The One Who Knows, Speaks, and Acts: The Linguistic Image of Healing Preserved in Folk Healers’ Names
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/19Keywords:
ethnolinguistics, names of healers, folk culture, folklore, etymologyAbstract
This article examines the names of individuals in traditional cultures who were believed to heal through supernatural powers. Its objective is to demonstrate the connections between these names and folk beliefs concerning disease, its causes, and methods of treatment. It also seeks to uncover the meanings embedded in these names and to identify the essential qualities attributed to healers in folk culture. Illness was often addressed through specific, frequently magical, actions. Although not all folk names of healers are discussed here, it is important to note that healing was entrusted only to those with specialized skills and knowledge. Words and actions performed during rituals were considered crucial, as the names of healers preserve traces of the ritualistic nature of treatment. Both knowledge and communicative ability were regarded as indispensable to the success of the healing act.
References
Bartmiński Jerzy, 2020, W poszukiwaniu paradygmatu etnolingwistyki: glosariusz kluczowych terminów i pojęć, „Južnoslavjanskij Filolog”, kn. 76, z. 2, s. 79–103, https://doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-185X/2020/0350-185X2002079B.pdf (dostęp: 6.07.2025).
Bielenin Karolina, 2003, Rytuał zamawiania chorób jako akt mowy, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 36–53.
Charyton Małgorzata Anna, 2010, Szeptuchy – tradycja żywa. Współcześni uzdrowiciele ludowi na Podlasiu, w: D. Penkala-Gawęcka, red., Nie czas chorować. Zdrowie, choroba i leczenie w perspektywie antropologii medycznej, Biblioteka Telgte, Poznań, s. 119–136.
Charyton Małgorzata Anna, 2011, Współczesna medycyna ludowa na Podlasiu – oczyma szeptuch, w: A. Anczyk, red., Medicina magica. Oblicza medycyny niekonwencjonalnej, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec, s. 57–84.
Chmielińska Aniela, 1925, Księżacy (Łowiczanie), Księgarnia Geograficzna „Orbis”, Kraków.
Dźwigoł Renata, 2004, Polskie ludowe słownictwo mitologiczne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
Jakubowicz Mariola, 2003, Motywacja semantyczna wybranych nazw wartości – poszukiwania etymologiczne, w: J. Bartmiński, red., Język w kręgu wartości: studia semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 171–185.
Kałasznikow Marcelina, 2021, Obraz lekarza w języku polskim (na podstawie danych leksykograficznych), „Prace Językoznawcze”, nr 23(1), s. 199–213.
Marczewska Marzena, 2012, Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam. Choroba – studium językowo-kulturowe, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce.
Musiatewicz Joanna, 2003, Święte słowa i „biotoki”. Eklektyczny charakter lecznictwa ludowego, w: Ł. Smyrski, M. Zowczak, red., Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 175–187.
Németh Michał, 2008, Zapożyczenia węgierskie w gwarze orawskiej i drogi ich przenikania, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Pelcowa Halina, 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Perzanowski Andrzej, 2009, Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
Przywara Michał, 1967, Przywiarki, czyli przesądy i zabobony ludu polskiego na Górnym Śląsku, Instytut Śląski w Opolu, Opole.
Ripinsky-Naxon Michael, 1993, The nature of shamanism substance and function of a religious metaphor, State University of New York Press, New York.
Sadanowicz Ewelina, 2024, Szeptuchy. Religijność ludowa na Podlasiu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.
Sokólska Urszula, Strawińska Anetta Bogusława, 2021, Ekspresywne określenia osób w mowie mieszkańców Polski północno-wschodniej, w: J. Porayski-Pomsta, K. Sobolewska, red., Polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją. Tom prac ofiarowanych prof. dr hab. Barbarze Falińskiej w 90. rocznicę urodzin, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s. 49–78.
Spittal Stanisław, 1938, Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy, „Rocznik Podolski”, t. 1, Tarnopol.
Szcześniak Krystyna, 2013, Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Treder Janusz, 1989, Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje na tle porównawczym, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Wejherowo.
Walęciuk-Dejneka Beata, 2005, Magiczne sposoby leczenia w tradycyjnej medycynie ludowej. Symbolika słów i gestów w aktach zażegnywania, zaklinania i zamawiania choroby, w: E. Łoch, G. Wallner, red., Między literaturą i medycyną. Literackie i pozaliterackie działania środowisk medycznych a problemy egzystencjalne człowieka XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 67–76.
Wojtyła-Świerzowska Maria, 1992, Prasłowiańskie abstractum. Słowotwórstwo. Semantyka. I. Formacje tematyczne, „Prace Slawistyczne”, nr 96.
Wróblewski Tadeusz, 1967, Demony i wyobrażenia demonologiczne, w: J. Burszta, red., Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 437–455.
Zadurska Olga, 2021, Naznaczeni od Pana Boga. Obcy wśród swoich na wsi polskiej XIX i początku XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Словник української мови у 20 томах / Slovnik ukraïnsʹkoï movi u 20 tomah, b.r., hasło Лепету́ха / Lepetúha, https://1677.slovaronline.com/49350 (dostęp: 3.05.2025).
Словарь украинскаго языка Б. Гринченко / Slovarʹ ukrainskago âzyka B. Grinčenko , b.r., hasło Лепету́ха / Lepetúha, https://hrinchenko.com/slovar /znachenieslova/26160-lepetukha.html (dostęp: 3.05.2025).
Виноградова Людмила Николаевна, 2017, Непростые люди в сельском сообществе: о людях, наделенных сверхъестественными способностями. Часть 1: Невольные вредители, бесноватые, чужаки, „Славянский альманах”, Вып. 3–4, отв. ред. К В. Никифоров, Индрик, с. 367–379. / Vinogradova Lûdmila Nikolaevna, 2017, Neprostye lûdi v selʹskom soobŝestve: o lûdâh, nadelennyh sverhʺestestvennymi sposobnostâmi. Častʹ 1: Nevolʹnye vrediteli, besnovatye, čužaki, „Slavânskij alʹmanah”, Vyp. 3–4, otv. red. K.V. Nikiforov, Indrik, s. 367–379.
Виноградова Людмила Николаевна, 2018, Непростые люди в сельском сооб- ществе: о людях, наделенных сверхъестественными способностями. Часть 2: Мастера-профессионалы, магические специалисты, полудемонические существа, „Славянский альманах”, Вып. 1–2, гл. ред. К.В. Никифоров, Ин-дрик, с. 215–233. / Vinogradova Lûdmila Nikolaevna, 2018, Neprostye lûdi v selʹskom soobŝestve: o lûdâh, nadelennyh sverhʺestestvennymi sposobnostâmi. Častʹ 2: Mastera-professionaly, magičeskie specialisty, poludemoničeskie suŝestva, „Slavânskij alʹmanah”, Vyp. 1–2, otv. red. K.V. Nikiforov, Indrik, s. 215–233
