Problematyka pagórków pingo w Skandynawii

Abstrakt

Północna część Półwyspu Skandynawskiego osiąga tak wysokie szerokości geograficzne, że występuje tam permafost, zwłaszcza na torfowiskach. Najbardziej typową i najczęstszą formą wiecznej zmarzliny w tych północnych regionach jest palsa, czyli kilkumetrowy pagórek mrozowy pokryty torfem. Wewnętrzną strukturę palsa buduje głównie  lód segregacyjny. Palsa nie wymaga tak trudnych warunków klimatycznych do powstania jak pingo. W północnej Skandynawii palsa występują w różnych stadiach degeneracji i bywają czasami mylone z pingo. Klasyczne pagórki pingo w aktywnej fazie formowania nie występują na Półwyspie Skandynawskim. Dalej na północ, na Spitsbergenie, pingo można jednak spotkać w różnych stadiach rozwoju. Na zdjęciach lotniczych płaskowyżów w północnej Norwegii zaobserwowano cechy terenu, które z geomorfologicznego punktu widzenia wskazują na cechy zarówno pagórków palsa, jak i  pingo. Pewien rodzaj okrągłych jezior utworzonych w glebie mineralogenicznej jest interpretowany jako świeży etap zapadnięcia kopców mrozowych, które powstały jako palsy lub pingo. Pierścieniowo-grzbietowe zagłębienia o bardziej stabilnym charakterze prawdopodobnie mają to samo pochodzenie, ale są starsze. W południowej Skandynawii można podejrzewać, że pagórki pingo powstały (1) w środowisku peryglacjalnym cofającej się pokrywy lodowej ostatniego zlodowacenia (wisły) lub (2) poza zasięgiem czapy lodowej, np. w zachodniej, północnej Jutlandii w Danii. W okresie deglacjacji występowały okresy pogorszenia klimatu, co objawia się rozległymi obszarami kopalnych wielokątów klinów lodowych w południowej Szwecji. Występują również okrągłe zagłębienia wypełnione torfem. Ponieważ nie mają one ograniczącego wału pierścieniowego, zagłębień tych nie można geomorfologicznie sklasyfikować jako pozostałości zapadniętych form pierścieni po pingo. Zachodnia Jutlandia nie została pokryta ostatnim zlodowaceniem i przez długi czas była narażona na klimat peryglacjalny. Na zdjęciach lotniczych na terenach uprawnych Jutlandii zaobserwowano formy o kształcie od okrągłego do owalnego. Z geomorfologicznego punktu widzenia ich pochodzenie jest trudne do wyjaśnienia, poza procesami termokrasowymi, w kopalnych pagórkach mrozowych.