Tender Narrators. Four Generations of Women and the Female Saga in the Latest Polish Literature
DOI:
https://doi.org/10.26485/ZRL/2022/65.2/2Keywords:
women’s genealogy, motherhood, daughterhood, sisterhood, herstory, transgenerational trasmission of traumaAbstract
The article concerns the novels by Martyna Bunda Nieczułość, Anna Dziewit-Meller Od jednego Lucypera, and Joanna Bator Gorzko, gorzko. The author of the text compares these novels from the perspective of the relationship between mother and daughter, grandmother and granddaughter, as well as the category of daughters and sisters. In the first part of the text, the author focused on the changes in women’s literature after 1989, representations of motherhood, demythologising the figure of the Polish mother, and put forward a thesis on the reconstruction of female genealogy and the creation of multi-generational relations between women in recent prose. In the second part, the author analysed novels by Martyna Bunda, Anna Dziewit-Meller and Joanna Bator as realisations of women’s sagas, with particular emphasis on the poetics of this genre and its polemic against the traditional, patriarchal model of the family story. The author referred to research on the cultural theory of genre and changes in the image of the family in recent literature. Analysing selected novels, the author drew attention, among other things, to the absence of men in the family structure, the transgenerational transmission of trauma and the polemic against the motif of the happy family home. The author concluded that the representatives of the youngest generation are the depositories of family stories, through which they can rethink their identity, and that relationships with grandmothers and sisters replace their flawed and complicated relationship with their mother. In conclusion, the author used the category of the tender narrator from Nobel Prize winner Olga Tokarczuk’s lecture in relation to women’s narratives, including the quadruple perspective of women that occurs in the novels analysed.
References
Anténe Petr (2016), Ana Castillo’s Appropriation of the Family Saga in So Far From God, „American and British Studies” nr 9.
Araszkiewicz Agata (2001), Czarny ląd Czarnego Kontynentu. Relacja matka – córka w ujęciu Luce Irigaray [w:] Ciało, płeć, literatura. Prace ofiarowane G. Ritzowi w 50 rocznicę urodzin, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa.
Barthes Roland (2008), Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przeł. J. Trznadel, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Bator Joanna (2020a), Gorzko, gorzko, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Bator Joanna (2020b), Wyspa łza. Od nowa, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Bojarska Katarzyna (2014), Trauma w kulturze [w:] Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Bojarska Katarzyna (2015), Żona Lota: patrzenie za siebie i możliwość widzenia historii [w:] Kobiety i historia. Od niewidzialności do sprawczości, red. K. Bałżewska, D. Korczyńska-Partyka, A. Wódkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Bunda Martyna (2017), Nieczułość, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Butler Judith (2010), Żądanie Antygony. Rodzina między życiem a śmiercią, przeł. M. Borowski, M. Sugiera, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Cavarero Adriana (2004), Opowiedz mi moją historię, przeł. A. Klimczak, „Pamiętnik Literacki” z. 3.
Chesler Phyllis (2002), Woman’s Inhumanity to Woman, Thunder’s Mouth Press | Nation Books, Nowy Jork.
Czapliński Przemysław (2015), Poetyka afektywna i powieść o rodzinie [w:] Kultura afektu — afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Czerska Tatiana (2008), Historia rodziny — rodzina w historii [w:] Prywatne/publiczne. Gatunki pisarstwa kobiecego, red. I. Iwasiów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
Domańska Ewa (2014), Historia ratownicza, „Teksty Drugie” nr 5.
Dragan Wojciech Łukasz (2021), Czy traumę można odziedziczyć? Międzygeneracyjny przekaz traumy z perspektywy badań epigenetycznych [w:] Z badań nad traumą psychiczną w Polsce. Książka dedykowana profesor Mai Lis-Turlejskiej, red. M. Dragan, M. Rzeszutek, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Dziewit-Meller Anna (2020), Od jednego Lucypera, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Fidelis Małgorzata (2010), Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, przeł. M. Jaszczurowska, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Filipowicz Marcin (2017), Pamięć domu w gatunku sagi rodzinnej [w:] Słowiańska pamięć. Slavic memory, red. K. Ćwiek-Rogalska, M. Filipowicz, Wydawnictwo Libron, Kraków.
Gawron Agnieszka (2016), Macierzyństwo. Współczesna literatura, kultura, etyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Grzemska Aleksandra (2020), Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Hirsch Marianne (2001), Żałoba i postpamięć, przeł. K. Bojarska [w:] Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia, red. E. Domańska, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Irigaray Luce (2000a), Ciało w ciało z matką, przeł. A. Araszkiewicz, Wydawnictwo eFKa, Kraków.
Irigaray Luce (2000b), I jedna nie ruszy bez drugiej, przeł. A. Araszkiewicz, „Teksty Drugie” nr 6.
Iwasiów Inga (2004), Gender dla średniozaawansowanych. Wykłady szczecińskie, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Janusz Bernadetta (2015), Niewypowiedziane cierpienia. Międzypokoleniowy przekaz traumy, „Znak” nr 720, www.miesiecznik.znak.com.pl/7202015bernadetta-januszniewypowiedzian e-cierpienia-miedzypokoleniowy-przekaz-traumy/ [dostęp: 16.08.2022].
Jonnes Denis (1990), The Matrix of Narrative. Family Systems and the Semiotics of Story, Mouton de Gruyter, Berlin–Nowy Jork.
Knopik Agata (2022), Gorzko, gorzko Joanny Bator, czyli „inaczej niż w życiu”, www.zamekczyta.pl/gorzko-gorzko-joanny-bator-czyli-inaczej-niz-w-zyciu/ [dostęp: 16.08.2022].
Korolczuk Elżbieta (2014), Córectwo [w:] Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Korolczuk Elżbieta (2019), Matki i córki we współczesnej Polsce, TAiWPN Universitas, Kraków.
Ładoń Monika (2020), Drzewo kobiet. Matrylinearność w Nieczułości Martyny Bundy, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” nr 8.
Łucka Izabela, Nowak Paweł (2014), Włosy babci — trauma transgeneracyjna, „Psychiatria i Psychologia Kliniczna” nr 14.
Mitosek Zofia (2001), Rodzina w opowiadaniu, opowiadanie w rodzinie [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, TAiWPN Universitas, Kraków.
Morley David (2011), Przestrzenie domu. Media, mobilność i tożsamość, przeł. J. Mach, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Mrozik Agnieszka (2011), Wywołać z milczenia. Historia kobiet w PRL-u, „Teksty Drugie” nr 4.
Mrozik Agnieszka (2012), Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Mrozik Agnieszka (2014a), Saga [w:] Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Mrozik Agnieszka (2014b), Siostrzeństwo [w:] Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka, K. Nadana-Sokołowska, A. Mrozik, K. Szczuka, K. Czeczot i in., Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Nycz Ryszard (2014), Humanistyka przyszłości, „Teksty Drugie” nr 5.
Nycz Ryszard (2020), Zaangażowani i niezrozumiani. Kilka uwag o młodej polskiej poezji współczesnej, „Teksty Drugie” nr 5.
Ostrowska Elżbieta (2004), Matki Polki i ich synowie. Kilka uwag o genezie obrazów kobiecości i męskości w kulturze polskiej [w:] Gender. Konteksty, red. M. Radkiewicz, Wydawnictwo Rabid, Kraków.
Parker Andrew, Russo Mary, Sommer Doris, Yaegger Patricia (1992), Introducion [w:] Nationalism & Sexualities, red. A. Parkier, M. Russo, D. Sommer, P. Yaegger, Routledge, Nowy Jork.
Pekaniec Anna (2014), Rodzina w polskiej powieści po 1989 (rekonesans), „Nowa Dekada Krakowska” nr 1/2.
Rich Adrienne (2000), Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja, przeł. J. Mizielińska, Wydawnictwo SIC!, Warszawa.
Serkowska Hanna (2000), Podmiot, tożsamość, narracja. Polemika Adriany Cavarero z Rosi Braidotti, „Pamiętnik Literacki” z. 1.
Stańczak-Wiślicz Katarzyna (2013), Traktorzystka — o potędze wizerunku, „Teksty Drugie” nr 3.
Szewczyk Joanna (2013), Między smutkiem a nadzieją. O powieściopisarstwie Joanny Bator, „Nowa Dekada Krakowska” nr 6.
Szewczyk Joanna (2010), Herstorie podszyte mitem. O strategiach narracyjnych w prozie Joanny Bator, „Ruch Literacki” nr 6.
Tokarczuk Olga (2020), Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Walczewska Sławomira (2000), Damy, rycerze i feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce, Wydawnictwo eFKa, Kraków.
Ween Lori (1996), Family Sagas of the Americas: Los Sangurimas and A Thousand Acres, „The Comparatist” nr 20.
Wolynn Mark (2021), Nie zaczęło się od ciebie. Jak dziedziczona trauma wpływa na to, kim jesteśmy i jak zakończyć ten proces, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.
Zatora Anna (2015), Współczesna (anty)saga rodzinna — nowy gatunek, nowe teorie? Szkic na przykładzie Piaskowej Góry Joanny Bator [w:] Literatura — kultura — lektura. Dzisiejsze spojrzenie na teorie i praktyki badań literackich i kulturowych, red. M. Błaszkowska, M. Kuster, I. Pisarek, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
Zatora Anna (2017), Saga rodzinna — próba uporządkowania i konceptualizacji gatunku, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” z. 2, doi: 10.26485/ZRL/2017/60.2/2.
Zatora Anna (2022), Saga rodzinna w literaturze polskiej XXI wieku. Konwencja czy kontestacja?, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
