Zasady budżetowe w budżecie ogólnym Unii Europejskiej

Abstrakt

Przedmiot badań: Przedmiotem artykułu jest zagadnienie zasad budżetowych w budżecie ogólnym Unii Europejskiej z uwzględnieniem zmian wynikających z treści Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) 2024/2509 z dnia 23 września 2024 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii. Zasady budżetowe tradycyjnie definiowane są jako postulaty nauki dotyczące wymagań, jakim powinien odpowiadać budżet. Nie wszystkie z zasad budżetowych są realizowane przez ustawodawcę w równym stopniu. Niektóre z nich mają formę norm prawnych i są realizowane w pełni, część z nich może być wyinterpretowana z obowiązujących przepisów i obowiązywać jedynie w pewnym zakresie. Postulaty te formułowane są tradycyjnie pod adresem krajowego ustawodawcy, jednak pozostają aktualne także w odniesieniu do budżetu ogólnego Unii Europejskiej.
Cel badawczy: Celem artykułu jest po pierwsze ustalenie katalogu zasad budżetowych budżetu ogólnego w stanie prawnym obowiązującym od 2024 r., a także ustalenie zakresu znaczeniowego poszczególnych zasad budżetowych budżetu Unii Europejskiej na tle tradycyjnego ujęcia zasad budżetowych, prezentowanego w doktrynie prawa finansowego. Celem artykułu jest także zweryfikowanie, jakie odrębności powodują, że budżet ogólny opiera się niekiedy na zmodyfikowanych w stosunku do budżetów krajowych zasadach budżetowych.
Metody: Zasady budżetowe w odniesieniu do budżetu ogólnego wynikają zarówno z przepisów prawa pierwotnego, jak i prawa wtórnego. Dodatkowo prawodawca unijny nawiązuje w regulacji zasad budżetowych do wartości opisanych w Karcie Praw Podstawowych, art. 2 TUE oraz mechanizmu warunkowości. W ramach artykułu dokonano charakterystyki zasad budżetowych w budżecie ogólnym, tj. zasady jedności, rzetelności budżetowej, jednoroczności, równowagi, jednostki rozliczeniowej, uniwersalności, specyfikacji, należytego zarządzania finansami oraz zasady przejrzystości. Przyjętą metodą badawczą była przede wszystkim metoda dogmatycznoprawna. Uzupełniająco wykorzystano metodę prawnoporównawczą, która posłużyła do zestawienia unormowań dotyczących budżetu w prawie Unii Europejskiej oraz w regulacji krajowych.
Wyniki: Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że rola oraz znaczenie zasad budżetowych tradycyjnie ujmowanych w doktrynie prawa finansowego pozostają co do zasady aktualne również w odniesieniu do budżetu ogólnego Unii Europejskiej, można wskazać jednak na pewne odrębności. Przyczyna tych odrębności tkwi po pierwsze w innych funkcjach, które pełnią budżety narodowe oraz budżet ogólny, innej strukturze i charakterze wydatków, innych kategoriach i cechach dochodów budżetowych.