Słownictwo ludowe jako podstawa derywacyjna XIX-wiecznych nazwisk Piotrkowa Trybunalskiego
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2023/71/3Słowa kluczowe:
antroponimia historyczna, kategoria kognitywna, słownictwo ludoweAbstrakt
Przedmiotem analizy są nazwiska historyczne występujące w XIX-wiecznych materiałach archiwalnych w Piotrkowie Trybunalskim, motywowane słownictwem ludowym poświadczonym na ziemi piotrkowskiej. W pracy zastosowano metodologię kognitywną, która pozwoliła na wyodrębnienie pięciu kategorii pojęciowych: pokrewieństwo, praca, przestrzeń i miejsce, wygląd i charakter, część–całość, zbiór–element, odzwierciedlonych w formacjach antroponimicznych. Prototypowymi konstrukcjami nazewniczymi motywowanymi słownictwem ludowym są formacje powstałe drogą onimizacji. W kreacji nazwisk uczestniczyła nieliczna grupa sufiksów, wśród nich wyróżniały się te z komponentem -k-. Słownictwo ludowe służyło najczęściej do opisywania nazywanych postaci (kategoria wygląd i charakter; kategoria część–całość, zbiór–element) poprzez przywoływanie relacji człowieka z otaczającym go światem.
Bibliografia
Bubak Józef, 1986, Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Czopek‐Kopciuch Barbara, 2004, Nazwiska polskie w Zagłębiu Ruhry, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Gala Sławomir, 1987–1988, Nazwiska i przezwiska mieszkańców ziemi piotrkowskiej, „Studia Regionalne”, t. 11–12(16–17), s. 25–39.
Gala Sławomir, 1988, Słowotwórstwo antroponimów na tle słowotwórstwa apelatywnego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 34, s. 53–59.
Gala Sławomir, 2014, Rola antroponimicznego przyrostka -ski w kulturze nazewniczej, w: I. Jaros, red., Wybór pism dialektologicznych i onomastycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 573–580.
Gala Sławomir, Gala-Milczarek Beata, 2014, Rzeczownikowe derywaty sufiksalne w gwarach północnomałopolskich i małopolsko-mazowiecko-wielkopolskiego pogranicza, Wydawnictwo ŁTN, Łódź.
Gala-Milczarek Beata, 2009, Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach piotrkowskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Grzegorczykowa Renata, 1993, Znaczenie wyrażeń a wiedza o świecie, w: J. Bartmiński, R. Tokarski, red., O definicjach i definiowaniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 73–82.
Kaleta Zofia, 1998, Gramatyka onomastyczna w ujęciu kognitywnym, w: E. Jakus‐Borkowa, K. Nowik, red., Najnowsze przemiany nazewnicze, Wydawnictwo Energeia, Warszawa, s. 241–253.
Kowalik‐Kaleta Zofia, 2007, Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII–XV wiek), t. 1, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Kuligowska Katarzyna, 2014, Kategoryzacja słowotwórcza w strukturalizmie i językoznawstwie kognitywnym (na przykładzie kategorii nomina attributiva i nomina instrumenti), „Acta Neophilologica”, nr 16(1), s. 65–75.
Langacker Ronald W., 1987, Foudations of Cognitive Grammar, vol. 1: Theoretical Prerequisites, Stanford University Press, Stanford.
Langacker Ronald W., 2008, Cognitive Grammar: A Basic Introduction, University Press, Oxford.
Magda‐Czekaj Małgorzata, 2011, Wybrane typy słowotwórcze nazwisk (‐icz, ‐owicz, ‐ewicz i z podstawowym ‐k‐) okresu średniopolskiego w ujęciu historyczno‐społecznym, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków.
Magda‐Czekaj Małgorzata, 2012, Nazwy pokrewieństwa jako baza leksykalna nazwisk, w: M. Ološtiak, red., Jednotlivé a všeobecné v onomastike, Prešovská Univerzita v Prešove, Prešov, s. 86–92.
Matusiak-Kempa Iza, 2019, Nomen omen. Studium antropologiczno-aksjologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Olejnik Marek, 2019, Antroponimia starostwa grabowieckiego (XVI–XVIII w.), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Raszewska-Klimas Agnieszka, 2018, Wieloznaczność nazwisk Polaków, Wydawnictwo ŁTN, Łódź.
Skowronek Katarzyna, 1997, Polskie nazwiska a kultura. Propozycja badań kognitywnych, „Biuletyn PTJ”, nr 53, s. 145–156.
Skowronek Katarzyna, 2001, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno‐kognitywne, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.
Tabakowska Elżbieta, 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Taylor John R., 2001, Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Taylor John R., 2002, Cognitiver Grammar, Oxford University Press, Oxford. Waszakowa Krystyna, 2003, Kognitywne aspekty tworzenia nowych derywatów słowotwórczych (na przykładzie języka polskiego), w: I. Ohnheiser, red., Słowotwórstwo/Nominacja. Komparacja systemów i funkcjonowania współczesnych języków słowiańskich, Universität Innsbruck – Institut für Slawistik, Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej, Opole, s. 411–435.
Wronicz Jadwiga, red., 2016, Słownik gwar małopolskich, t. I: A–Ó, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
