Szczeliny mrozowe w osadach lessowych
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1975/24/18Słowa kluczowe:
pękanie mrozowe, wieloletnia zmarzlina, warstwa czynna, pozycja stratygraficzna struktur szczelinowych, zlodowacenie würm, PolskaAbstrakt
Autor wyróżnił w pokrywie lessowej dwa typy struktur szczelinowych powstałych w wyniku kontrakcji termicznej: struktury o wtórnym wypełnieniu sezonowym, odpowiadające fazie würmu wstępującego, oraz struktury o wtórnym wypełnieniu rozwinięte w dwóch poziomach stratygraficznych fazy pełni würmu – jednym w części starszej, a drugim w części młodszej. Struktury szczelin o wtórnym wypełnieniu sezonowym rozwinęły się jedynie w aktywnej strefie wieloletniej zmarzliny. Szczeliny powstałe w wyniku kurczenia termicznego pojawiały się jesienią i natychmiast wypełniały się wodą, która w nich zamarzała. Wiosną, podczas topnienia lodu, materiał ze ścian szczelin oraz z powierzchni przemieszczał się ku ich dolnej części. Proces ten powtarzał się wielokrotnie. Struktury szczelin o wtórnym wypełnieniu rozwinęły się zarówno w warstwie czynnej, jak i w samym permafrostcie. Lód w szczelinach w obrębie permafrostu tworzył się w stosunkowo długim okresie czasu. W miarę obniżania się górnej granicy permafrostu lód w szczelinach topniał, a w tym czasie materiał pochodzący z najbliższego otoczenia szczelin osypywał się do ich wnętrza pod wpływem siły grawitacji.
Bibliografia
CEGLA, J., 1972 - Sedymentacja less6w Polski (Sedimentation of loesses in Poland). Acta Univ. Wratislav., 168, Studia Geogr.
DYLIK, J., 1956 - The periglacial structures at Tarzymiechy and their significance for the morpho geny and stratigraphy of the Quaternary. Biuletyn Peryglacjalny, no. 3.
DYLIK, J., 1963 - Nowe problemy wiecznej zmarzliny plejstocenskiej (resume: Problemes nou veaux du pergelisol pleistocene). Acta Geogr. Lodziensia, no. 17.
DYLIK, J., 1967 - The main elements of Upper Pleistocene stratigraphy in Central Poland. Biuletyn Peryglacjalny, no. 16.
DYLIK, J., DYLIKOWA, A., 1960 - Compte-rendu des excursions du 19 au 30 septembre 1958. Biuletyn Peryglacjalny, no. 8.
GOŻDZIK, J. S., 1967 - Fauchage des fentes en coin du aux mouvements de masses sur des pentes douces. Biuletyn Peryglacjalny, no. 16.
GOŹDZIK, J. S., 1973 - Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w srodkowej Polsce (summary: The genesis and stratigraphical position of periglacial structures in Central Poland). Acta Geogr. Lodziensia, no. 31.
GRABOWSKA-OLSZEWSKA, B., 1963 - Wlasnosci fizycznomechaniczne utworów lessowych pólnocnej i północno-wschodniej części świętokrzyskiej strefy lessowej na tle litologii i stratygrafii oraz warunków wystopowania (summary: Physico-mechanical properties of loess deposits of the northern · and north-eastern part of the Holy Cross Mts. Loess zone on the background of their lithology, stratigraphy and conditions of occurrence.) Biul. Geol. Uniw. Warszawskiego, t. 3.
JAHN, A., 1951 - Zjawiska krioturbacyjne wsp6lczesnej i plejstoceńskiej strefy peryglacjalnej (summary: Cryoturbate phenomena of the contemporary and of the Pleistocene periglacial zone). Acta Geol. Polonica, vol. 2.
JAHN, A., 1952 - Materiały do geologii czwartorzędu północnej części arkusza 1 :300 000 Zamość (summary: Materials to the Quaternary geology of the northern part of the map sheet 1 :300 000 Zamosc). Birt!. Pafzstw. Inst. Geol., 66.
JAHN, A., 1959 - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd (summary: Geomorphology and Quaternary history of Lublin Plateau). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, nr 7.
JAHN, A., 1969 - Structures periglaciaires dans les loess de la Pologne. Biuletyn Peryglacfalny, no. 20.
JAHN, A., 1970 - Zagadnienia strefy peryglacjalnej (Problems of the periglacial zone). Warszawa, PWN.
JAHN, A., CZERWINSKI, J., 1965 - The role of impulses in the process of periglacial soil structure formation. Acta Univ. Vratislaviensis, 4, Studia Geogr., 1.
JERSAK, J., 1965 - Stratygrafia i geneza lessów okolic Kunowa (resume: Stratigraphie et genese des loess des environs de Kunów). Acta Geogr. Lodziensia, no. 20.
JERSAK, J., 1968 - Moss rings in Sorkapp Land, Vestspitsbergen. in: Summary of Scientific Results, Polish Spitsbergen Expeditions 1957-1960. Warszawa.
JERSAK, J., 1969 - La stratigraphie des loess en Pologne concernant plus particulierement le dernier etage froid. Biuletyn Peryglacjalny, no. 20.
JERSAK, J. 1973a - Eemian and early wilrmian soils in loess of Poland. Biuletyn Peryglacjalny, no. 22:
JERSAK, J., 1973b - Litologia i stratygrafia lessu wyżyn południowej Polski (summary: Lithology and stratigraphy of loess). Acta Geogr. Lodziensia, no. 32.
KAPLINA, T. N., ROMANOVSKIJ, N. N., 1960 - 0 pseudomorfozakh po poligonalno-zilnom Ide (Pseudomorphoses of the polygonal-veined ice). In: Periglyacialnye yavleniya na territorii SSSR; Moskva.
KATASONOV, E. M., 1958 - Ledynaye zily i priciny izgibaniya sloev v merzlykh cetverticnykh otlozeniyakh (Ice-veins and causes of disturbances of layers in Quaternary deposits). Materialy k osnovam uceniya o merzlykh zonakh zemnoj korJJ, vyp. 4; Moskva.
KLAJNERT, Z., 1961 - Topola. In: Guide-book of the excursion from the Baltic to the Tatras, Middle Poland, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 2, part 2.
KLATKA, T., 1970 - Charakter pedologiczny i pozycja stratygraficzna kompleksu gleby kopalnej w lessach regionu świętokrzyskiego (resume: Caractere pedologique et position stratigraphique du complexe de sol fossile dans les loess du massif de la S-te Croix). Acta Geogr. Lodziensia, no.24.
KozłowsKI, J. K., 1964 - Le Paleolithique en Haute Silesie. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961; voL 4.
MALINOWSKI, J., MOJSKI, J. E., 1960 - Profil lessu w Sąsiadce koło Szczebrzeszyna (summary: Geologic section of the loess at Sąsiadka near Szczebrzeszyn in the Roztocze range). Inst. Geol., Biul. 150.
MANIL, G., 1960 - Observations sur le remplissage des fentes de gel. Biuletyn Peryglacjalny, no. 9.
MARUSZCZAK, H., 1954 - Kliny lodowe schylkowego stadium zlodowacenia baltyckiego w lessach Wyżyny Lubelskiej (Zsfs.: Eiskeile in dem Hangende der Lossdecke und derer Bildungsbe dingungen in dem Endstadium der Wi.irmkaltzeit auf der Lubliner Hochflache). Ann. Univ. M. Curie-Sklodowska, sectio B, vol. 9.
MARUSZCZAK, H., 1968 -Przebieg zjawisk w strefie peryglacjalnej w okresie ostatniego zlodowace nia w Polsce (summary: The course of phenomena in the periglacial zone during the last gla ciation). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, nr 74.
MARUSZCZAK, H., 1972 - Wyżyny Lubelsko-Wołynskie (Lublin-Volhynia Uplands). In: Geomorfologia Polski, t. I; Warszawa.
MOJSKI, J. E., 1965 - Stratygrafia lessów w dorzeczu dolnej Huczwy na Wyżynie Lubelskiej (sum mary: Loess stratigraphy in the drainage basin of the lower Huczwa river in the Lublin Upland). Inst. Geol. Biul., 187.
PEWE, T. L., 1962 -Ice wedges in permafrost. Lower Yukon river near Galena, Alaska. Biuletyn Peryglacjalny, no. 11
POPOV, A. I., 1959 -Periglacialnye i drugije zonalnye merzlotnye yavleniya -sovremennye i drevnie (Periglacial and other zonal phenomena -recent and fossil). Vestnik Moskovskogo Univ. ser. biol. pocv., geol., geogr., No. 2.
ROHDENBURG, H., 1967 -Eiskeilhorizonte in südniedersachsischen und nordhessischen Lossprofilen. Biuletyn Peryglacjalny, no. 16.
ROMAN0VSKIJ, N. N., 1973 - Regularities in formation of frost.fissures and development of frost-fissure polygons. Biuletyn Peryglacjalny, no. 23.
Różycki, S. Z., 1967 - Plejstocen środkowej Polski na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie (Pleistocene epoch in Middle Poland). Warszawa.
SAWICKI, L., 1952 -Warunki klimatyczne akumulacji lessu młodszego w świetle wyników badan stratygraficznych stanowiska paleolitycznego na Zwierzyńcu w Krakowie (resume: Les con ditions climatiques de la periode de l'accumulation du Ioess superieur aux environs de Cracovie). Biul. Panstw. Inst. Geol., 66.
SŁOWANSKI, W., 1963 - Pseudozmarzlinowe formy szczelinowe w kredzie jeziornej okolic Laski kolo Brus (resume: Fissures pseudo-periglaciaires dans la craie lacustre aux environs de Laska pres de Brusy). Biuletyn Peryglacjalny, no. 12.
STRASZEWSKA, K., KOPCZYNSKA, K., 1961 - Żurawica. In: Guide-book of the Excursion from the · Baltic to the Tatras, Middle Poland, Vlth INQUA Congress, Warsaw 1961, part 2, vol. 2.
STRASZEWSKA, K., MYCIELSKA, E., 1961 - Gołębice near Sandomierz. In: Guide-book of the Excur sion from the Baltic to the Tatras, Middle Poland, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, part 2, vol. 2.
ŚRODOŃ, A., 1956 - Flory plejstocenskie z Tarzymiechów nad Wieprzem (summary: Pleistocene floras from Tarzymiechy on the river Wieprz). Inst. Geol. Biul., 69.
WALCZAK, W., 1952 -Stratygrafia plejstocenu w dolinie Ścinawki Kłodzkiej (summary: Stratigra phy of the Pleistocene in the valley Scinawka). Biul. Panstw. lnst. Geol., 68.
WASHBURN, A. L., 1969 - Weathering, frost action, and patterned ground in the Mesters Vig. District, Northeast Greenland. Meddelelser om Gr0nland, Bd. 176.
VTYURIN, B. I., VTYURINA, E.A., 1960 - Zimnie nablyudeniya za obrazovaniem i povedeniem morozoboynoy tresciny v ledyanoy zile (Winter observations of the formation and development of a frost fissure within the vein ice). Trudy Inst. Merzlotoved. Akad. Nauk SSSR. t. 16.
