Anselm Kiefer: Zebrać co rozbite. Prace cyklu Chevirat Ha-Kelim (Rozbicie naczyń)

Abstrakt

Podstawą tworzenia cyklu prac Anselma Kiefera (niemieckiego artysty urodzonego w 1945 roku) Chevirot ha-kelim (Breaking of the vessels), rozpoczętego w 1990 roku jest kabalistyczna teoria Izaaka Lurii (1534-1572) oraz Natana z Gazy (1644-1680). Luria – mistyk i twórca ortodoksyjnej kabały i Natan z Gazy są twórcami kabalistycznego mitu odpowiadającego historycznym doświadczeniom narodu żydowskiego. Mit ów koncentruje się na trzech wielkich symbolach: cimcum (hebr., „skurczenie”), czyli samowycofanie się Boga, umożliwiające zaistnienie świata drogą emanacji, szewira (hebr., „rozbicie naczyń”) oraz tikkun olam (hebr., „naprawa”), czyli kabalistycznej nauce o roli człowieka w naprawie świata. Kiefer od połowy lat 80., gdy artysta zaczął wykorzystywać w swych pracach ołów, popiół, szelak, glinę jego myśl i dzieła odnoszą się do kultury żydowskiej. Prace cyklu Chevirot ha-kelim, demonstrowane od 1985 roku w różnych miejscach na świecie (Berlin, Tel Aviv, Paryż, Hobart…), na które (w zmiennych konfiguracjach) składa się zespół rzeźb, obrazów-reliefów, obiektów odnoszących się do dramatycznego procesu tworzenia świata, rozumianego jako kosmiczna katastrofa. Zburzona została harmonia świata, zło usamodzielniło się – tworzy się historia. Akt Chevirot ha-kelim jest – wedle wykładni kabalistów – momentem rozbicia, pęknięcia pierwotnej jedni. Symbolem rozbicia, tak samo w mitologii żydowskiej, jak w dziełach Kiefera, są skorupy glinianych naczyń, rozbite kawałki szyby, stopione ołowiane karty monumentalnych ksiąg, ołowiany samolot z „przetrąconym” skrzydłem. Świat naznaczony katastrofą wymaga naprawy, odkupienia, przywrócenia pierwotnej harmonii. Prace Kiefera, poprzez zawartą w nich symbolikę, z jednej strony są świadectwem pamięci melancholijnej, odnoszonej do określonej rzeczywistości historycznej (nazizm, zbrodnia Holocaustu i ich obecność we współczesności). Z drugiej strony, przekaz jego sztuki wiąże się z żydowską tradycją wiary w możliwość naprawy i odnowy, zebrania tego, co rozbite i nadziei, że wraz z podjęciem pracy nad przywróceniem pierwotnego porządku (tikkun olam) nastąpi proces odkupienia, scalenia i pojednania. Ten aspekt prac Kiefera odnosi się tak samo do relacji etycznych, jak i do naszych związków z mitami i religiami zakładającymi metafizyczność rzeczywistości.