Praktyka indygenacyjna w szlacheckiej Rzeczypospolitej w świetle konstytucji sejmowych i instrukcji sejmikowych w latach 1588–1793

Abstrakt

Przedmiot badań: Przedmiotem badań jest instytucja indygenatu w szlacheckiej Rzeczypospoli­tej. Nadanie przez monarchę indygenatu obcemu szlachcicowi było równoznaczne z uzyskaniem szlacheckiego obywatelstwa. Przysługiwał osobie, która go uzyskała, ale też jej potomstwu. In­dygenowani nie podlegali ograniczeniom tak jak osoby nobilitowane. Wyróżniamy dwa rodzaje indygenatu: a) za zasługi wojskowe, cywilne; b) honorowy, o nadaniu którego decydowały wzglę­dy polityczne. Indygenat otrzymało ok. 404 osób, co stanowi od 0,089 do 0,073% ogółu szlachty, przy szacowanej liczbie tego stanu 450 000 a 550 000 osób. Liczba ta nie mogła mieć większego wpływu na społeczność szlachecką. Instytucja przyciągała uwagę szlachty, która była żywo za­interesowana tym, kto aspiruje do obywatelstwa szlacheckiego. Elitarność stanowa szlachty, jej status oddziaływał na obcą szlachtę, która podejmowała starania, by wejść w jej szeregi.

Cel badawczy: Instytucja indygenatu nie doczekała się całościowego opracowania w literatu­rze. Przeważają badania o charakterze prozograficznym. Problemy takie jak: a) kształtowanie się procedury nabywania indygenatu; b) charakter monarszej prerogatywy rozdawniczej w okresie elekcyjnym nie zostały dotychczas opracowane. 1

Metoda badawcza: Indygenat nie był instytucją normowaną przez jeden akt prawny. W związku z tym, aby przedstawić tę instytucję, posłużyliśmy się analizą przepisów konstytucji sejmowych i instrukcji sejmikowych okresu lat 1573–1793 metodą formalno-dogmatyczną.

Wnioski: Wyniki badań ukazują, żeby otrzymać indygenat w Rzeczypospolitej, musiała być do­trzymana określona procedura, zaś zainteresowany musiał spełnić określone warunki formalne i materialne. Osobie, której nadano indygenat i spełniła ona wymagania, kancelaria królewska wydawała dyplom poświadczający indygenację. Z prerogatywy monarszej nadanie stało się ak­tem dokonywanym pod kontrolą sejmu i sejmików.