Dlaczego jest nam potrzebny termin „sztuka”?

Abstrakt

W artykule podjęta została refleksja nad współczesną sytuacją, w której termin „sztuka” jest szeroko stosowany, ale bez podejmowania prób uściślenia jego znaczenia lub definiowania go. Sytuacja ta dotyczy zarówno obszaru estetyki, gdzie rozważania nad pojęciem sztuki zanikły od kilku dekad, jak wypowiedzi krytyków i artystów.

Punktem wyjścia prowadzonych tu rozważań jest stan, jaki miał miejsce w latach 50. i 60. XX wieku. W myśli estetycznej pojawiły się wówczas poglądy wskazujące na niedefiniowalność pojęcia „sztuka” (np. stanowisko Morrisa Weitza) oraz tendencje do wskazywania innych sposobów użycia tego terminu, niż poznawczy – uwzględnienia jego charakteru oceniającego, perswazyjnego itp. W latach 90. ważnym głosem w tej sprawie były teksty Arthura C. Danto, który ujmował zagadnienie w kontekście swojej teorii „końca sztuki”. Koniec ten nie oznaczał kresu twórczości artystycznej, a tylko zmianę polegającą na zakończeniu się ery sztuki jako problemu teoretycznego. W XX wieku zarówno w tworzonych dziełach, jak pisanych tekstach, próbowano ustalić, czym jest „sztuka prawdziwa”. Dziś natomiast wszystkie znaczenia słowa „sztuka” stają się ważne. Życie artystyczne, według Danto, układa się więc bardziej pokojowo, bez „czystek etnicznych”.

Jak zatem motywuje się włączanie poszczególnych praktyk do obszaru sztuki? Uważam, że często następuje to na zasadzie podobnej do gry w domino. Ilustruję tę tezę za pomocą polskiego przykładu - koncepcji „sztuki ze społeczeństwem” realizowanej od 2011 roku w warszawskiej dzielnicy Ursus. Tekst kończą refleksje odnoszące się do współczesnego „teoretyzowania z niepewnością”. Pojawia się teza, że termin „sztuka” pełni dzisiaj przede wszystkim rolę integrującą wobec różnorodnych działań, dla których inaczej trudno byłoby znaleźć stosowną kategorię.