Na etycznych koleinach: w jaki sposób studenci ekonomii i prawa podchodzą do problemu wagonika (the trolley problem)
DOI:
https://doi.org/10.26485/SPE/2025/135/5Słowa kluczowe:
edukacja akademicka, wybory moralne, Problem Wagonika, efekt uczenia sięAbstrakt
Przedmiot badań: Fakt, że edukacja sensu largo odgrywa istotną rolę w kształtowaniu ludzkiej moralności, nie podlega dyskusji. Natomiast kwestia wpływu edukacji akademickiej na postawy etyczne studentów jest rozpoznana zdecydowanie słabiej. Badanie stanowi wkład w dyskusję nad tym problemem poprzez ustalenie czy studiowanie prawa lub ekonomii wpływa na wybory studentów w Problemie Wagonika – słynnym dylemacie moralnym, którego rozstrzygnięcie skłania do refleksji nad podstawowymi zasadami moralnymi.
Cel badawczy: Badanie ma na celu ustalenie, czy studenci ekonomii, którzy podczas zajęć akademickich nieustannie stykają się z poszukiwaniem jak najbardziej efektywnych metod alokowania ograniczonych zasobów, stojąc przez Dylematem Wagonika, są bardziej skłonni do przyjęcia aktywnego („utylitarnego”) podejścia prowadzącego do uratowania większej liczby istnień ludzkich, podczas gdy studenci prawa, kierując się przestrzeganiem norm, są bardziej skłonni do pasywnego („deontologicznego”) wyboru, które wprawdzie nie maksymalizuje liczby uratowanych osób, ale pozwala zachować zgodność z podstawową zasadą moralną „nie zabijaj”. Ponadto przedmiotem dociekań jest również ustalenie, czy wskazana rozbieżność pomiędzy studentami ekonomii i prawa pogłębia się wraz z wydłużeniem edukacji akademickiej na obu kierunkach.
Metoda badawcza: Materiał empiryczny będący podstawą do wnioskowania został zgromadzony w latach 2020 i 2024 na dwu polskich uczelniach i objął łącznie 784 studentów. Ich odpowiedzi zostały poddane analizie w celu zidentyfikowania różnic między studentami prawa i ekonomii, a także różnic między osobami, które rozpoczynały edukację akademicką i studentami wyższych lat studiów.
Wyniki: Różnice pomiędzy rozkładem aktywnych i pasywnych decyzji w Dylemacie Wagonika, jakie pojawiły się wśród studentów prawa i ekonomii, były zgodne z przypuszczeniami, ale skala tych różnic nie dała podstaw do wykazania istotności statystycznej pomiędzy nimi. Zgodnie z przewidywaniami bardziej zaawansowani studenci prawa byli bardziej skłonni do wyboru opcji pasywnej. Jednak bardziej zaawansowani studenci ekonomii nie wykazywali silniejszych tendencji „utylitarnych” w porównaniu z ich kolegami z pierwszego roku. Wynik ten wskazuje, że wpływ edukacji akademickiej na wybory moralne jest bardziej złożony, co jednocześnie stanowi przesłankę na rzecz dalszych badań.
Liczba pobrań
Bibliografia
Adorno T.W., Frenkel-Brunswik E., Levinson D.J., Sanford N.S., The Authoritarian Personality, Harpers, Oxford UK 1950.
Ahlenius H., Tännsjö T., Chinese and Westerners respond differently to the trolley dilemmas, Journal of Cognition and Culture 2012/3–4, pp. 195–201.
Andrade G., Adnan Ahmed U., Al-Nuaimy Y.A.M.Z., Zyara Z.H.A., Hameed H.S., Bedewy D., Cat ownership, psychotic experiences and moral decision-making in sacrificial dilemmas: A study in the United Arab Emirates, Journal of Cognitive Psychology 2024/2, pp. 270–283.
Andrade G., Redondo M.C., Razdan D., Mortality Salience and the Trolley Problem in Medical Students, Romanian Journal of Applied Psychology 2018/2, pp. 45–48.
Bago B., Kovacs M., Protzko J., Situational factors shape moral judgements in the trolley dilemma in Eastern, Southern and Western countries in a culturally diverse sample, Nature Human Behaviour 2022/6, pp. 880–895.
Bauman Y., Rose E., Selection or indoctrination: Why do economics students donate less than the rest?, Journal of Economic Behavior & Organization 2011/3, pp. 318–327.
Bloom A., The Closing of the American Mind. How Higher Education Has Failed Democracy and Impoverished the Souls of Today’s Students, Simon and Schuster, New York 1987.
Broćić M., Miles A., College and the “Culture War”: Assessing Higher Education’s Influence on Moral Attitudes, American Sociological Review 2021/5, pp. 856‒895.
Carter J.R., Irons M.D., Are economists different, and if so, why?, Journal of Economic Perspectives 1991/5, pp. 171–177.
Christen M., Narvaez D., Zenk J.D., Villano M., Crowell C.R., Moore D.R., Trolley dilemma in the sky: Context matters when civilians and cadets make remotely piloted aircraft decisions, PLoS ONE 2021/3, e0247273, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0247273
Decety J., Cowell J.M., The complex relation between morality and empathy, Trends in Cognitive Sciences 2014/7, pp. 337‒339
Drumwright M., Prentice R., Biasucci C., Behavioral Ethics and Teaching Ethical Decision Making, Decision Sciences Journal of Innovative Education 2015/13, pp. 431‒458.
Durkheim E., Moral Education. A Study in the Theory and Application of the Sociology of Education, The Free Press, New York 1973.
Dzionek-Kozlowska J., Korkus A., Siewiera W., Szpotański K., Does Economic Education Spoil Students’ Morality? Economists and the Trolley Problem, Economics & Sociology 2024/2, pp. 103‒125, https://doi.org/10.14254/2071-789X.2024/17-2/5
Dzionek-Kozlowska J., Rehman S.N., Career Choices and Moral Choices. Changing Tracks in the Trolley Problem, Studies in Logic, Grammar and Rhetoric 2019/1, pp. 177‒189, https:// doi.org/10.2478/slgr-2019-0036
Dzionek-Kozlowska J., Rehman S.N., Indoctrination, preselection or culture? Economic education and attitudes towards cooperation, Gospodarka Narodowa. The Polish Journal of Economics 2017/6, pp. 57–77, https://doi.org/10.33119/GN/100739
Etzioni A., The moral effects of economic teaching, Sociological Forum 2015/30/1, pp. 228‒233.
Foot P., The Problem of Abortion and the Doctrine of the Double Effect, Oxford Review 1967/5, pp. 5‒15.
Frank R.H., Microeconomics and Behaviour, McGraw Hill, London 2016.
Frank R.H., Gilovich T., Regan D.T., Does studying economics inhibit cooperation?, Journal of Economic Perspectives 1993/2, pp. 159–171.
Frey B.S., Meier S., Selfish and Indoctrinated Economists?, European Journal of Law and Economics 2005/2, pp. 165‒171.
Frey B.S., Pommerehne W.W., Gygi B., Economics indoctrination or selection? Some empirical results, The Journal of Economic Education 1993/24, pp. 271–281.
Gerlach P., The games economists play: Why economics students behave more selfishly than other students, PLoS ONE 2017/9, e0183814, https://doi.org/10.1371/journal.pone.0183814
Greene J.D., Nystrom L.E., Engell A.D., Darley J.M., Cohen J.D., The Neural Bases of Cognitive Conflict and Control in Moral Judgement, Neuron 2004/44, pp. 389‒400.
Greene J.D., Sommerville R.B., Nystrom L.E., Darley J.M., Cohen J.D., An fMRI Investigation of Emotional Engagement in Moral Judgment, Science 2001/293, pp. 2105‒2108.
Hauser M., Cushman F., Young L., Kang-Xing R., Mikhail J., A Dissociation Between Moral Judgments and Justifications, Mind & Language 2007/22, pp. 1‒21.
Jost J.T., Glaser J., Kruglanski A.W., Sulloway F.J., Political Conservatism as Motivated Social Cognition, Psychological Bulletin 2003/3, pp. 339–375.
Kahneman D., Knetsch J.L., Thaler R.H., Fairness and the Assumptions of Economics, Journal of Business 1986/59, pp. S285–S300.
Koenigs M., Young L., Adolphs R., Tranel D., Cushman F., Hauser M., Damasio A., Damage to the prefrontal cortex increases utilitarian moral judgements, Nature 2007/446, pp. 908–911.
Kohlberg L., Moral stages and moralization: The cognitive-developmental approach, in: T. Lickona (ed.), Moral development and behavior: Theory and Research and Social Issues, Holt, Rinehart & Winston, New York 1976, pp. 31‒53.
Kohlberg L., Kramer R., Continuities and Discontinuities in Childhood and Adult Moral Development, Human Development 1969/2, pp. 93‒120.
Lanteri A., Chelini C., Rizzello S., An experimental investigation of emotions and reasoning in the Trolley Problem, Journal of Business Ethics 2008/83, pp. 789–804.
Mankiw G.N., Principles of Microeconomics, Cengage Learning, 2011.
Marwell G., Ames R., Economists free ride. Does anyone else? Experiments on the provision of public goods, IV, Journal of Public Economics 1981/15, pp. 295–310.
Mertins V., Warning S., Greedy and selfish? Differences in fairness preferences of prospective lawyers and managers, Zeitschrift für Personalforschung 2014/4, pp. 410–431, https://doi.org/10.1688/ZfP-2014-04-Mertins
Miragaya-Casillas C., Aguayo-Estremera R., Ruiz-Villaverde A., Are Business Students More Self-Interested Than Law Students? A Longitudinal Study, Kyklos 2025/1, https://doi.org/10.1111/kykl.12451
Nasello J., Dardenne B., Blavier A., Triffaux J-M., Does empathy predict decision-making in everyday trolley-like problems?, Current Psychology 2023/42, pp. 2966–2979, https://doi.org/10.1007/s12144-021-01566-1
Nasello J., Dardenne B., Hansenne M., Blavier A., Triffaux J-M., Moral Decision-Making in Trolley Problems and Variants: How Do Participants’ Perspectives, Borderline Personality Traits, and Empathy Predict Choices?, Journal of Psychology 2023/5, pp. 318–338.
Neubaum D.O., Pagell M., Drexler Jr. J.A., McKee-Ryan F.M., Larson E., Business education and its relationship to student personal moral philosophies and attitudes toward profits: An empirical response to critics, Academy of Management Learning & Education 2009/1, pp. 9–24.
Oftedal G., Ravn I.H., Dahl F.A., No Correlation Between Ethical Judgment in Trolley Dilemmas and Vaccine Scenarios for Nurse Specialist Students, Journal of Empirical Research on Human Research Ethics 2020/4, pp. 292–297.
Piaget J., The Moral Judgement of the Child, Routledge & Kegan Paul, London 1932.
Raworth K., Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economics, Random House, London 2017.
Rehman S.N., Dzionek-Kozlowska J., The Chinese and American Students and the Trolley Problem: A Cross-cultural Study, Journal of Intercultural Communication 2020/20, pp. 31–41, https://doi.org/10.36923/jicc.v20i2.303
Rehman S.N., Dzionek-Kozlowska J., The Trolley Problem Revisited. An Exploratory Study, Annales. Ethics in Economic Life 2018/21, pp. 23–32, http://dx.doi.org/10.18778/1899- 2226.21.3.02
Ritter B.A., Can Business Ethics be Trained? A Study of the Ethical Decision-making Process in Business Students, Journal of Business Ethics 2006/68, pp. 153‒164.
Rosengart T., Hirsch B., Nitzl Ch., Self‑selection and socialisation effects of business and legal studies, Journal of Business Economics 2020/90, pp. 1127–1145, https://doi.org/10.1007/ s11573-020-00973-3
Rosengart T., Hirsch B., Nitzl Ch., The effects of legal versus business education on decision making in public administrations with a Weberian tradition, Business Research 2019/12, pp. 455–478, https://doi.org/10.1007/s40685-018-0081-3
Rubinstein A., A Sceptic’s Comment on the Study of Economics, Economic Journal 2006/116, pp. C1–C9.
Segal L., Gideon L., Haberfeld M.R., Comparing the Ethical Attitudes of Business and Criminal Justice Students, Social Science Quarterly 2011/4, pp. 1021–1043, https://doi.org/10.1111/j.1540-6237.2011.00801.x
Sidanius J., van Laar C., Levin S., Sinclair S., Social Hierarchy Maintenance and Assortment into Social Roles: A Social Dominance Perspective, Group Processes & Intergroup Relations 2003/4, pp. 333–352.
Süssmuth B., Gawellek B., Koenings F., Economics Education, Childhood Socialization, and the Transmission of Allocation Preferences, International Review of Economics Education 2021/38, 100224, https://doi.org/10.1016/j.iree.2021.100224
Thomson J.J., Killing, Letting Die, and the Trolley Problem, The Monist 1976/2, pp. 204‒217.
Thomson J.J., The Trolley Problem, The Yale Law Journal 1985/6, pp. 1395‒1415.
Warnick B.R., Silverman S.K., A Framework for Professional Ethics Courses in Teacher Education, Journal of Teacher Education 2011/3, pp. 273‒285.
Weil F.D., The Variable Effects of Education on Liberal Attitudes: A Comparative-Historical Analysis of Anti-Semitism Using Public Opinion Survey Data, American Sociological Review 1985/4, pp. 458–474.
Xu X., Bostyn D., Ren X., Roets A., An Eastern Look at a Western Dilemma: Cross-Cultural Differences in Action-Balanced Trolley Dilemmas, Social Psychological and Personality Science 2024, https://doi.org/10.1177/19485506241289459
Zaleśkiewicz T., Gasiorowska A., Kuzminska A.O., Korotusz P., Tomczak P., Market mindset impacts moral decisions: The exposure to market relationship makes moral choices more utilitarian by means of proportional thinking, European Journal of Social Psychology 2020/50, pp. 1500–1522, https://doi.org/10.1002/ejsp.2701
