Heritologia i współczesna teoria architektoniczna. Uniwersalizm zasad czy heterogeniczność i rozproszenie?
DOI:
https://doi.org/10.26485/AI/2022/24/14Słowa kluczowe:
dziedzictwo, rewitalizacja, teoria architektoniczna, adaptacja, ochrona dziedzictwa, miasta globalne, tożsamość miasta, miasta w sieciAbstrakt
We współczesnej teorii architektonicznej, a także dyskusjach dotyczących ochrony dziedzictwa architektonicznego, coraz silniej akcentowana jest różnorodność, zmienność i interakcyjność, a także odchodzenie od uniwersalizmu wartości i ocen.
Budowanie teorii architektury, a także ochrony dziedzictwa architektonicznego na heterogenicznych założeniach, uwzględniających różnorodność zjawisk oraz wartości (materialnych i niematerialnych), wnosi do dyskusji nowe aspekty czyniąc ją zdecydowanie bardziej złożoną i skomplikowaną. Konieczność każdorazowego uwzględniania kontekstu nie tylko historycznego, ale również społecznego i kulturowego, utrudnia, czy wręcz czyni niemożliwym tworzenie wspólnej uniwersalnej zasady i schematu postępowania. Jednocześnie odejście od gotowych rozwiązań proponowanych przez wąskie grono specjalistów i zastąpienie podejścia doktrynalnego myśleniem eksperymentalnym, w którym w sposób dialektyczny i otwarty nie tylko formułowanie są zalecenia, ale również stawiane pytania, pozwala na pełniejsze zrozumienie złożoności zachodzących procesów i interakcji. Odgrywa ono również niezwykle ważną rolę społeczną, ponieważ przyjęcie idei różnorodności ludzkich działań i związanych z nimi wartości, paradoksalnie sprzyja odzyskaniu poczucia przynależności i jedności współczesnych społeczności.
W artykule analizie podane zostaną zmiany zachodzące we współczesnej teorii architektonicznej oraz ochronie dziedzictwa architektonicznego, a także ich kontekst kulturowy i społeczny. Nakreślone zostaną najważniejsze wyzwania, pola konfliktów, ale i korzyści wynikające z przechodzenia od przekonania o uniwersalizmie zasad i obowiązujących reguł w stronę wielopoziomowego i partycypacyjnego podejścia transdyscyplinarnego.
Bibliografia
Araoz Gustavo (2012) Protecting Heritage Places under the New Heritage Paradigm and Defining its Tolerance for Change. A Leadership Challenge for ICOMOS, [in:] W. Lipp et al. eds., Conservation Turn – Return to Conservation. Tolerance for Change. Limits of Change: Proceedings of the International Conferences of the ICOMOS, International Scientific Committee for the Theory and Philosophy of Conservation and Restoration: Prague, May 5th-9th 2009, Florence, March 3th-6th 2011, Firenze: Edizioni Polistampa, pp. 47-52.
Budapest Declaration. Building European civil society through community development, The World Heritage Committee, Budapest 2004.
Castells Manuel (2002) Local and global: Cities in the network society, “Tijdschrift voor economische en sociale geografie” 2002, vol. 93(5), pp. 548-558.
Castells Manuel (2004) The Power of Identity, Malden: Blackwell Pub.
Council of Europe Framework Convention on the Value of Cultural Heritage for Society (Faro Convention), Faro, 27 October 2005.
de la Torre Marta, Mason Randall (2002) Introduction, [in:] M. de la Torre ed., Assessing the Values of Cultural Heritage. Research Report, Los Angeles: The Getty Conservation Institute, pp. 3-4.
Dziedzictwo kulturowe, Polski Komitet ds. UNESCO, https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/ (accessed: 29.06.2022).
European Charter of the Architectural Heritage (1975), Council of Europe, October 1975.
Europejska Konwencja Kulturalna sporządzona w Paryżu dnia 19 grudnia 1954 r. [European CulturalConvention] "Dziennik Ustaw", 1990, no. 118 item 44.
Jarząbek Marcin, Dziedzictwo – zarys historii słowa i pojęcia. Studium metod historii pojęć a badanie "przeszłości w teraźniejszości", "Historyka. Studia Metodologiczne", 2021, vol. 51, pp. 411-432.
Karta Krakowska 2000 – Pryncypia konserwacji i restauracji dziedzictwa architektoniczno-urbani-stycznego, Kraków, 26 October 2000.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. [Constitution of the Republic of Poland], "Dziennik Ustaw", 1997, no. 78, item 483.
Konwencja UNESCO w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. [Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, adopted by the General Conference of UNESCO in 1972 in Paris], "Dziennik Ustaw", 1976, no. 32, item 190.
Le Corbusier (1957) La Charte d’Athènes, Paris: Éditions de Minuit.
Migration and asylum seekers: ESPON evidence [report], ed. M. Cremaschi, F. Albanese, ESPON, Luxemburg 2020.
New Charter of Athens 2003: The European Council of Town Planners` Vision for Cities in the 21st century, Lisbon, 20 November 2003.
Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage, International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage (TICCIH), Nizhny Tagil, 17 July 2003.
Plevouts Bie, Sowińska-Heim Julia (2018) Community initiatives as a catalyst for regeneration of heritage sites: Vernacular transformation and its influence on the formal adaptive reuse practice, “Cities”, vol. 78, pp. 128-139.
Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future, United Nations 1987.
Smolarkiewicz Elżbieta, Kubera Jacek (2017) Wprowadzenie. Tożsamość i identyfikacje. Propozycje teoretyczne – doświadczenia badawcze, in: E. Smolarkiewicz, J. Kubera eds., Człowiek i społeczeństwo. Tożsamość i identyfikacje. Propozycje teoretyczne – doświadczenia badawcze, Poznań: Wyd. Naukowe UAM, pp. 7-13.
Sowińska-Heim Julia (2017) Łódź as the Creative City: Cultural Industries and the Process of Urban Revival, in: R. Kusek, J. Purchla eds., Heritage and the City, Kraków: International Cultural Centre, pp. 217-238.
Sowińska-Heim Julia (2018) Transformacje i redefinicje. Adaptacja dziedzictwa architektonicznego do nowej funkcji a zachowanie ciągłości historycznej miejsca, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sowińska-Heim Julia (2020) Transformacje i redefinicje…; Julia Sowińska-Heim, Adaptive Reuse of Architectural Heritage and Its Role in the Post-Disaster Reconstruction of Urban Identity: Post-Communist Łódź, "Sustainability", no. 12(19), 8054, https://doi.org/10.3390/su12198054. accessed: 29.06.2022
Sowińska-Heim Julia, Narratives about architecture, “Art Inquiry. Recherches sur les Arts”, 2020, vol. 22, pp. 193-207.
Statut Rady Europy, przyjęty w Londynie dnia 5 maja 1949 r. [Statute of the Council of Europe], "Dziennik Ustaw", 1994, no. 118 item 565.
Tabaszewska Justyna (2013) “Wędrujące pojęcia”: koncepcja Mieke Bal — przykład inter- czy trans-dyscyplinarności?, "Studia Europaea Gnesnensia", no. 8, pp. 113-130.
The Budapest Declaration. Building European civil society through community development, The World Heritage Committee, Budapest 2004.
The Declaration of Amsterdam, Congress on the European Architectural Heritage, pp. 21-25 October 1975.
The UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, Paris 2003.
Tunbridge John (2018) Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, "Dziennik Ustaw", 2022, no. 840.
Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [Treaty Establishing the European Community], " The Official Journal of the European Union", 2006, no. C 321E.
Zan Luca (2015) International Perspective on Management and Cultural Heritage, in: S. Bonini Baraldi et al. eds., Managing Cultural Heritage. An International Research Perspective, Farnham: Ashgate, pp. 1-10.
