Ten, który wie, mówi i czyni – specyfika leczenia chorób utrwalona w nazwach ludowych uzdrowicieli

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/19

Słowa kluczowe:

etnolingwistyka, nazwy uzdrowicieli, kultura ludowa, folklor, etymologia

Abstrakt

W artykule skupiono się na nazwach osób, którym w kulturze tradycyjnej przypisywano zdolność używania mocy nadprzyrodzonych do uzdrawiania ludzi. Zamiarem autorki było nie tylko pokazanie związków między imionami osób dokonujących uzdrawiania a myśleniem ludowym o chorobie, jej przyczynach i metodach leczenia, ale także wydobycie tego, co jest utrwalone w nazwach i odnosi się do najważniejszych cech, którymi obdarzeni byli uzdrowiciele w kulturze ludowej. Walka z chorobą wymaga podjęcia konkretnych działań, przede wszystkim magicznych. Chociaż materiał w artykule nie przedstawia wszystkich nazw ludowych uzdrowicieli, należy zauważyć, że leczeniem zajmowali się wyłącznie ludzie, którzy wyróżniali się odpowiednimi umiejętnościami i wiedzą. Dużą wagę przywiązywano również do działającego słowa i wykonywanych czynności, ponieważ w nazwach ludowych uzdrowicieli znajdują się ślady potwierdzające charakter rytualnego leczenia, w którym wiedza była równie ważna jak mówienie i działanie. Wszystkie te czynniki przyczyniały się do powodzenia aktu uzdrawiania.

Bibliografia

Bartmiński Jerzy, 2020, W poszukiwaniu paradygmatu etnolingwistyki: glosariusz kluczowych terminów i pojęć, „Južnoslavjanskij Filolog”, kn. 76, z. 2, s. 79–103, https://doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-185X/2020/0350-185X2002079B.pdf (dostęp: 6.07.2025).

Bielenin Karolina, 2003, Rytuał zamawiania chorób jako akt mowy, „Poradnik Językowy”, z. 7, s. 36–53.

Charyton Małgorzata Anna, 2010, Szeptuchy – tradycja żywa. Współcześni uzdrowiciele ludowi na Podlasiu, w: D. Penkala-Gawęcka, red., Nie czas chorować. Zdrowie, choroba i leczenie w perspektywie antropologii medycznej, Biblioteka Telgte, Poznań, s. 119–136.

Charyton Małgorzata Anna, 2011, Współczesna medycyna ludowa na Podlasiu – oczyma szeptuch, w: A. Anczyk, red., Medicina magica. Oblicza medycyny niekonwencjonalnej, Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec, s. 57–84.

Chmielińska Aniela, 1925, Księżacy (Łowiczanie), Księgarnia Geograficzna „Orbis”, Kraków.

Dźwigoł Renata, 2004, Polskie ludowe słownictwo mitologiczne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.

Jakubowicz Mariola, 2003, Motywacja semantyczna wybranych nazw wartości – poszukiwania etymologiczne, w: J. Bartmiński, red., Język w kręgu wartości: studia semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 171–185.

Kałasznikow Marcelina, 2021, Obraz lekarza w języku polskim (na podstawie danych leksykograficznych), „Prace Językoznawcze”, nr 23(1), s. 199–213.

Marczewska Marzena, 2012, Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam. Choroba – studium językowo-kulturowe, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce.

Musiatewicz Joanna, 2003, Święte słowa i „biotoki”. Eklektyczny charakter lecznictwa ludowego, w: Ł. Smyrski, M. Zowczak, red., Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 175–187.

Németh Michał, 2008, Zapożyczenia węgierskie w gwarze orawskiej i drogi ich przenikania, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, Kraków.

Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.

Pelcowa Halina, 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.

Perzanowski Andrzej, 2009, Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Wydawnictwo DiG, Warszawa.

Przywara Michał, 1967, Przywiarki, czyli przesądy i zabobony ludu polskiego na Górnym Śląsku, Instytut Śląski w Opolu, Opole.

Ripinsky-Naxon Michael, 1993, The nature of shamanism substance and function of a religious metaphor, State University of New York Press, New York.

Sadanowicz Ewelina, 2024, Szeptuchy. Religijność ludowa na Podlasiu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok.

Sokólska Urszula, Strawińska Anetta Bogusława, 2021, Ekspresywne określenia osób w mowie mieszkańców Polski północno-wschodniej, w: J. Porayski-Pomsta, K. Sobolewska, red., Polszczyzna jest zobowiązaniem, a dla niektórych pasją. Tom prac ofiarowanych prof. dr hab. Barbarze Falińskiej w 90. rocznicę urodzin, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s. 49–78.

Spittal Stanisław, 1938, Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy, „Rocznik Podolski”, t. 1, Tarnopol.

Szcześniak Krystyna, 2013, Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Treder Janusz, 1989, Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje na tle porównawczym, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Wejherowo.

Walęciuk-Dejneka Beata, 2005, Magiczne sposoby leczenia w tradycyjnej medycynie ludowej. Symbolika słów i gestów w aktach zażegnywania, zaklinania i zamawiania choroby, w: E. Łoch, G. Wallner, red., Między literaturą i medycyną. Literackie i pozaliterackie działania środowisk medycznych a problemy egzystencjalne człowieka XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 67–76.

Wojtyła-Świerzowska Maria, 1992, Prasłowiańskie abstractum. Słowotwórstwo. Semantyka. I. Formacje tematyczne, „Prace Slawistyczne”, nr 96.

Wróblewski Tadeusz, 1967, Demony i wyobrażenia demonologiczne, w: J. Burszta, red., Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, s. 437–455.

Zadurska Olga, 2021, Naznaczeni od Pana Boga. Obcy wśród swoich na wsi polskiej XIX i początku XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

Словник української мови у 20 томах / Slovnik ukraïnsʹkoï movi u 20 tomah, b.r., hasło Лепету́ха / Lepetúha, https://1677.slovaronline.com/49350 (dostęp: 3.05.2025).

Словарь украинскаго языка Б. Гринченко / Slovarʹ ukrainskago âzyka B. Grinčenko , b.r., hasło Лепету́ха / Lepetúha, https://hrinchenko.com/slovar /znachenieslova/26160-lepetukha.html (dostęp: 3.05.2025).

Виноградова Людмила Николаевна, 2017, Непростые люди в сельском сообществе: о людях, наделенных сверхъестественными способностями. Часть 1: Невольные вредители, бесноватые, чужаки, „Славянский альманах”, Вып. 3–4, отв. ред. К В. Никифоров, Индрик, с. 367–379. / Vinogradova Lûdmila Nikolaevna, 2017, Neprostye lûdi v selʹskom soobŝestve: o lûdâh, nadelennyh sverhʺestestvennymi sposobnostâmi. Častʹ 1: Nevolʹnye vrediteli, besnovatye, čužaki, „Slavânskij alʹmanah”, Vyp. 3–4, otv. red. K.V. Nikiforov, Indrik, s. 367–379.

Виноградова Людмила Николаевна, 2018, Непростые люди в сельском сооб- ществе: о людях, наделенных сверхъестественными способностями. Часть 2: Мастера-профессионалы, магические специалисты, полудемонические существа, „Славянский альманах”, Вып. 1–2, гл. ред. К.В. Никифоров, Ин-дрик, с. 215–233. / Vinogradova Lûdmila Nikolaevna, 2018, Neprostye lûdi v selʹskom soobŝestve: o lûdâh, nadelennyh sverhʺestestvennymi sposobnostâmi. Častʹ 2: Mastera-professionaly, magičeskie specialisty, poludemoničeskie suŝestva, „Slavânskij alʹmanah”, Vyp. 1–2, otv. red. K.V. Nikiforov, Indrik, s. 215–233

Pobrania

Opublikowane

2025-12-18

Jak cytować

Marczewska, M. (2025). Ten, który wie, mówi i czyni – specyfika leczenia chorób utrwalona w nazwach ludowych uzdrowicieli. Rozprawy Komisji Językowej, 73, 283–300. https://doi.org/10.26485/RKJ/2025/73/19