Co wiemy o polszczyźnie na „białoruskim Polesiu” na podstawie „Puszczy” Józefa Weyssenhoffa?

What do we know about Polish language in the “Belarussian Polesie” area, based on the novel ”Puszcza” by Józef Weyssenhoff?

Abstract

Józef Weyssenhoff dedicated his work, Puszcza (1913; the third and last novel belonging to the so-called ‘Lithuanian cycle’) to the “Belarussian Polesie”, which he knew well as a result of being hosted on numerous occasions by his friends and relatives in their properties, located in Polesie. The work, which is an extremely vivid literary image of Polesie, provided the writer with an opportunity to portray a multi-ethnic, but also environmentally diverse Polesie community consisting of: Polish borderland noblemen who were established there for centuries, the courtiers of the gentry, and the simple population inhabiting forests in Polesie – local fishermen, axemen, pitch burners. The subject of this work is the state of knowledge about the specific variety of Polish language used in Polesie in the first decade of the twentieth century and its social diversity, attested in the Puszcza through the writer’s rich linguistic stylization.

REFERENCES

_{Bednarczuk Leszek, 1979, O języku polskim nad Berezyną, w: M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska, red., Slawistyczne studia językoznawcze, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa, s. 39–49.}

_{Bednarczuk Leszek, 2010, Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Millennium Lithuaniae MIX–MMIX, Wydawnictwo Lexis, Kraków.}

_{Bronikowska Renata, oprac., 2001, Bibliografia prac naukowych Wiaczesława Werenicza, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. X, Wydawnictwo Semper, Warszawa, s. 21–27.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 1997, Język polski na Kresach północno-wschodnich dawniej i dziś (cechy fonetyczne opracowała I. Grek-Pabisowa, cechy gramatyczne opracowała I. Maryniakowa), w: I. Grek-Pabisowa, red., Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 27–109.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, red., 1998, Bohatyrowicze sto lat później, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 2013, Mniej znana odmiana języka polskiego na Białoruskim Polesiu i na Witebszczyźnie, „Acta Baltico-Slavica”, t. 37, s. 299–310.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, 2017, Polskie wyspy gwarowe z przełomu XIX i XX wieku na Białorusi. Gwary późnego osadnictwa na Polesiu, Witebszczyźnie i Mohylewszczyźnie z wykazem słownictwa przedstawionym leksykograficznie, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata, 2008a, Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna mówiona, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata, 2008b, Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna pisana, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Karolczuk-Kędzierska Monika, red., 2004, Encyklopedia Kresów, Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, Kraków.}

_{Konczewska Katarzyna, 2011, Język bohaterów E. Orzeszkowej a współczesny język polski na Grodzieńszczyźnie, w: S. Musijenko, red., Tworcziestwo Elizy Orzeszko w esteticzieskom prostranstwie sowriemiennosti, Grodnienskij Gosudarstwiennyj Uniwersitet, im. Janki Kupały, Grodno, s. 246–256.}

_{Koniusz Elżbieta, 2007, Sytuacja językowa i narodowościowa na Litwie Kowieńskiej w XIX wieku w świetle powieści Józefa Weyssenhoffa „Soból i panna”, w: M. Barański, Z. Trzaskowski, red., Preteksty – Teksty – Konteksty, Instytut Filologii Polskiej Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego, Kielce, s. 327–339.}

_{Koniusz Elżbieta, 2009a, Józefa Weyssenhoffa komentarze do regionalnych elementów językowych z Kowieńszczyzny zawarte w „powieściach litewskich”, w: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska, red., W kręgu języka. Materiały konferencji „Słowotwórstwo – słownictwo – polszczyzna kresowa” poświęconej pamięci Profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008, Biblioteka „LingVariów”, t. 2, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 101–113.}

_{Koniusz Elżbieta, 2009b, Sytuacja języka polskiego na Litwie na początku XX wieku w świetle powieści „Unia” Józefa Weyssenhoffa, „LingVaria”, R. IV, nr 2(8), s. 95–109.}

_{Koniusz Elżbieta, 2010, Obraz polszczyzny kowieńskiej w powieściach cyklu litewskiego Józefa Weyssenhoffa, w: J. Mędelska, Z. Sawaniewska-Mochowa, red., Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księga jubileuszowa na 1000-lecie Litwy, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 251–264.}

_{Koniusz Elżbieta, 2011, Wokół regionalnego słownictwa z Polesia w utworach Franciszka Wysłoucha, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. LVII, s. 81–97.}

_{Leśniewska Józefa Ewa, 2008, Józef Weyssenhoff – pan na Samoklęskach, Syrach i Gołębiu, w: M. Gabryś, K. Stępnik, red., Józef Weyssenhoff i Leon Wyczółkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 22–55.}

_{Malinowska Bogumiła, 2001, Kresowe elementy gramatyczne i leksykalne w prozie Marii Rodziewiczówny, w: P. Czerwiński, red., Konfrontacje języków słowiańskich na poziomie leksyki, słowotwórstwa i składni, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 73–85.}

_{Ossowski Leszek, 1932, Białoruszczyzna w „Puszczy” Józefa Weyssenhoffa, „Język Polski”, R. XVII, s. 65–68.}

_{Ossowski Leszek, 1936, Zagadnienie językowe Polesia, w: Komisja Naukowych Badań Ziem Wschodnich. Pierwszy Zjazd Sprawozdawczo-Naukowy, poświęcony ziemiom Wschodnim, Warszawa, s. 1–13, przedruk w: L. Ossowski, 1992, Studia slawistyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 77–89.}

_{Ossowski Leszek, 1939, Nowsze i starsze związki Polesia z Wołyniem i Czarną Rusią, w: Polono-Slavica ofiarowane prof. dr. H. Ułaszynowi przez Koło Slawistów Uniwersytetu Poznańskiego, Biblioteczka Koła Slawistów S.U.P., Poznań, s. 58–63, przedruk w: L. Ossowski, 1992, Studia slawistyczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 107–112.}

_{Paprocki Stanisław Józef, red., 1938, I Zjazd Naukowy Poświęcony Ziemiom Wschodnim w Warszawie, 20 i 21 września 1936 r. Polesie (Sprawozdania i dyskusje), Nakładem Komisji Naukowych Badań Ziem Wschodnich, Warszawa.}

_{Piszczkowski Mieczysław, 1930, Józef Weyssenhoff: poeta przyrody, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów.}

_{Piszczkowski Mieczysław, 1934, Polesie J. Weyssenhoffa, „Ziemia. Ilustrowany Miesięcznik Krajoznawczy”, t. 19, nr 6, s. 110–116.}

_{Rouba Napoleon, 1909, Przewodnik po Litwie i Białejrusi, Wydawnictwo „Kuriera Litewskiego”, Wilno.}

_{Rudnicki Sergiusz, 2000, Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.}

_{Sajewicz Michał, 1993, O ustalaniu przynależności językowej gwar peryferyjnych (na przykładzie gwar poleskich), w: S. Warchoł, red., Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 255–263.}

_{Szwejkowska Helena, 1929, Imiesłów przeszły czynny na -szy, „Język Polski”, R. XIV, s. 71–75.}

_{Szymańska Kazimiera Zdzisława, 2001, Józef Weyssenhoff. Ostatni wajdelota polskiego ziemiaństwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa.}

_{Szypowska Irena, 1976, Weyssenhoff, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.}

_{Werenicz Wiaczesław, 1973, K istoriko-sociologiczeskoj charaktieristikie polskich pieriesielenczeskich goworow w Polesʹje, w: W.W. Martynow, red., Polskije gowory w SSSR, cz. 2, Issledowanija i matierialy, Мińsk, s. 128–159.}

_{Werenicz Wiaczesław, 1990, Da socyjamounaj charaktarystyki dzwjuch polskich wiosak u Lepielskim rajonie Biełaruskaj SSR, w: H.M. Mezenka, L.M. Wardamacki, red., Biełaruska-ruska-polskaje supastaulalnaje mowaznaustwa i litaraturaznaustwa. I. Materyjaly Pierszaj usiesajuznaj nawukowaj kanfierencyi, Witebsk, s. 38–42.}

_{Weyssenhoff Józef, 1925, Mój pamiętnik literacki, Nakład Księgarni św. Wojciecha, Poznań–Warszawa–Wilno–Lublin.}