Sztuka w cieniu szubienicy. Wizualne relacje z egzekucji Teofila Wiśniowskiego i Józefa Kapuścińskiego

Abstrakt

31 lipca 1847 roku we Lwowie wykonano karę śmierci na dwóch działaczach politycznych zaangażowanych w wydarzenia związane z rewolucją 1846 roku: Teofilu Wiśniowskim i Józefie Kapuścińskim. Było to wydarzenie bezprecedensowe w dotychczasowej historii politycznej Galicji. Publiczna egzekucja, która zebrała tłumy obserwatorów, stała się manifestacją postaw przeciwnych władzom austriackim. Obaj bojownicy o wolność kraju od momentu ogłoszenia kary śmierci otoczeni zostali para-hagiograficznym kultem. Choć wszelkie formy upamiętnienia rewolucjonistów spotykały się ze sprzeciwem władz zaborczych, to jednak były publikowane wydawnictwa komemoratywne, utwory literackie, muzyczne, a także wizualne. Według licznych przekazów w dniu egzekucji obowiązywał zakaz wykonywania szkiców portretowych obu mężczyzn czy studiów ukazujących toczące się wydarzenia. Artyści, którzy usiłowali wykonywać jakiekolwiek notatki byli aresztowani, a prace – niszczone. Pomimo tego wiadomo, że niektórym udało się odnotować te wrażenia z ukrycia, by następnie na ich podstawie wykonać prace, które miały trafić do szerokiego obiegu. Celem artykułu jest analiza dzieł poświęconych egzekucji Wiśniowskiego i Kapuścińskiego, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które mogły powstawać z natury bądź zostały wykonane przez bezpośrednich obserwatorów tych wydarzeń. Okazuje się, że we wszystkich właściwie przypadkach reporterska wierność realiom historycznym podporządkowana została, zgodnie z konwencjami epoki, celom propagandowym, a weryzm dramatycznych scen ukryty pod narodowowyzwoleńczą symboliką.