Artystyczne labirynty i wieża Babel. Porównawcze spojrzenie na wystawy: Documenta 5, Les Immatériaux, Labirynt – przestrzeń podziemna

Abstrakt

W niniejszym tekście chciałabym porównać ze sobą trzy wystawy: documenta 5 w Kassel (1972), Les Immatériaux w Centre Pompidou w Paryżu (1985), Labirynt – przestrzeń podziemna w kościele Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie (1989). Są to wystawy różne pod względem skali realizacji, rozgłosu, prezentowanych dzieł, miejsca ekspozycji, naznaczone różnym kontekstem lokalnym. Wizje sztuki, które za ich pośrednictwem chcieli wyartykułować organizatorzy – Harald Szeemann, Jean-François Lyotard oraz Janusz Bogucki – jawią mi się jako idealny przykład do podjęcia rozważań nad zagadnieniem integralności lub heterogeniczności współczesnej działalności artystycznej. Widać wyraźnie, iż omawiane tu wystawy opierały się na schemacie wędrówki z nieodłączną figurą wieży-labiryntu Babel. Stąd też topos wieży Babel, krążący wokół tematu jedności i rozproszenia, ma dla niniejszych rozważań dość zasadnicze znaczenie. Bogucki i Lyotard w pewnym sensie byli podobni w diagnozie sztuki współczesnej, którą postrzegali w kategoriach rozproszenia oraz dużej różnorodności stylistyk, motywacji i odniesień do rzeczywistości – tak samo zresztą jak Szeemann. O ile jednak Bogucki szukał w sferze duchowości pewnej uniwersalnej płaszczyzny porozumienia w sytuacji „pomieszania języków”, tak Szeemann zagłębiał się i eksplorował osobne artystyczne światy działając w rejestrach banalności i duchowości. W porównaniu do tego, Lyotard, jak inni postmoderniści, określał rozproszenie jako stan właściwy współczesności