Performans a sztuka partycypacyjna

https://doi.org/10.26485/AI/2018/20/12

Abstrakt

_{Związki sztuki partycypacyjnej z performansem są złożone. Z jednej strony dostrzegane jest ich powinowactwo, gdyż w jednym i drugim przypadku mamy do czynienia z podkreśleniem roli działania, z drugiej jednak strony akcyjność ta jest inaczej pojmowana. Wzięcie pod uwagę pierwszego aspektu powoduje, że w informacjach prasowych muzealnych lub galeryjnych przejawy sztuki partycypacyjnej określane są jako “performansy” – czasami z dodaniem jakiegoś przymiotnika. Celem artykułu jest nieco dokładniejsze przyjrzenie się temu zagadnieniu. Rozważania rozpoczyna zwrócenie uwagi na fakt, że jako punkt odniesienia dla sztuki partycypacjnej częściej bierze się pod uwagę happeningi (zwłaszcza europejskie) z lat sześćdziesiątych, niż sztukę performans. Jako powód Claire Bishop wskazuje występującą w happeningach świadomą społeczno-polityczną krytykę społeczeństwa konsumpcyjnego. Autorka artykułu dowodzi, że argumentem może być także struktura tych działań. Omawiając zasady udziału publiczności w happeningach i sztuce performance odwołuje się do poglądów Eriki Fischer-Lichte zakładającej powstawanie w drugim przypadku “pętli feedbacku” łączącej performera i widzów. Pętla taka nie powstaje w przypadku happeningów i nie może ukształtować się w sztuce partycypacyjnej, gdzie artysta jest tylko jedną z osób uczestniczących w działaniu. W artykule rozważone zostają przykłady charakterystycznych dzieł opartych na zasadzie partycypacji: Rirkita Tiravaniji, Tanii Bruguery i Pawła Althamera. W żadnym z nich artysta nie zajmował wyróżnionej pozycji, nie wpływał na sposoby zachowania się uczestników, a stwarzał tylko szansę powstania wspólnoty. W pierwszym przypadku jej kształtowanie się było całkowicie swobodne, w drugim pojawiały się formy presji, nacisku i uwalniania od niego, w trzecim występowała zachęta. Nigdzie jednak artysta nie określał zasad działania, nie podawał stawki, nie wyznaczał celów. Jednocześnie zaś, przy uczynieniu uczestników twórcami przebiegu akcji, w sztuce partycypacyjnej istotne pozostaje pytanie “po co?”, które nadaje jej charakter polityczny.}