Język wobec tożsamości społeczno-kulturowej i weryzmu literackiego. Nad śląską edycją "Tkaczy" ("Tkŏczy") Gerharta Hauptmanna
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/26Słowa kluczowe:
Śląsk, śląszczyzna, Gerhart Hauptmann, śląski przekład, tożsamość śląskaAbstrakt
W artykule podjęto kwestie wybranych aspektów śląskiego wydania dramatu Gerharta Hauptmanna Tkacze. W przekładzie Mirosława Syniawy postacie posługują się językiem polskim lub śląskim w zależności od swojej przynależności społecznej. Wariant śląski oddaje specyfikę egzystencji tkaczy – biedę, nędzę, głód, choroby i wyczerpanie – ale znajduje zastosowanie również w bardziej podniosłych kontekstach komunikacyjnych, takich jak kontakt ze sferą sacrum. Werystyczny charakter komunikacji odzwierciedla także wykorzystanie wyrażeń idiomatycznych, leksyki ekspresywnej oraz stylistyczne opracowanie nazw własnych. Wnioski przedstawione w artykule prowadzą do stwierdzenia, że śląskie wydanie dramatu Tkacze (Tkŏcze) stanowi ważny i wartościowy tekst dla współczesnych badań humanistycznych, w tym językoznawczych. Jego warstwa językowa ma szczególne znaczenie zarówno ze względu na werystyczny i mimetyczny charakter przedstawionego świata – osadzonego w polskim i śląskim (w wersji oryginalnej w niemieckim i śląskim) kontekście kulturowym – jak i ze względu na podejmowane w nim tematy oraz możliwe interpretacje związane z tożsamością śląską. Lektura dramatu Gerharta Hauptmanna w śląskim przekładzie Mirosława Syniawy ukazuje wartość takich działań translatorskich, ponieważ rzucają one nowe światło na rozmaite kwestie w obrębie złożonej kultury ukształtowanej przez wielowiekową, skomplikowaną historię.
Bibliografia
Białek Edward, Pacholski Jan, Niemiec Piotr, red., 2012, Carl i Gerhart Hauptmann – dzieło i modele jego odbioru, Wydawnictwo Quaestio, Wrocław.
Brzeziński Rafał, 2008, Życie w dawnej Bielawie. Ludzie, miejsca, wydarzenia. Das Leben im früheren Langenbielau. Die Leute, die Orte, die Ereignisse, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław.
Grotek Edyta, Łaniewska-Wołłk Hanna, 2018, Śląsk i jego dialekty w polskich badaniach dialektologicznych. Próba podsumowania, w: Z. Holub, H. Chýlová, J. Chýla, red., Dialektologie a geolingvistika v současné Střední Evropě II, Slezská Univerzita v Opave, Opava, s. 112–126.
Hauptmann Gerhart, 2024, Tkŏcze (Tkacze, De Waber, Die Weber). Dramat z lat czterdziestych, przekł. M. Syniawy, Wydawnictwo Silesia Progress, Kotōrz Mały.
Hahn Jan, 2019, Tkactwo śląskie, https://wachtyrz.eu/jan-hahn-tkactwo-slaskie/ (dostęp: 7.04.2025).
Knapik Piotr, 1994, Gerhart Hauptmann. Życie i twórczość do 1914 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Kozłowski Józef, 1978, „Tkacze” Hauptmanna w polskiej kulturze robotniczej: przegląd materiałów źródłowych do roku 1914, „Pamiętnik Literacki”, R. 62, nr 2, s. 227–242.
Pelcowa Halina, 2014, Wolność i niepodległość w systemie wartości mieszkańców wsi, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 60, s. 219–233.
Pelcowa Halina, 2024, Miasto i wieś – różna czy wspólna przestrzeń językowa i kulturowa, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 72, s. 173–186.
Pludro Krzysztof, 1993, Kronika Bielawy, cz. 3, rok 1844, Urząd Miejski, Bielawa.
Pludro Krzysztof, 2004, Powstanie Tkaczy Sowiogórskich (czerwiec 1844), Towarzystwo Przyjaciół Bielawy, Bielawa.
Rudnicka-Fira Elżbieta, 2005, Imiona Ślązaków w komunikacji potocznej, w: J. Ignatowicz-Skowrońska, red., Nazewnictwo na pograniczach, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 155–167.
Syniawa Mirosław, 2024, Od tłumacza, w: G. Hauptmann, Tkŏcze (Tkacze, De Waber, Die Weber). Dramat z lat czterdziestych, przekł. M. Syniawy, Wydawnictwo Silesia Progress, Kotōrz Mały, s. 233–246.
Szlachta-Misztal Justyna, 2017, Słów kilka o rewolucji tkaczy śląskich po projekcji niemego filmu „Die Weber”, „Przegląd Środkowo-Wschodni”, nr 2, s. 297–307.
Tambor Jolanta, 2008, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
