Zbrodnia w afekcie. Afektywny potencjał figury wampira-seryjnego mordercy w prozie Tadeusza Konwickiego

Jadwiga Piskorska

doi:10.26485/ZRL/2025/68.1/13

Autor

Jadwiga Piskorska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej https://orcid.org/0000-0003-3364-3312

DOI:

https://doi.org/10.26485/ZRL/2025/68.1/13

Słowa kluczowe:

vampire; lustmord; Tadeusz Konwicki; affect; masochism

Abstrakt

The article analyzes the figure of the vampire-lust-murderer in the works of Tadeusz Konwicki, focusing on the novels Nic albo nic (1971) and Rzeka podziemna, podziemne ptaki (1984). The figure is set in the social and cultural context of communist Poland, in which the vampire — identified as a serial killer — becomes a vehicle for repression and fears. The author draws on the theories of gothic criminology to show how the socially constructed image of the “red vampire” influences the reception of the analyzed novels. The text primarily emphasizes the affective dimension of Konwicki's prose, in which the vampire functions not as a figure of horror, but as a tool of subversion. The grotesqueness, the fragmentary nature of the narrative, the specific poetics of confession and, above all, the sometimes-masochistic attitude of the vampire of the interpreted novels intensify the effect of affective disorientation, which undermines the binary divisions between torturer and victim, reality and fiction, individual and collective experience. The analysis indicates that the vampire in Konwicki's literature has an ambiguous function: it combines elements of the masochistic literary subject, victim and aggressor, inducing subversion and new tactics of resistance.

Liczba pobrań

Bibliografia

Ahmed Sara (2013), Ekonomie afektywne, przeł. M. Glosowitz, „Opcje” nr 2.

Ahmed Sara (2006), Queer Phenomenology: Orientations, Objects, Others, Duke University Press, Durham.

Amrozy Katarzyna (2017), Śląskie wampiry i niebezpieczne nieznajome — jak powstają legendy miejskie?, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” nr 53.

Barber Paul (1988), Vampires, Burial, and Death: Folklore and Reality, Yale University Press, New Haven–Londyn.

Bereś Stanisław (2003), Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Bińczycka Elżbieta (2013), „Ja jestem wampir, cholera. Nadbużański”. Tadeusza Konwickiego gra z kiczem w powieści „Rzeka podziemna, podziemne ptaki”, „Konteksty Kultury” t. 10, z. 1–2.

Dudziński Przemysław, Dudziński Robert (2023), Zabić tysiąc kobiet na tysiąclecie państwa polskiego. Władza (ludowa) i śmierć w filmie Janusza Kidawy „«Anna» i wampir”, „Kultura Popularna” nr 2(74).

Deleuze Gilles (2016), Prezentacja Sacher-Masocha. Chłód i okrucieństwo, przeł. T. Swoboda, „Schulz/Forum” nr 7.

Handke Ryszard (1982), Utwór fabularny w perspektywie odbiorcy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.

Janion Maria (2002), Wampir: Biografia symboliczna, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Kamińska Magdalena (2022), Czerwone wampiry. Geneza i funkcjonowanie kulturowego dyskursu lustmordu w PRL, „Porównania” nr 1(31).

Kaniecki Przemysław (2014), Samospalenia Konwickiego, Sub Lupa, Warszawa.

Kato Ariko (2023), Bruno Schulz, modernista z Drohobycza. Księga, obraz, tekst, przeł. A. Trzaska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.

Krafft-Ebing Richard von (1894), Psychopathia Sexualis: With Especial Reference to Contrary Sexual Instinct; A Medico-Legal Study, przeł. C.G. Chaddock, The F.A. Davis Company, Filadelfia.

Konwicki Tadeusz (2023a), Nic albo nic, Estymator, Warszawa [wyd. I: 1971].

Konwicki Tadeusz (2023b), Rzeka podziemna, podziemne ptaki, Estymator, Warszawa [wyd. I: 1984].

Lubelski Tadeusz (1984), Poetyka powieści i filmów Tadeusza Konwickiego (na podstawie analiz z lat 1947–1965), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

Łebkowska Anna (2008), Empatia. O literackich narracjach przełomu XX i XXI wieku, TAiWPN Universitas, Kraków.

Massumi Brian (2013), Autonomia afektu, przeł. A. Lipszyc, „Teksty Drugie” nr 6.

Marcinow Zdzisław (2005), Blisko i daleko. O „Nic albo nic” Tadeusza Konwickiego [w:] Proza polska XX wieku. Przeglądy i interpretacje. Tom I, red. M. Kisiel, G. Maroszczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Momro Jakub (2010), Obowiązek pisania [w:] Kompleks Konwicki, red. A. Fiut, T. Lubelski, J. Momro, A. Morstin-Popławska, TAiWPN Universitas, Kraków.

Picart Caroline Joan, Greek Cecil (2003), The Compulsion of Real/Reel Serial Killers and Vampires: Toward a Gothic Criminology, „Journal of Criminal Justice and Popular Culture” nr 10(1).

Robotycki Czesław (1992), Wampiry. Od wierzeń ludowych do filmowych fantomów, „Konteksty” nr 3–4.

Sigler David (2011), Read Mr. Sacher-Masoch: The Literariness of Masochism in the Philosophy of Jacques Lacan and Gilles Deleuze, „Criticism” t. 53, nr 2.

Walc Jan (2010), Tadeusza Konwickiego przedstawianie świata, Wydawnictwo Agora, Warszawa.

Wieczorek Marcin (2007), Tożsamość mordercy. Przypadek Zdzisława Marchwickiego — Wampira z Zagłębia [w:] Wobec tożsamości. Teorie, wymiary, ekspresje, red. I. Borowik, K. Leszczyńska, Nomos, Kraków.