Stratygrafia lessów w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego okresu chłodnego
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1969/20/6Słowa kluczowe:
horyzonty lessowe, gleby kopalne, struktury peryglacjalne, stratygrafia lessówAbstrakt
Artykuł w języku angielskim.
TYTUŁ ORYGINALNY: La stratigraphie des loess en Pologne concernant plus particulièrement le dernier étage froid
W Polsce występuje pięć horyzontów lessowych rozdzielonych glebami kopalnymi. Na obszarach położonych poza zasięgiem zlodowacenia odry lessy spoczywają głównie na glinie zwałowej krakowskiej (mindel), której górna część została silnie zwietrzała i odwapniona, najprawdopodobniej w czasie interglacjału wielkiego. Najstarszy horyzont – dolny starszy less – został zdeponowany podczas zlodowacenia odry. Występuje on na Wyżynie Lubelskiej oraz na przedpolu Gór Świętokrzyskich, natomiast nie występuje na Przedgórzu Sudeckim, które było objęte zasięgiem lądolodu odrzańskiego.
W górnej części dolnego starszego lessu rozwinęła się gleba kopalna lessivè typu Tomaszów, którą autor odnosi do interstadiału odra–warta.
Wyżej zalega górny starszy less pochodzący ze zlodowacenia warty. Na Wyżynie Lubelskiej i w przedpolu Gór Świętokrzyskich horyzont ten tworzy ciągłą pokrywę, natomiast na Przedgórzu Sudeckim występuje tylko w postaci niewielkich płatów o miąższości poniżej 1 m.
W jego górnej części znajduje się dobrze rozwinięty kompleks glebowy typu Nietulisko I, którego dolna część – gleba lessivè – powstała podczas interglacjału eemskiego, natomiast górna – czarnoziem – uformowała się w interstadiale Brørup. Obie gleby występują we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Na przedpolu Gór Świętokrzyskich czarnoziem przykrywa cienką i nieciągłą pokrywę młodszego lessu I, pochodzącą ze stadiału rozdzielającego interstadiały Amersfoort i Brørup.
Młodszy less IIa i IIb powstał w kulminacji ostatniego zlodowacenia, zarówno we wschodniej, jak i zachodniej Polsce. Właściwości litologiczne starszego z tych dwóch horyzontów, tj. młodszego lessu IIa, oraz obecne w nim zaburzenia peryglacjalne wskazują, że został on uformowany w raczej wilgotnym klimacie. Spośród wszystkich horyzontów lessowych młodszy less IIb jest najgrubszy. Jego akumulacja przebiegała szybko, w warunkach bardzo zimnego i suchego klimatu. W tym samym czasie powstały liczne poligony szczelin mrozowych i struktury iniekcyjne.
Dwa najmłodsze horyzonty lessowe są rozdzielone glebą kopalną typu Komorniki, silnie zróżnicowaną: brunatną arktyczną, glejową (pseudoglejową) lub torfową, pochodzącą z chłodnego i wilgotnego interstadiału. Gleba ta stanowi odpowiednik czasowy interstadiałów Denekamp i Hengelo oraz gleby Stillfried B.
Bibliografia
Barniecki, L., 1965 - Zagadnienie pokryw gliniastych w środowisku peryglacjalnym, na przykładzie Sudetów, Karpat, Czechosłowacji i Spitsbergenu (summary: Problems of clay covers in the periglacial environment, exemplified by the Sudetes, the Carpathians, Czechoslovakia and Spitsbergen). Inst. Geol., Biul. 187.
Borówko-Dłużakowa, Z., 1964 - Investigations palynologiques des dépôts aurignaciens (Brörup) du Haut Plateau de Konin. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 2.
Brelie, G. v. d., 1955 - Die pollenstratigraphische Gliederung des Pleistozäns in Nordwestdeutschland. Eiszeitalter u. Gegenwart, Bd. 6.
Butrym, J., Cegła, J., Dżułyński, S., Nakonieczny, S., 1964 - New interpretation of ,,periglacial structures". Folia Quaternaria, no. 17.
Cegła, J., 1963 - Porównanie utworów pyłowych kotlin karpackich z lessami Polski (summary: On the origin of the Quaternary silts in the Carpathian Mountains). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B, vol. 18.
Chik, S. M., 1959 - O samostoyatelnosti moskovskovo oledeneniya (Individualité de la glaciation de Moscou). Biul. Kom. po izutch. Tchetvertitchnogo Perioda, nr 23.
Chik, S. M., 1960 - Novye dannye ob odincovskikh mezhlednikovykh otlozheniyakh (Données nouvelles sur les dépôts interglaciaires d'Odincovo). Doklady Akad. Nauk SSSR, t. 133.
Chik, S. M., 1961 - Rayon moskovskogo oledeneniya, stratigrafia tchetvertitchnykh otlozheniy (Région de la glaciation de Moscou, stratigraphie des dépôts quaternaires). Dans: Relief i stratigrafiya tchetvertitchnykh otlozhenij severo-zapada Ruskoy Ravniny; Moscou.
Chmielewska, M., Chmielewski, W., 1960 - Stratigraphie et chronologie de la dune de Witów, distr. de Łęczyca. Biuletyn Peryglacjalny, no. 8.
Czeppe, Z., Kozłowski, J., Krysowska, M., 1963 - Le gisement paléolithique de loess de Racibórz-Ocice en Haute Silésie. Folia Quaternaria, no. 15.
Dylik, J., 1967 - The main elements of Upper Pleistocene stratigraphy in Central Poland. Biuletyn Peryglacjalny, no. 16.
Dylik, J., 1969 - L'action du vent pendant le dernier âge froid sur le territoire de la Pologne Centrale. Biuletyn Peryglacjalny, no. 20.
Dylikowa, A., 1964 - Les dunes de la Pologne Centrale et leur importance pour la stratigraphie du Pléistocène tardif. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 4.
Fink, J., 1962a - Die Gliederung der Würmeiszeit in Österreich. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 4.
Fink, J., 1962b - Die Gliederung des Jungpleistozäns in Österreich. Mitt. Geol. Ges. Wien, Bd. 54.
Fink, J., 1966 - Zametki k voprosu o liosse. Sovremennyj i tchetvertitchnyj kontinentalnyj litogenez (Remarques sur le problème du loess. Lithogénèse continentale contemporaine et quaternaire). Akad. Nauk SSSR, Kommissiya po izutcheniyu tchetvertitchnogo perioda.
Frenzel, B., 1964 - Zur Pollenanalyse von Loessen. Untersuchung der Loessprofile von Oberfellabrunn und Stillfried, Niederösterreich. Eiszeitalter u. Gegenwart, Bd. 15.
Gawlik, H., 1969 - Wydmy Kotliny Szczercowskiej (résumé: Les dunes dans le Bassin de Szczerców). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN.
Gerasimov, I. P., Velitchko, A. A., Morozova, T. D., Faustova, M. A., 1966 - Mikromorfologitcheskiy metod v izutcheniyu lessovykh obrazovaniy i pervye rezultaty ego primenenya. Sovremennyj i tchetvertitchnyj kontinentalnyj litogenez (Méthode micromorphologique appliquée à l'étude des formations loessiques et premiers résultats de son usage. Lithogénèse continentale contemporaine et actuelle) Akad. Nauk SSSR, Kommissiya po izutcheniyu tchetvertitchnogo perioda.
Grabowska-Olszewska, B., 1963 - Własności fizyczno-mechaniczne utworów lessowych północnej i północno-wschodniej części Świętokrzyskiej strefy lessowej na tle litologii i stratygrafii oraz warunków występowania (summary: Physico-mechanical properties of loess deposits of the northern and north-eastern part of the Holy Cross Mts. loess zone on the background of their lithology, stratigraphy and conditions of occurrence). Biul. Geol. Uniw. Warszawskiego, t. 3.
Gritchuk, V. P., Monochon, M. H., Chik, S. M., 1961 - Ob otlozheniyakh odincovskoj-dneprovsko-moskovskoj mezhlednikovoj epokhi u g. Glazovo (Sur les dépôts interglaciaires Odincovo-Dneper-Moscou à Glazovo). Paleogeografiya Tchetvertitchnogo perioda SSSR, Univ. Moscou.
Hammen, T. van der, Maarleveld, G. C., Vogel, J. C., Zagwijn, W. H., 1967 - Stratigraphy, climatic succession and radiocarbon dating of the Last Glacial in the Netherlands. Geol. en Mijnbouw, vol. 46.
Jahn, A., 1956 - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd (summary: Geomorphology and Quaternary history of Lublin Plateau). Prace Geogr. Inst. Geogr. PAN, nr 7.
Jahn, A., 1969 - Structures périglaciaires dans les loess de la Pologne. Biuletyn Peryglacjalny, no. 20.
Jahn, A., Szczepankiewicz, S., 1967 - Osady i formy czwartorzędowe Sudetów i ich przedpola (Formes de relief et formations quaternaires des Sudètes et de leur avant-pays). Dans: Czwartorzęd Polski; PWN, Warszawa.
Jańczyk-Kopikowa, Z., Mojski, J. E., 1964 - Interstadiał Brørup w Podgłębokiem na Polesiu Lubelskim (summary: Brørup interstadial at Podgłębokie in the Polesie Lubelskie region). Kwartalnik Geol., t. 8.
Jersak, J., 1961 - Biskupie Doły. Dans: Guide-Book of the Excursion from the Baltic to the Tatras, part 2, vol. 2 Middle Poland, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961.
Jersak, J., 1965 - Stratygrafia i geneza lessów okolic Kunowa (résumé: Stratigraphie et genèse des loess aux environs de Kunów). Acta Geogr. Lodziensia, nr 20.
Jersak, J., 1969 - Stratigraphy of loesses in Poland on the basis of studies in the Foreland of the Świętokrzyskie Mts. Biuletyn Peryglacjalny, no. 19.
Klatka, T., 1961 - Opacie Doły. - Dans: Middle Poland. Guide-Book of the Excursion from the Baltic to the Tatras, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, part 2, vol. 2.
Klatka, T., 1962 - Geneza i wiek gołoborzy Łysogórskich (résumé: Champs de pierres de Łysogóry). Acta Geogr. Lodziensia, nr 12.
Kneblová-Vodičková, V., 1967 - Konference v Německe spolkove republice a Rakousku o problémech datovani spraši (Réunions consacrées aux problèmes de datation du loess en Allemagne de l'Est et en Autriche). Věstnik Ústřed. ústavu Geol., vol. 42.
Konecka-Betley, K., 1968 - The typology of fossil soils on the example of Nieledew. Roczniki Gleboznawcze, t. 19 (supplément).
Kopp, E., Woldstedt, P., 1965 - Über den Charakter der Warmzeit zwischen Drenthe- und Warthe-Stadial in Norddeutschland. Eiszeitalter u. Gegenwart, Bd. 16.
Kukla, J., Ložek, V., 1961 - Loesses and related deposits. Prace Inst. Geol., t. 34.
Kukla, J., Ložek, V., Barta, J., 1962 - Das Lössprofil von Nove Mesto im Waagtal. Eiszeitalter u. Gegenwart, Bd. 12.
Lieberoth, I., 1963 - Löss-Sedimentation und Bodenbildung während des Pleistozäns in Sachsen. Geologie, Bd. 12.
Lieberoth, I., 1964 - Die Stratigraphie der Sächsischen Lösse, ein Beitrag zur Würmchronologie. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 4.
Lindner, L., 1967a - Lessy dorzecza Uniejówki (résumé: Les loess du bassin de l'Uniejówka). Acta Geol. Polonica, vol. 17.
Lindner, L., 1967b - Wyspa lessowa Borkowic koło Przysuchej (résumé: L'île loessique de Borkowice près Przysucha). Acta Geol. Polonica, vol. 17.
Ložek, V., 1964 - Mittel- und Jungpleistozäne Löss-Serien in der Tschechoslowakei und ihre Bedeutung für die Löss-Stratigraphie Mitteleuropas. Report VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. 4.
Ložek, V., 1968 - Sprašova serie s trěmi interglacialy u Dolnich Kounic (Zfs.: Eine Löss-Serie mit drei Interglazialen bei Dolne Kounice). Věstnik ústř. Ústavu Geol., t. 41.
Malicki, A., 1961 - The stratigraphic value of the loess profile in Pikulice (near Przemyśl). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B, vol. 15.
Malicki, A., 1967 - Lessy na obszarze Polski i ich związek z czwartorzędem (Les loess sur le territoire de la Pologne et leur rapport avec le Quaternaire). Dans: Czwartorzęd Polski; PWN, Varsovie.
Malinowski, J., 1964 - Budowa geologiczna i własności geotechniczne lessów Roztocza i kotliny Zamojskiej między Szczebrzeszynem i Turobinem (summary: Geological structure and geotechnical properties of loesses in Roztocze and in Zamość basin, between Szczebrzeszyn and Turobin). Prace Inst. Geol., t. 41.
Malinowski, J., Mojski, J. E., 1960 - Profil lessu w Sąsiadce koło Szczebrzeszyna (summary: Geologic section of the loess at Sąsiadka near Szczebrzeszyn in the Roztocze range). Inst. Geol., Biul. 150.
Manikowska, B., 1966 - Gleby młodszego plejstocenu w okolicach Łodzi (résumé: Les sols du Pléistocène supérieur aux environs de Łódź). Acta Geogr. Lodziensia, nr 22.
Maruszczak, H., 1961 - Puławy - Włostowice. Dans: Symposium on Loess. Guide-Book of the Excursion E, the Lublin Upland, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961.
Mojski, J. E., 1965 - Stratygrafia lessów w dorzeczu dolnej Huczwy (summary: Loess stratigraphy in the drainage basin of the lower Huczwa river in the Lublin Upland). Inst. Geol., Biul. 187.
Mojski, J. E., 1968 - Zarys stratygrafii lessów w Polsce (summary: Outline of loess stratigraphy in Poland). Biuletyn Peryglacjalny, no. 17.
Moskvitin, A. I., 1954 - Stratigrafitcheskaya skhema tchetvertitchnogo perioda v SSSR (La stratigraphie du Quaternaire en URRS). Izv. Akad. Nauk SSSR, ser. geol.
Moskvitin, A. I, 1961 - O fiziko geografitcheskikh usloviyakh odincovskogo mezhlednikoviya (Sur les conditions physico-géographiques de l'interglaciaire Odincovo). Materialy Vses. Sovestch. po izutch. Tchetvertitchnogo Perioda, t. 2.
Mycielska-Dowgiałło, E., 1965 - Mutual relation between loess and dune accumulation in Southern Poland. Geogr. Polonica, no. 6.
Picard, K., 1958 - Das Werden der Landschaft Westholsteins während der Saaleeiszeit. Geol. Jhb., Bd. 76.
Picard, K., 1964 - Die stratigraphische Stellung der ,,Warthe-Eiszeit" in Schleswig-Holstein (Deutschland), Report VIth INQUA Congress, Warsaw, 1961, vol. 2.
Pożaryski, W., 1953 - Plejstocen w przełomie Wisły przez wyżyny południowe (summary: The Pleistocene in the Vistula gap across the Southern Uplands). Prace Inst. Geol., t. 9.
Prószyński, M., 1952 - Spostrzeżenia geologiczne z dorzecza Bugu (résumé: Notes sur la géologie du bassin de la rivière Bug). Państw. Inst. Geol., Biul. 65.
Racinowski, R., 1969 - Le profil du loess à Nieledew sur le Plateau de Lublin à la lumière de l'analyse de minéraux lourds. Biuletyn Peryglacjalny, no. 20.
Rokicki, J., 1952 - Warunki występowania utworów pyłowych i lessów na Dolnym Śląsku (Zfs.: Das Vorkommen von Staubbildungen und Loess in Niederschlesien). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio B, vol. 5.
Różycki, S. Z., 1967a - Zarys stratygrafii plejstocenu Polski (Esquisse de la stratigraphie du Pléistocène en Pologne). Dans: Czwartorzęd Polski; PWN, Varsovie.
Różycki, S. Z., 1967b - Pleistocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie (Pléistocène de la Pologne centrale sur le fond du passé au Tertiaire supérieur). PWN, Varsovie.
Samsonowicz, J., 1934 - Objaśnienia arkusza Opatów (Explication de la feuille Opatów). Państw. Inst. Geol., Varsovie.
Sobolewska, M., Starkel, L., Środoń, A., 1964 - Młodoplejstoceńskie osady z florą kopalną w Wadowicach (summary: Late-Pleistocene deposits with fossil flora at Wadowice, West Carpathians). Folia Quaternaria, nr 16.
Straszewska, K., Mycielska, E., 1961 - Gołębice near Sandomierz. Dans: Guide-Book of Excursion from the Baltic to the Tatras, VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, part 2, vol. 2.
Stremme, E. H., 1960 - Bodenbildung auf Geschiebelehmen verschiedenen Alters in Schleswig-Holstein. Ztschr. Deutschen Geol. Ges., Bd. 112.
Unger, K. P., Rau, D., 1961 - Gliederung und Alterstellung der Lössablagerungen in Thüringen Becken und dessen Randgebiete. Prace Inst. Geol., t. 34.
Velitchko, A. A., 1965 - Voprosy geokhronologii lessov Evropy (Problèmes de la géochronologie des loess de l'Europe). Izv. Akad. Nauk SSSR, ser. geogr.
Vogel, J. C., Hammen, T. van der, 1967 - The Denekamp and Paudorf interstadials. Geol. en Mijnbouw, t. 46.
Wasylikowa, K., 1964 - Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy (summary: Vegetation and climate of the Late-Glacial in Central Poland based on investigations made at Witów near Łęczyca). Biuletyn Peryglacjalny, no. 13.
Woldstedt, P., 1955 - Saaleeiszeit, Warthestadium und Weichseleiszeit in Norddeutschland. Eiszeitalter u. Gegenwart, Bd. 4/5.
