Kryzys i twórczość: wybrane przykłady ujęć teoretycznych

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/AI/2025/27/3

Słowa kluczowe:

kryzys, kairos, dekoincydencja, dezintegracja pozytywna

Abstrakt

François Jullien powraca do sposobu rozumienia twórczości artystycznej jako sytuacji kryzysu egzystencjalnego. Proponujemy zestawienie pojęcia de-koincydencji z innymi pojęciami łączącymi kryzys z twórczością artystyczną. W tradycyjnej terminologii pojęcie kryzysu było wyrażane przez kategorię czasu krótkotrwałego, opisującego intensywną zmianę (kairos). Skok kairotyczny wydaje się terminem nadal dobrze opisującym sytuację dezorientacji poznawczej towarzyszącej kreacji, chwilowego zatracenia własnej osobowości, przeniesienia całej uwagi na dzieło. Nowszym ujęciem jest zaproponowana na początku lat 60. psychologiczna teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego. Artykuł będzie próbą zestawienia różnych sposobów konceptualizacji twórczości jako kryzysu w oparciu o wybrane przykłady.

Biogramy autorów

Agnieszka Kuczyńska - Institute of Arts Studies, Faculty of Humanities The John Paul II Catholic University of Lublin

PhD, works at the Catholic University of Lublin. Current interests: existential semiotics and cultural psychology, artists’ books, post-war surrealism.
Selected bibliography:
1. Agnieszka Kuczyńska (2025) Dark Emotions. Translating Beckett into Visuality. The Case of Zbigniew Makowski, in: Translating Human Inner Life In and Between the Arts, ed. Małgorzata Gamrat, Bloomsbury, pp. 215-230.
2. Agnieszka Kuczyńska (2024) Książka surrealistyczna w Polsce: Zbigniew Makowski i Erna Rosenstein, in: Surrealizm. Inne mity, catalogue of an exhibition at the National Museum in Warsaw (May 10-August 11, 2024), National Museum in Warsaw, pp. 74-97.

Krzysztof Cichoń - Institute of History of Art, Faculty of Philosophy and History University of Lodz

PhD; education: 1985-9: Art History at the Catholic University of Lublin; 2000: PhD at the Academy of Fine Arts in Lviv. Works at the University of Lodz. Current interests: visual culture, iconic traditions in modern art.
Selected bibliography:
1. Krzysztof Cichoń (2022) Lebenstein. Mały leksykon archetypów, Warszawa: Instytut Wydawniczy “Książka i Prasa”.
2. Krzysztof Cichoń (2024) Żywioł sztuki, in: Ars inspiratio. Studia dedykowane profesor
Eleonorze Jedlińskiej, ed. Aneta Pawłowska, Krzysztof Stefański, Magdalena Milerowska, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, pp. 489-501.
3. Krzysztof Cichoń (2025) Rzeczywistość snu: Hypnerotomachia Poliphili i Zbigniew Makowski, “Roczniki Humanistyczne”, vol. 73, no. 4, pp. 149-170.

Bibliografia

Adamska Anna (1960) Formuła transivit per manus…. , “Archiwa, Biblioteki, Archiwa i Muzea Kościelne”, vol. 65, pp. 393-400.

Agazzi Evandro (1992) Granice wiedzy naukowej a hipoteza transcendencji, “Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, vol. 14, pp. 5-18.

Dąbrowski Kazimierz (2021) Dezintegracja pozytywna, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Entretiens avec François Jullien, [in:] Hypotheses, 21/04/2020

https://francoisjullien.hypotheses.org/1950

Frühsorge Gerhard (1974) Der politische Körper: zum Begriff des Politischen im 17. Jahrhundert und in den Romanen Christian Weises, Stuttgart: Metzler.

Historisches Wörterbuch der Philosophie (1971-2007) eds. J. Ritter, K. Gründer, G. Gabriel, Basel: Schwabe Verlag.

Jaspers Karl (2020) Filozofia, vol. III, Metafizyka, transl. M. Żelazny, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Jullien François (2024) Ponownie otworzyć możliwości: de-koincydencja i kolejne życie, ed. E. Marynowicz-Hetka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (1981-1999) vol. I-VIII, Zürich-München-Düsseldorf: Artemis & Winkler Verlag.

Maffesoli Michel (2018) Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, transl. M. Bucholc, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Making Ambiguity Fertile is the Present Mission of Thought. Karoline Feyertag in Conversation with François Jullien, Paris, 26th May 2015 https://www.on-dizziness.com/resources-overview/francois-jullien

Maryniarczyk Andrzej (1995) Transcendentalia w perspektywie historycznej (od arché do antytranscendentaliów), “Roczniki Filozoficzne”, vol. 43, no. 1, pp. 139-164.

Mikołajczyk Joanna (2012) Rozwój w trudzie egzystencji. Aksjologiczno-egzystencjalne aspekty Teorii Dezintegracji Pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UPJPII.

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (1981-1999) vol. 1-8, Zürich, München, Düsseldorf: Artemis & Winkler Verlag.

Pilch Wanda (2015) Filozoficzne poziomy relacji człowieka: zmysły, metafizyka, transcendencja, [in:] eds. K. Ciuła-Urbanek, M. Jabłoński, B. Koperski, B. Piotrowski, Człowiek i relacyjność. Ujęcie socjologiczno-filozoficzne, Krosno – Kraków: Wydawnictwo Novum.

Powszechna Encyklopedia Filozofii (2000-2009) ed. A. Maryniarczyk, vol. 1-10, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.

Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament (1950) ed. G. Kittel, vol. 1-11, Stuttgart: Verlag von W. Kohlhammer.

Pobrania

Opublikowane

2025-12-17

Numer

Tom 27 (2025): De-coïncidence in Art: A Challenge or a Solution?

Dział

Część I. Ramy teoretyczne - ARTYKUŁY

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.