„Bieda” – kulturem lubelski (na materiale gwarowym)
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2023/71/2Słowa kluczowe:
bieda, kulturem, gwara, językoznawstwoAbstrakt
W artykule zaprezentowano obraz biedy utrwalony w gwarach Lubelszczyzny w świetle koncepcji kulturemów. Analizowany materiał gwarowy o charakterze regionalnym ukazany został na szerszym tle gwar polskich. W pierwszej części przywołano najważniejszą literaturę przedmiotu oraz ustalenia teoretyczne odnoszące się do definiowania kulturemu i jego miejsca wśród innych jednostek opisu używanych w etnolingwistyce i lingwistyce kulturowej. W kolejnej części przywołano badania, w których biedę uznano za ważne słowo (symbol kolektywny, kulturem lub koncept językowo-kulturowy) określające tożsamość zbiorową: narodową lub regionalną. Następnie zaprezentowano materiał gwarowy potwierdzający, że bieda, będąc kulturemem lubelskim, a więc leksemem istotnym dla tożsamości mieszkańców regionu, ma także szerszy, ogólnopolski zasięg i stanowi jeden z ważniejszych leksemów opisujących tożsamość mieszkańców wsi różnych części Polski
Bibliografia
Bartmiński Jerzy, 2003, Miejsce wartości w językowym obrazie świata, w: J. Bartmiński, red., Język w kręgu wartości, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 59–86.
Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Bartmiński Jerzy, 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Bartmiński Jerzy, 2016a, O aktualnych zadaniach etnolingwistyki, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 28, s. 7–29.
Bartmiński Jerzy, 2016b, Słowa klucze, kulturemy, konepty kulturowe, „Przegląd Humanistyczny”, R. LX, nr 3, s. 21–29.
Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2013, Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu Europy, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 25, s. 69–95.
Bartmiński Jerzy, Panasiuk Jolanta, 1993, Stereotypy językowe, w: J. Bartmiński, red., Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. II: Współczesny język polski, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 158–187.
Bartmiński Jerzy, Mazurkiewicz-Brzozowska Małgorzata, red., 1993, Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Burkhardt Hanna, 2008, Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu, w: A. Dąbrowska, red., Język a kultura, t. XX, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 197–209.
Dąbrowska Anna, 2004–2005, Współczesne problemy lingwistyki kulturowej, „Postscriptum”, nr 2–1(48–49), s. 140–155.
Fleischer Michael, 1998, System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, w: J. Anusiewicz, J. Bartmiński, red., Język a kultura, t. XII, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław, s. 308–335.
Fleischer Michael, 2003, Stabilność polskiej symboliki kolektywnej, w: J. Bartmiński, red., Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 107–143.
Gumowska Ilona, 2014, Bieda aż piszczy, czyli obraz świata w bajce ludowej o biedzie, „Slavica Iuvenum”, nr XV, s. 140–146, https://ff.osu.eu/slavicaiuvenum/pl/publikacja/ (dostęp: 15.02.2023).
Gumowska Ilona, 2016, Językowy obraz biedy w związkach frazeologicznych i paremiach o charakterze gwarowym, w: M. Rak, K. Sikora, red., Słowiańska frazeologia gwarowa, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 267–277.
Gumowska-Grochot Ilona, 2018, Zapracowani i biedni. Wybrane aspekty relacji praca–bieda w wypowiedziach mieszkańców wsi, w: A. Bagłajewski, J. Bartmiński, M. Łaszkiewicz, S. Niebrzegowska-Bartmińska, red., Praca ludzka w perspektywie interdyscyplinarnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 293–308.
Gumowska-Grochot Ilona, 2020, Polska BIEDA w perspektywie etymologicznej, historycznojęzykowej i dialektologicznej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 32, s. 51–65.
Krawczyk-Tyrpa Anna, 2001, Tabu w dialektach polskich, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Krzyżanowski Julian, 1962, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. I, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Młynarczyk Ewa, 2021, Bieda jako polski koncept językowo-kulturowy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków.
Nagórko Alicja, 1994, Z problemów etnolingwistyki – jak porównywać języki i kultury?, „Poradnik Językowy”, z. 4, s. 4–14.
Nagórko Alicja, 2021, Anny Wierzbickiej key words a kulturemy: porównywanie języków – porównywanie kultur?, „Prace Filologiczne”, t. LXXVI, s. 387–400, https://www.journals.polon.uw.edu.pl/index.php/pf/article/view/878 (dostęp: 15.02.2023).
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2021, O eksplikowaniu konceptów kulturowych, „Prace Filologiczne”, t. 76, s. 401–424, https://www.journals.polon.uw.edu.pl/index.php/pf/article/view/879 (dostęp: 15.02.2023).
Niewiara Aleksandra, 2009, Kształty polskiej tożsamości: potoczny dyskurs narodowy w perspektywie etnolingwistycznej (XVI–XX w.), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Ożdżyński Jan, 1993, Pojęcie „kulturemu” jako podstawowej jednostki derywacji stylistycznej, „Stylistyka”, t. 2, s. 173–185.
Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Rak Maciej, 2015a, Co to jest kulturem?, „LingVaria”, t. 10(20), s. 305–316, https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.23
Rak Maciej, 2015b, Kulturemy podhalańskie, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Rak Maciej, 2017, Kulturemy – nowa perspektywa badań etnolingwistycznych, „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs”, nr 10, s. 217–227, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-73e487ff-8395-4ee3-b35c-f3995c4e765b (dostęp: 15.02.2023).
Rak Maciej, 2021, Kulturemy gwarowe, polskie i słowiańskie – zarys problematyki, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 33, s. 25–37.
Rak Maciej, 2022, Kulturemy i wartościowanie: perspektywa podhalańska, ogólnopolska i słowiańska, w: K. Rutkovska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, red., Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków, t. III, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 27–35, https://doi.org/10.12797/9788381388030.02
Wierzbicka Anna, 2007, Słowa klucze: różne języki – różne kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Łódzkie Towarzystwo Naukowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
