Elementy wschodniosłowiańskie w tekście "Dziadów" Adama Mickiewicza
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/28Słowa kluczowe:
wschodniosłowianizmy, pożyczki, Rosja carska, Dziady Adama Mickiewicza, grupy semantyczneAbstrakt
W artykule omówiono elementy wschodniosłowiańskie i ich rolę w tekście Dziadów Adama Mickiewicza, przedstawiając je w różnych grupach semantycznych. Są to nie tylko genetyczne pożyczki z języków wschodniosłowiańskich, ale również tzw. tekstowe, stylistyczne wschodniosłowianizmy, konotujące realia związane z Rosją carską. Te drugie nie mają genezy wschodniosłowiańskiej (są to np. latynizmy czy germanizmy), ale były one powszechnie znane i używane w zaborze rosyjskim, łączą się z despotyczną, bezwzględną władzą caratu. Są to leksemy swoiste, nacechowane, związane z historią i kulturą, jednoznacznie kojarzone z zaborcą.
Bibliografia
Bajerowa Irena, 1992, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. 2: Fleksja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Balowski Mieczysław, 2005, Zachodnio- i wschodniosłowiańskie pożyczki leksykalne w języku Adama Mickiewicza, Ostravská univerzita v Ostravĕ, Ostrava.
Bednarczuk Leszek, 2010, „Dziady” Adama Mickiewicza w kontekście białoruskim, w: R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora, red., Symbolae grammaticae in honorem
Boguslai Dunaj, seria Biblioteka „LingVariów”, t. 9, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 45–51.
Bešta Teodor, 1971, Z badań nad wschodniosłowiańskimi wpływami językowymi w polszczyźnie romantyków, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 17, s. 199–241.
Boleski Andrzej, 1956, Słownictwo Juliusza Słowackiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Wrocław – Łódź.
Cieślikowa Aleksandra, 2001, Nazwa w tekście a tekst w nazwie, w: A. Pajdzińska, R. Tokarski, red., Semantyka tekstu artystycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 99–108.
Górski Konrad, 1977, Mickiewicz, artyzm i język, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Hrabec Stefan, 1949, Elementy kresowe w języku niektórych pisarzy polskich XVI i XVII wieku, Towarzystwo Naukowe, Toruń.
Kawyn-Kurzowa Zofia, 1963, Język filomatów i filaretów. Słowotwórstwo i słownictwo, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków.
Klemensiewicz Zenon, red., 1959, O języku Adama Mickiewicza. Studia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Kosyl Czesław, 1992, Nazwy własne w prozie Jarosława Iwaszkiewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Krupianka Aleksandra, 1999, Stosunek Adama Mickiewicza do XIX-wiecznej normy językowej (na wybranych przykładach), w: Z. Kurzowa, Z. Cygal-Krupa, red., Mickiewicz i Kresy (rozprawy przedstawione na międzynarodowej sesji naukowej w Krakowie 4–6 grudnia 1997), Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 7–18.
Kurzowa Zofia, 1993, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kurzowa Zofia, Cygal-Krupowa Zofia, red., 1999, Mickiewicz i Kresy (rozprawy przedstawione na międzynarodowej sesji naukowej w Krakowie 4–6 grudnia 1997 r.), Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Mickiewicz Adam, 1955, O krytykach i recenzentach warszawskich, w: A. Mickiewicz, Dzieła, t. 5: Pisma prozą, cz. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. V–XXXII.
Nitsch Kazimierz, 1934, Z zagadnień języka Mickiewicza, „Język Polski”, R. XIX, z. 5, s. 129–141.
Pigoń Stanisław, 1934, Jeszcze o mickiewiczowskim gadaniu, „Język Polski”, R. XIX, z. 5, s. 162–164.
Pigoń Stanisław, 1971, Na marginesie Słownika Mickiewiczowskiego. Cząstka 2, „Język Polski”, R. LI, z. 5, s. 325–327.
Rudnicka-Fira Elżbieta, 1981, Nazewnictwo w „Dziadach” Adama Mickiewicza, w: A. Wilkoń, H. Wróbel, red., Język artystyczny, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 145–170.
Rudnicka-Fira Elżbieta, 1986, Słownictwo „Dziadów” Adama Mickiewicza w świetle analizy statystycznej (wybór problematyki), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Stachowski Stanisław, 1999, Słownictwo pochodzenia orientalnego w utworach Adama Mickiewicza, w: Z. Kurzowa, Z. Cygal-Krupowa, red., Mickiewicz i Kresy (rozprawy przedstawione na międzynarodowej sesji naukowej w Krakowie 4–6 grudnia 1997 r.), Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 230–146.
Stankiewicz Stanisław, 1936, Pierwiastki białoruskie w polskiej poezji romantycznej, cz. 1 (do roku 1830), Wydawnictwa Towarzystwa Pomocy Naukowej im. E. i E. Wróblewskich w Wilnie, Wilno.
Tarczyńska Joanna, 1980, Słownictwo „Ballad” i „Sonetów” A. Mickiewicza. Analiza statystyczna, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Zarębiny w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie [maszynopis].
Trypućko Józef, 1955–1957, Język Władysława Syrokomli, t. 1–2, Uppsala Universitet, Uppsala.
Trypućko Józef, 1958, Źródła języka Mickiewicza, w: J. Trypućko, Mickiewicz Adam 1855–1955. Księga w stulecie zgonu, Polskie Towarzystwo Naukowe, Londyn, s. 315–348.
Trypućko Józef, 1969, O języku „Wspomnień z dzieciństwa” Franciszka Mickiewicza, „Acta Universitatis Upsaliensis”.
Turska Halina, 1930, Język Jana Chodźki. Przyczynek do historii języka polskiego na obszarze północno-wschodnim Rzeczypospolitej, Koło Polonistów Słuchaczów Uniwersytetu Stefana Batorego, Wilno.
Turska Halina, 1955, Prowincjonalizmy językowe w „Panu Tadeuszu”, Warszawa (na prawach rękopisu, przedruk w: T. Friedelówna, red., 1984, Wybór pism (1945–1962), Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 21–37.
Weiss-Brzezinowa Maria, 1965, Regionalizmy kresowe w „Pamiętniku Rusieckiej”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Językoznawcze”, z. 15, s. 119–175.
Wilkoń Aleksander, 1999, Styl kresowy Mickiewicza, w: Z. Kurzowa, Z. Cygal-Krupowa, red., Mickiewicz i Kresy (rozprawy przedstawione na międzynarodowej sesji naukowej w Krakowie 4–6 grudnia 1997), Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków, s. 7–18.
Zarębina Maria, 1977, Wyrazy obce w „Panu Tadeuszu”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
