznych apokryfach Rembrandtowskiej „Lekcji anatomii doktora Tulpa”, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” nr 16, DOI: 10.15290/bsl.2020.16.07.
Dynkowska Julia (2021), Apokryficzność i ekfrastyczność jako komplementarne poetyki intertekstualne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, HDL: 11089/32270.
Federici Silvia (2025), Kaliban i czarownica. Kobiety, ciało i akumulacja pierwotna, przeł. K. Król, Karakter, Kraków.
Fiedorczuk Julia (2014), Ekofeminizm [w:] Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Frankiewicz Bogdan (1986), Sydonia, Glob, Szczecin.
Grunwald-Hajdasz Barbara (2024), Bursztynowa czarownica. Krótka historia powstania i recepcji książki [w:] W. Meinhold, Bursztynowa czarownica, przeł. B. Grunwald-Hajdasz, Zysk i s-ka, Poznań.
Gut Paweł (2019), Wykład Pawła Guta o Sydonii von Borck, YouTube, www.youtube.com/watch?v=BFnnOdmzk-8 [dostęp: 1.06.2025].
Iwasiów Inga (2015), W granicach herstorii. Korekta kanonu jako teoria i jako praktyka czytelnicza [w:] Kulturowa historia literatury, red. A. Łebkowska, W. Bolecki, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Jankowska Małgorzata (2023), Wieloryb Jerzego Limona jako postmodernistyczny apokryf [w:] Czas Jerzego Limona. Księga pamiątkowa ku czci twórcy Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, red. A. Żukowska, J. Kopciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Jarzewicz Jarosław (2021), W jaki sposób dzieła sztuki są źródłami historycznymi? [w:] Źródło w humanistyce historycznej, FNCE, Poznań.
Kopciński Jacek (2023), Zabawa na krze. Münchhauseniada i inne „brzmienia czasu” Jerzego Limona [w:] Czas Jerzego Limona. Księga pamiątkowa ku czci twórcy Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, red. A. Żukowska, J. Kopciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Koprowska-Głowacka Anna (2021), Czarownice z Pomorza i Prus, Region, Gdynia.
Kościelna Joanna (2018), Catharina Friedrich, nieślubna córka księcia Jana Fryderyka (1542–1600) i jej losy. Przyczynek do genealogii Gryfitów, „Stargardia” nr 13.
Kybalová Ludmila, Herbenová Olga (1989), Encyclopedie illustrée du costume et de la mode, przeł. G. Rodrigue, Gründ, Paryż.
Limon Jerzy (1998), Wieloryb. Wypisy źródłowe, Tower Press, Gdańsk.
Meinhold Wilhelm (1893), Sidonia the Sorceress, przeł. F. Speranza, Kelmscott Press, Londyn.
Meinhold Wilhelm (2004), Bursztynowa wiedźma, przeł. Małgorzata Półrola, Verlag J.H. Röll, Dettelbach.
Michelet Jules (1993), Czarownica, przeł. M. Kaliska, Puls, Londyn.
Noniewicz Janusz (2020), Historia mody w obrazach: Edward Coley Burne-Jones „Sydonia von Borck”, „Vogue”, 4 stycznia, www.vogue.pl/a/historia-mody-w-obrazach-edward-coleyburne-jones-sydonia-von-borck [dostęp: 1.06.2025].
Ross Robert (2010), Aubrey Beardsley, www.gutenberg.org/files/33347/33347-h/33347-h.htm [dostęp: 1.06.2025].
Sempruch Justyna (2007), Fantasies of Gender and the Witch in Feminist Theory and Literature, Purdue University Press, West Lafayette, Indiana.
Schulze Maria (2016), Lutheraltarbilder. Kunsthistorische, kirchenhistorische und theologische Betrachtungen zu evangelischen Altären mit Darstellungen Martin Luthers im 16. Jahrhundert, Universität Halle-Wittenberg, Halle, Wittenberga [rozprawa doktorska].
Sisterhood is Powerful. An Anthology of Writings from the Women’s Liberation Movement (1970), red. R. Morgan, Random House, Nowy Jork.
Słodczyk Rozalia (2020), Ekfraza, hypotypoza, przekład. Interferencje literatury i malarstwa w prozie włoskiej i eseistyce polskiej XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Stuby Anna Maria (2004), Sidonia von Borcke und die Präraffaeliten [w:] Klosterfrauen, Klosterhexen. Theodor Fontanes „Sidonie von Borcke” im kulturellen Kontext, Weiss, Neustadt am Rübenberge.
Suriano Gregory R. (2005), The British Pre-Raphaelite Illustrators. A History of Their Published Prints, Oak Knoll Press, The British Library, New Castle–Londyn.
Szajnert Danuta (2021), Mutacje apokryfu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wijaczka Jacek (2023), Sydonia von Borcke. Najbardziej znana pomorska „czarownica”, Replika, Poznań.
„Taka jak na obrazie”. O Sydonii von Borck w powieściach Elżbiety Cherezińskiej i Teresy Bojarskiej.
Wilczyński Marek (2023), Dwa wieloryby. Glosa na marginesach [w:] Czas Jerzego Limona. Księga pamiątkowa ku czci twórcy Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego, red. A. Żukowska, J. Kopciński, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Wohlfeil Rainer (2020), Refleksje metodyczne o obrazoznawstwie historycznym [w:] Historia wizualna. Obrazy w dyskusjach niemieckich historyków, red. M. Saryusz-Wolska, Scholar, Warszawa.
Zatora Anna (2022), Saga rodzinna w literaturze polskiej XXI wieku. Konwencja czy kontestacja?, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, DOI: 10.18778/8220-815-3.

