Odliczenie składki zdrowotnej jako przykład iluzji fiskalnej w Polsce

Abstrakt

Przedmiot badań: Artykuł analizuje zastosowanie iluzji fiskalnej przy wprowadzeniu i regulacji składki zdrowotnej w Polsce. Po transformacji gospodarczej składka odegrała kluczową rolę w finansowaniu systemu ochrony zdrowia. Ze względu na możliwy opór społeczny władze wprowadzały ją stopniowo, wykorzystując odliczenie w podatku dochodowym, by zmniejszyć jej odczuwalny ciężar. Od 1996 r. aż do „Polskiego Ładu” mechanizm ten pozwalał obywatelom oswoić się z kosztami, które w 2022 r. zostały przerzucone na większość podatników. Planowane w 2025 r. zmiany przeniosą pełen koszt składki na obywateli.
Cel badawczy: Potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy badawczej twierdzącej, że w przypadku składki zdrowotnej oraz jej odliczenia w podatku dochodowym od osób fizycznych doszło do wykorzystania iluzji fiskalnej. Dodatkowo ważnym pytaniem badawczym, na które należało odpowiedzieć, było, czy i dlaczego władza publiczna musiała wykorzystać iluzję fiskalną w przypadku wprowadzania składki zdrowotnej.
Metoda badawcza: Główną część badania stanowiła analiza historyczna aktów prawnych oraz danych uzyskanych z Ministerstwa Finansów i Narodowego Funduszu Zdrowia, dotyczących finansowania opieki zdrowotnej w Polsce w latach 1997–2023, mająca na celu ukazanie mechanizmu zastosowanego w przypadku składki zdrowotnej. Próby połączenia tego mechanizmu z częścią teoretyczną artykułu pozwoliły na potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy. W przypadku potwierdzenia zebrane dane stanowiły podstawę dla uzasadnienia istnienia iluzji pod kątem ekonomicznym. W ramach uzasadnienia społecznego wykorzystano dostępną literaturę naukową na temat mentalności i moralności podatkowej.
Wyniki: Zastosowany przez polską władzę publiczną mechanizm odliczenia od podatku wprowadzanej składki zdrowotnej wpisuje się w definicje iluzji fiskalnych proponowane przez Puvianiego i Buchanana, co można uznać za potwierdzenie głównej hipotezy badawczej. Artykuł potwierdza istnienie iluzji fiskalnej i dowodzi, że pomimo przesunięcia pozytywnych skutków ekonomicznych zmiany finansowania w czasie, jej wykorzystanie było uzasadnione szczególnie niechęcią obywateli do dodatkowych obciążeń oraz istotnością samej składki zdrowotnej dla funkcjonowania opieki zdrowotnej w Polsce ze względu na jej trudną sytuację finansową oraz korzyści z finansowania składkami zamiast dotacjami.