Jeszcze o związku przeciwobowiązkowości jako kryterium obiektywnego przypisania. Czy należy odrzucić założenia nauki o zwiększeniu ryzyka?
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2020/114/2Słowa kluczowe:
obiektywne przypisanie skutku, przyczynowość, sprawstwo, związek przeciwobowiązkowości (związek bezprawności), nauka (teoria) o zwiększeniu ryzykaAbstrakt
Przedmiot badań: Przedmiotem badań jest jedno z fundamentalnych kryteriów obiektywnego przypisania skutku nazywane w niemieckojęzycznej nauce prawa karnego związkiem przeciw-obowiązkowości (niekiedy: związkiem bezprawności lub związkiem ryzyka). Nauka o obiektywnym przypisaniu skutku – pomimo, iż w polskim piśmiennictwie i judykaturze uważana jest wciąż za teorię „nową” – znajduje coraz większe uznanie w orzecznictwie, zwłaszcza Sądu Najwyższego. Oznacza to odrzucenie dawnych koncepcji, według których do przypisania skutku przestępnego domniemanemu sprawcy wystarczyło ustalenie związku przyczynowego łączącego zachowanie ze skutkiem. Obecnie przyjmuje się, że dla ustalenia sprawstwa skutku niezbędne jest również (oprócz powiązania ontologicznego) zastosowanie kryteriów normatywnych. Podstawowa formuła obiektywnego przypisania skutku odsyła arbitra badającego wypełnienie znamion czynu zabronionego do dwóch grup kryteriów, które dotyczą zarówno oceny wadliwości (przeciw-obowiązkowości) zachowania się, jak i jej związku ze skutkiem. Sposób ustalania tego związku jest w doktrynie sporny. Wymaganiom politycznokryminalnym najlepiej odpowiadają założenia nauki o zwiększeniu ryzyka. Przeciwko tej teorii podnosi się jednak w piśmiennictwie różne, teoretycznoprawne i dogmatycznoprawne zarzuty.
Cel badań: Przeprowadzona analiza ma na celu zbadanie, czy zarzuty podnoszone wobec nauki o zwiększeniu ryzyka (Risikoerhöhungslehre) są w tym stopniu poważne i uzasadnione, aby należało odrzucić założenia tej teorii. Zwłaszcza, czy w sporze naukowym należy opowiedzieć się za dominującą w piśmiennictwie i orzecznictwie konkurencyjną teorią uniknioności (Vermeidbarkeitstheorie), której konsekwencje z punktu widzenia kryminalnopolitycznego i intuicji społecznej wydają się trudne do zaakceptowania.
Metoda badawcza: Badania oparte są na analizie piśmiennictwa polskiego i niemieckojęzycznego, ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych podręczników niemieckojęzycznych. Przegląd podręczników niemieckojęzycznych, w których badanym zagadnieniom poświęca się znacznie więcej uwagi niż w opracowaniach polskich o podobnym charakterze, pozwala na przedstawienie zróżnicowanych poglądów dotyczących analizowanej problematyki – wyrażanych tam w sposób esencjonalny i w pełni klarowny.
Wnioski: Przeprowadzona analiza wskazuje, iż najcięższe zarzuty podnoszone przez przeciwników nauki o zwiększeniu ryzyka nie są przekonująco ani dostatecznie uzasadnione. Dotyczy to zwłaszcza argumentu o naruszeniu zasady in dubio pro reo oraz zarzutu przekształcania typów przestępstw naruszających dobra (Verletzungsdelikte) w przestępstwa z narażenia (konkrete Gefährdungsdelikte). Nauka o zwiększeniu ryzyka wymaga jednak – co oczywiste – dalszych badań i pełniejszego określenia (doprecyzowania) kryteriów formułowanych przez jej zwolenników.
Liczba pobrań
Bibliografia
Baumann J., Weber U., Mitsch W., Eisele J., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag Ernst und Werner Gieseking, Bielefeld 2016.
Bock D., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Springer-Verlag, Berlin 2018.
Cieślak M., Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Dębski R., Kilka uwag o kryminalizacji i o ustawowej określoności czynów zabronionych, w: A. Błachnio-Parzych, J. Jakubowska-Hara, J. Kosonoga, H. Kuczyńska (red.), Problemy wymiaru sprawiedliwości karnej. Księga jubileuszowa Profesora Jana Skupińskiego, Wolters Kluwer Polska SA, Warszawa 2013, s. 31–48.
Dębski R., O potrzebie kodeksowych przepisów o obiektywnym przypisaniu skutku, w: J. Kacprzak, W. Cieślak, I. Nowicka (red.), Meandry prawa karnego i kryminalistyki. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. S. Pikulskiego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2015, s. 61–76.
Dębski R., Pozaustawowe znamiona przestępstwa. O ustawowym charakterze norm prawa karnego i znamionach typu czynu zabronionego nie określonych w ustawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1995.
Ebert U., Strafrecht. Allgemeiner Teil, R. v. Decker & C.F. Müller, Heidelberg 1985.
Eisele J., Heinrich B., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2017.
Engisch K., Untersuchungen über Vorsatz und Fahrlässigkeit im Strafrecht, Verlag von Otto Liebmann, Berlin 1930.
Eser A. (red.), Strafgesetzbuch. Schönke/Schröder Kommentar, C.H. Beck, München 2010.
Frister H., Strafrecht. Allgemeiner Teil, C.H. Beck, München 2018.
Fuchs H., Zerbes I., Strafrecht. Allgemeiner Teil I. Grundlagen und Lehre von der Straftat, Verlag Österreich, Wien 2018.
Giezek J., Przyczynowość hipotetyczna a prawnokarne przypisanie skutku, Przegląd Prawa Karnego 1992/7.
Giezek J., Przyczynowość oraz przypisanie skutku w prawie karnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.
Giezek J., Teorie związku przyczynowego oraz koncepcje obiektywnego przypisania, w: R. Dębski (red.), System Prawa Karnego. Tom 3. Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, C.H. Beck, Warszawa 2017, s. 444–554.
Giezek J., Zgodne z prawem zachowanie alternatywne jako kryterium przypisania skutku, Kwartalnik Prawa Publicznego 2004/4, Warszawa–Toruń, Wydawnictwo „Dom Organizatora”.
Grajewski J. (red.), Prawo karne procesowe – część ogólna, C.H. Beck, Warszawa 2007.
Gropp W., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Springer-Verlag, Berlin–Heidelberg 2015.
Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, LexisNexis, Warszawa 2007.
Haft F., Strafrecht. Allgemeiner Teil, C.H. Beck, München 2004.
Heinrich B., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2016.
Hillenkamp T., Cornelius K., 32 Probleme aus dem Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag Franz Vahlen, München 2017.
Hoffmann-Holland K., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Mohr Siebeck, Tübingen 2015.
Jakobs G., Strafrecht. Allgemeiner Teil. Die Grundlagen und die Zurechnungslehre, Walter de Gruyter, Berlin–New York 1991.
Jescheck H.-H., Weigend T., Lehrbuch des Strafrechts. Allgemeiner Teil, Duncker & Humblot, Berlin 1996.
Jezusek A., Zastosowanie reguły in dubio pro reo przy rozstrzyganiu zagadnień prawnych, Państwo i Prawo 2012/6, s. 63–75.
Kardas P., Nowe ujęcie zasady in dubio pro reo, Palestra 2015/9–10, s. 7–22.
Kaspar J., Strafrecht – Allgemeiner Teil. Einführung, Nomos Verlag, Baden–Baden 2017.
Kindhäuser U., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Nomos Verlag, Baden–Baden 2017.
Köhler M., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Springer-Verlag, Berlin–Heidelberg–New York 1997.
Krey V., Esser R., Deutsches Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2016.
Kruszyński P., Reguła in dubio pro reo po noweli kodeksu postępowania karnego z 27 września 2013 roku, w: T. Grzegorczyk (red.), Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 roku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90. urodzin, LexisNexis, Warszawa 2014, s. 145–154.
Kruszyński P., Zakres obowiązywania reguły in dubio pro reo w procesie karnym, Państwo i Prawo 1979/10, s. 71–80.
Kruszyński P., Pawelec S., Zasada domniemania niewinności, w: P. Wiliński (red.), System Prawa Karnego Procesowego. Zasady procesu karnego, Tom III, cz. 2, LexisNexis, Warszawa 2014, s. 1564–1643.
Kulik M., Czy reguła in dubio pro reo jest dyrektywą wykładni?, w: T. Grzegorczyk, R. Olszewski (red.), Verba volant, scripta manent. Proces karny, prawo karne skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015–2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice Zbrojewskiej, Warszawa 2017, s. 235–254.
Kühl K., Strafrecht. Allgemeiner Teil, Verlag Franz Vahlen, München 2017.
Maurach R., Gössel K.H., Zipf H., Dölling D., Laune Ch., Renzikowski J., Strafrecht Allgemeiner Teil. Teilband 2. Erscheinungsformen des Verbrechens und Rechtsfolgen der Tat, C.F. Müller, Heidelberg–München–Landsberg–Frechen–Hamburg 2014.
Murmann U., Grundkurs Strafrecht, C.H. Beck, München 2017.
Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Otto H., Grundkurs Strafrecht. Allgemeine Strafrechtslehre, De Gruyter Recht, Berlin 2004.
Rengier R., Strafrecht. Allgemeiner Teil, C.H. Beck, München 2018.
Roxin C., Strafrecht. Allgemeiner Teil. Band I. Grundlagen. Der Aufbau der Verbrechenslehre, Verlag C.H. Beck, München 2006.
Sakowicz A., Komentarz do art. 5 kpk, w: A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2018.
Skorupka J., Komentarz do art. 5 kpk, w: J. Skorupka (red.), Proces karny, C.H. Beck, Warszawa 2018.
Skorupka J. (red.), Proces karny, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
Spotowski A., Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
Tęcza-Paciorek A., Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, LexisNexis, Warszawa 2008.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.
Warchoł M., Istota reguły in dubio pro reo w świetle nowelizacji kodeksu postępowania karnego z dnia 27 września 2013 r., w: M. Rogacka-Rzewnicka, H. Gajewska-Kraczkowska, B.T. Bieńkowska (red.), Wokół gwarancji współczesnego procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Piotra Kruszyńskiego, Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 487–506.
Welzel H., Studien zum System des Strafrechts, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft (ZStW) 1939/58.
Wessels J., Beulke W., Satzger H., Strafrecht. Allgemeiner Teil. Die Straftat und ihr Aufbau, C.F. Müller, Heidelberg 2018.
Zabłocki S., Zagadnienie przypisywalności skutku w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, Kwartalnik Prawa Publicznego 2004/IV4, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Warszawa–Toruń.
Zbrojewska M., Nowe ujęcie zasady in dubio pro reo w postępowaniu karnym, w: M. Rogacka-Rzewnicka, H. Gajewska-Kraczkowska, B.T. Bieńkowska (red.), Wokół gwarancji współczesnego procesu karnego. Księga jubileuszowa Profesora Piotra Kruszyńskiego, Wolters Kluwer, Warszawa 2015, s. 537–550.
