The periglacial impact on the deglaciated area of northern Poland after 20 kyr BP
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1995/34/6Keywords:
inventory of periglacial phenomena, landforms in periglacial environment, aeolian environment, fluvial environment, permafrost evolutionAbstract
In the area of the last deglaciation in northern Poland (- 20.0- 14.5 kyr BP) abundant evidence has been found of the presence of permafrost as well as periglacial deposits and landforms. They are represented by ice-wedge casts, sand-wedge polygons, traces of a former active layer, gelifluction covers, fluvioperiglacial and aeolian deposits, and such landforms as dunes, dry flat-floored valleys and denudation niches on pradolina scarps. The collected material shows that a gradual change of the system took place in northern Poland after -20 kyr to - 11.8 kyr BP, from a glacial to a periglacial one, characterised by a severe thermal regime and highly arid climatic conditions in the first phase (after 20 kyr to -14 kyr BP) and an amelioration of climate in the second (after 14 kyr BP to -10 kyr BP).
References
Alm, T., 1993 - Øvre Aeråsvatn - palynostratigraphy of a 22,000 to 10,000 BP lacustrine record on Andøya, northern Norway. Boreas, 22; p. 171-188.
Andrzejewski, L., 1994 - Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów. Toruń.
Antczak, B., 1986 - Transformacja układu koryta i zanik bifurkacji Warty. Uniw. im. A. Mickiewicza, ser. Geografia, 35. Poznań.
Antczak-Górka, B., 1994 - Analiza przestrzenna i gęstość występowania eologliptolitów na obszarach testowych Polski środkowozachodniej (unpublished report; res. project no. 6 0318 91 01), Poznań.
Bard, E., Hamelin, B., Fairbanks, R. G., Zindler, A., 1990 - Calibration of the 14C timescale over the past 30,000 years using mass spectrometric U-Th ages from Barbados corals. Nature, 345; p. 405-410.
Bogdański, P., Kijowski, A., 1990 - Photointerpretation of geometry of Vistulian ice-wedge polygons: the Grabianowo and Sulejewo sites, south of Poznań. Quaestiones Geographicae, 12 (1985/1986); p. 39-52.
Borówka, R. K., 1975 - Oz skocko-wągrowiecki. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 27, ser. A. Geogr. Fiz.; p. 7-38.
Borówka, R., 1992 - Przebieg i rozmiary denudacji w obrębie śródwysoczyznowych basenów sedymentacyjnych podczas późnego vistulianu i holocenu. Uniw. im. A. Mickiewicza, ser. Geografia, 54. Poznań.
Borówka, R. K., Gonera, P., Kostrzewski, A., Nowaczyk, B., 1986 - Stratigraphy of eolian deposits in Wolin and the surrounding area, North-West Poland. Boreas, 15; p. 301-309.
Böse, M., 1991 - A palaeoclimatic interpretation of frost-wedge casts and aeolian sand deposits in the lowlands between Rhine and Vistula in the Upper Pleniglacial and Late Glacial. Ztschr. f. Geomorph., N. F., Suppl.-Bd., 90; p. 15-28.
Böse, M., 1992 - Late Peistocene sand wedge formation in the hinterland of the Brandenburg stade. Sveriges Geol. Undersökning, Ser. Ca; p. 59-63.
Cegła, J., Kozarski, S., 1977 - Sedimentary and geomorphological consequences of the occurrence of naled sheets on the outwash plain of the Gås Glacier, Sörkappland, Spitsbergen. Acta Univ. Wratislaviensis, 387. Results of investigations of the Polish Scientific Spitsbergen Expeditions 1970-1974, 2; p. 63-84.
Churska, Z., 1966 - Późnoglacjalne formy denudacyjne na zboczach pradoliny NoteciWarty i doliny Drwęcy. Studia Soc. Sci. Torunensis, vol. VI, Sec. C. Toruń.
Churska, Z., 1976 - Osady stokowe jako zapis etapów rozwoju stoku doliny Drwęcy w Nowym Mieście Lubawskim. In: Problemy geografii fizycznej (ed. W. Niewiarowski). PWN Warszawa-Toruń-Poznań; p. 23-43.
Florek, W., 1991 - Postglacjalny rozwój dolin rzek środkowej części północnego skłonu Pomorza. Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Słupsk.
French, H. M., 1976 - The Periglacial Environment. Longman, London, New York.
Gołębiewski, R., 1981 - Kierunki i intensywność denudacji na obszarze zlewni Raduni w późnym wtirmie i holocenie. Zesz. Nauk. Uniw. Gdańskiego, Rozprawy i monografie, 26. Gdańsk.
Goździk, J., 1986 - Structures de fentes remplissage primaire sableux du Vistulien en Pologne et leur importance paleogéographique. Biul. Peryglacjalny, 31; p. 71-105.
Górska, M., Kasprzak, L., Kozarski, S., 1992 - Vistulian maximum glaciotectonite and sand wedges. Site Włoszakowice. International Symposium "Last Ice Sheet Dynamics and Deglaciation in the North European Plain" (Poznań/Berlin, 4-9 May), Exursion-guide, M. Böse, L. Kasprzak, S. Kozarski (eds); p. 16-21.
Greeley, R., Iversen, J. D., 1985 - Wind as a Geological Agent on Earth, Mars, Venus and Titan. Cambridge University Press. Cambridge.
Issmer, K., 1995 - Analiza litofacjalna i litostratygrafia osadów lessowych w strefie kontaktu z osadami glacjalnymi fazy pomorskiej ostatniego zlodowacenia w Starym Objezierzu, Pomorze Zachodnie. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 46, A. Geogr. Fiz.; p. 63-84.
Jahn, A., 1975 - Problems of the Periglacial Zone. PWN, Warszawa.
Karte, J., 1979 - Räumliche Abgrenzung und regionale Differenzierung des Periglaziärs. Bochumer Geogr. Arb., 5, F. Schöningh, Paderborn.
Karte, J., 1983 - Periglacial phenomena and their significance as climatic and edaphic indicators. Geogr. Journ., 7; p. 329-340.
Kasprzak, L., Kozarski, S., 1984 - Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznańskiej ostatniego zlodowacenia w środkowej Wielkopolsce. Uniw. A. Mickiewicza, ser. Geografia 29. Poznań.
Kłysz, P., 1969 - Cechy geologiczne i morfologiczne 42 m terasy w słubickim przełomie Odry. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 23, ser. A. Geogr. Fiz.; p. 93-112.
Kolstrup, E., 1986 - Reappraisal of the Upper Weichselian periglacial environment from Danish frost-wedge casts. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 56; p. 237-249.
Kolstrup, E., 1993 - Complex frost wedge casts as indicators of ice age environmental change. Würzburger Geogr. Arb., 87; p. 269-282.
Kowalkowski, A., 1990 - Evolution of Holocene soils in Poland. Quaestiones Geographicae 11/12; p. 93-120.
Kozarski, S., 1958 - Warstwowane osady stokowe w okolicy Chodzieży. Biul. Peryglacjalny, 6; p. 137-144.
Kozarski, S., 1962 - Wydmy w pradolinie Noteci koło Czarnkowa. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 9; p. 37-60.
Kozarski, S., 1963 - O późnoglacjalnym zaniku martwego lodu w Wielkopolsce zachodniej. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 11; p. 51-60.
Kozarski, S., 1965 - Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części pradoliny Noteci-Warty. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Mat.-Przyr., Prace Kom. Geogr.-Geol., 5. Poznań.
Kozarski, S., 1971 - Ślady działalności późnowürmskich procesów peryglacjalnych w regionie dolnej Odry i dolnej Warty. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 24, ser. A. Geogr. Fiz.; p. 97-177.
Kozarski, S., 1974 - Evidences of Late-Würm Permafrost Occurrence in North-West Poland. Quaestiones Geographicae, 1; p. 65-86.
Kozarski, S., 1975 - Oriented kettle holes in outwash plains. Quaestiones Geographicae, 2; p 99-112.
Kozarski, S., 1978 - Lithologie und Genese der Endmoränen im Gebiet der skandinavischen Vereisungen. Schriftenreihe f. Geologische Wiss. 9,. Akademie-Verlag Berlin; p. 179-200.
Kozarski, S., 1980 - An outline of Vistulian stratigraphy and chronology of the Great Poland Lowland. Quatern. Studies in Poland, 2; p. 21-35.
Kozarski, S., 1981a - Stratygrafia i chronologia Vistulianu Niziny Wielkopolskiej. PAN Oddz. w Poznaniu, Geografia, 6. PWN Warszawa.
Kozarski, S., 1981b - Ablation end moraines in western Pomerania, NW Poland. Geogr. Annaler, 63; p. 169-17 4.
Kozarski, S., 1983 - River channel adjustment to climatic change in west central Poland. In: Background to Palaeohydrology. A perspective. (K. J. Gregory, Ed.). Chichester; p. 355-374.
Kozarski, S., 1986 - Skale czasu a rytm zdarzeń geomorfologicznych vistulianu na Niżu Polskim. Czas. Geogr., 57; p. 247-270.
Kozarski, S., 1990 - Pleni- and Late Vistulian Aeolian Phenomena in Poland: New Occurrences, Palaeoenvironmental and Stratigraphic Interpretations. Acta Geogr. Geolog. Meteorol. Debrecina, 26/27; p. 31-45
Kozarski, S., 1991a - Warta - A Case Study of a Lowland River. In: (L. Starkel, K. J. Gregory and J. Thornes, eds) - Temperate Palaeohydrology. Chichester; p. 189-215.
Kozarski, S., 1991b - Spätglazial-holozäne Klimaschwankungen und ihr Einfluss auf Veränderungen der Gerinnebettmuster mitteleuropäischer Flüsse. Jhrb. deutsch. Akad. Naturf. Leopoldina (Halle/Saale) Leopoldina (R. 3), 36; p. 153-159.
Kozarski. S., 1991c - Paleogeografia Polski w vistulianie. In: (L. Starkel, ed.) Geografia Polski, środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa; p. 80-105.
Kozarski, S., 1992 - Eine auf der Radiokarbonmethode basierende Abschätzung der Rückzugschronologie des Inlandeises in Nordpolen. In: (K. Billwitz, K. -D. Jäger, W. Janke, Hrsg.) Jungquartäre Landschaftsräume. Aktuellen Forschungen zwischen Atlantik und Tienschan. Springer-Verlag; p. 16-22.
Kozarski, S., 1993 - Late Vistulian deglaciation and the expansion of the periglacial zone in NW Poland. Geol. en Mijnbouw, 72; p. 143-157.
Kozarski, S., 1995 - Large-ciast flow tills in end moraines of southern Pomerania, NW Poland. In: J. Ehlers, S. Kozarski, P. L. Gibbard (eds), Glacial deposits in North East Europe. A. A. Balkema, Rotterdam, Brookfield: p. 301-307.
Kozarski. S., Gonera. P., Antczak., B., 1988 - Valley floor development and paleohydrological changes: The Late Vistulian and Holocene history of the Warta River (Poland). In: Lake, Mire and River Environments during the last 15,000 years (G. Lang and Ch. Schlchter, Eds). Proceedings of the INQUA/IGCP 158 Meeting on the Palaeohydrological Changes during the last 15,000 years (Bern, June 1985). Rotterdam, Brookfield; p. 185-203.
Kozarski, S., Kasprzak, L., 1987 - Facies analysis and depositional models of Vistolian ice-marginal features in northwestern Poland. In: V. Gardiner (ed.) International Geomorphology 1986 Part II. Chichester; p. 693-710.
Kozarski, S., Mocek, A., Nowaczyk, B., Tobolski, K., 1982 - Etapy i warunki rozwoju wydm w Budzyniu koło Chodzieży w świetle analizy radiowęglowej, paleobotanicznej i pedologicznej. Roczniki Glebozn., 33; p. 159-174.
Kozarski, S., Nowaczyk, B., 1991a - Late Quaternary Climate and Human Impact on Aeolian Processes in Poland. Ztschr. f. Geomorph., N. F., Suppl.-Bd., 83; p. 29-37.
Kozarski, S., Nowaczyk, B., 1991b - Lithofacies variation and chronostratigraphy of Late Vistulian and Holocene aeolian phenomena in northwestern Poland. Ztschr. f. Geomorph., N. F. Suppl.-Bd., 90; p. 107-122.
Kozarski, S., Nowaczyk. B., 1992 - Późnowistuliańskie i holoceńskie zjawiska eoliczne w regionie dolnej Odry i dolnej Warty. In: T. Szczypek (ed.) Wybrane zagadnienia geomorfologi i eolicznej. Sosnowiec; p. 37-105.
Kozarski, S., Nowaczyk, B., Rotnicki, K., Tobolski, K., 1969 - The eolian phenomena in West-Central Poland with special reference to the chronology of phases of eolian activity. Geographia Polonica, 17; p. 231-248.
Kramarska, R., 1993 - Odra Bank - New Geological Data. In: Third Marine Geological Conference - The Baltic. Polish Geological Institute, Branch of Marine Geology, Sopot; 76.
Kramarska, R., Uścinowicz, S., 1992 - Osady lądowe z południowego Bałtyku datowane 14C. In: W. Florek (ed.) Konferencja Geologia Środkowego Pobrzeża i Południowego Bałtyku, Streszczenia wystąpień i przewodnik wycieczki, Słupsk; p. 47-48
Kubiś, W., 1978 - Próba wykorzystania graniaków jako prawdopodobnego wyznacznika północnego zasięgu strefy peryglacjalnej w pełni Würmu między Turkiem i Koninem. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 31., ser. A. Geogr. Fiz.; p. 103-126.
Lachenbruch, A. H., 1962 - Mechanics of Thermal Contraction Cracks and Ice-wedge Polygons in Permafrost. Geol. Soc. America, Special Papers, 70; p. New York.
Lagerlund, E., Houmark-Nielsen, M., 1993 - Timing and pattern of the last deglaciation in the Kattegat region, southwest Scandinavia. Boreas, 22; p. 337-347.
Liedtke, H., 1993 - Phasen periglaziärgeomorphologischer Prägung während der Weichselkaltzeit im nordischen Tiefland. Ztschr. f. Geomorph., N. F. Suppl.-Bd., 93; p. 69-94.
Marsz, A., 1964 - O rozcięciach erozyjnych krawędzi pradoliny kaszubskiej między Gdynią a Redą. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 13; p. 113-154.
Maruszczak, H., 1960 - Peryglacjalne utwory pokrywowe na obszarze Wzgórz Szeskich. Biul. Peryglacjalny, 7; p. 19-33.
Mörner, N. A., 1981 - Weichselian chronostratigraphy and correlations. Boreas, 10; p. 463-470.
Mörner, N. A., Floden, T., Beskow, B., Elhammer A., Haxner, H., 1977 - Late Weichselian deglaciation of the Baltic. Baltica, 6; p. 33-51.
Niewiarowski, W., 1993 - Geneza i ewolucja rynny żnińskiej w okresie pełnego i późnego vistulianu. Acta Univ. N. Copernici, Geogr., 25; p. 3-30.
Nowaczyk, B., 1972 - Cechy granulometryczne osadów wypełniających struktury wieloboków szczelin mrozowych z pierwotnym wypełnieniem mineralnym w PoznaniuGrunwaldzie. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 25, ser. A. Geogr. Fiz.; p. 113-132.
Nowaczyk, B., 1976 - Aeolian Cover Sands in Central-West Poland. Quaestiones Geographicae, 3; p. 57-77.
Nowaczyk, B., 1986 - Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w późnym vistulianie i holocenie. Wyd. Nauk. UAM, ser. Geografia, 28, Poznań.
Nowaczyk, B., 1991 - Wiek i warunki sedymentacji stożków napływowych w zachodniej części Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. In: A. Kostrzewski (ed.) Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych. Wyd. Nauk. UAM, ser. Geografia, 50, Poznań; p. 153-178.
Pazdur, M., Walanus, A., 1979 - The Konin-Maliniec site: Age assesment by radiocarbon method. Symposium on Vistulian Stratigraphy, Poland 1979, Guide-book of excursion, Warszawa.
Roszko, L., 1968 - Z historii rozwoju doliny dolnej Wisły. Folia Quaternaria, 29; p. 97-108.
Rotnicki, K., Borówka, R. K., 1989 - Osady górnego plenivistulianu w dolinie dolnej Prosny pod Macewem a wiek maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia podczas fazy leszczyńskiej. Badania Fizjogr. nad Polską Zach., 40, ser. A. Geogr. Fiz.; p. 5-20.
Rotnicki, K., Borówka, R. K., 1991 - Dating of the last Scandinavian ice sheet in the Polish plain. Abstracts, INQUA XIII International Congress, Beijing, China; p. 309.
Rotnicki, K., Borówka, R. K., 1994 - Stratigraphy, palaeogeography and dating of the North Polish Stage in the Gardno-Łeba Coastal Plain. In: K. Rotnicki (ed.) Changes of the Polish Coastal Zone. A. Mickiewicz University, Poznań; p. 84-88.
Sinkiewicz, M., 1989 - Zmiany rzeźby terenu Pojezierza Kujawskiego pod wpływem procesów stokowych. Studia Soc. Sci., 9, sec. C. Geogr. et Geol. Toruń.
Stankowska, A., Stankowski, W., 1979 - The Vistulian till covering stagnant water sediments with organic sediments. Symposium on Vistulian Stratigraphy, Poland 1979, Guide-book of excursion. Warszawa.
Stankowski, W., 1963a - Rzeźba eoliczna Polski północno-zachodniej na podstawie wybranych obszarów. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace Kom. Geogr.-Geol., 4. Poznań.
Stankowski, W., 1963b - Deflatiation relief of the western part of the Warta-Noteć interfluve. Report of the VIth INQUA Congress, Warsaw 1961, vol. III, Łódź; p. 337-339.
Vandenberghe, J., Kasse, C., Bohncke, S., Kozarski, S., 1994 - Climate-related river activity at the Weichselian-Holocene transition: a comparative study of the Warta and Maas rivers. Terra Nova, 6; p. 476-485.
Vandenberghe, J., Pissart, A., 1993 - Permafrost changes in Europe during the Last Glacial. Permafrost and Periglacial Processes, 4: p. 121-135.
