Połanieccy po słoweńsku – wśród przyrody i we wnętrzach. Semantyka i stylistyka w przekładzie
DOI:
https://doi.org/10.26485/RKJ/2020/68/10Słowa kluczowe:
słownictwo, przekładoznawstwo, dzieło literackie, język polski, język słoweńskiAbstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie badań nad problemami translacji zaobserwowanymi w słoweńskim przekładzie Rodziny Połanieckich Henryka Sienkiewicza, autorstwa Petera Miklavca. Wybór ekwiwalentu w języku docelowym nastręczał niekiedy tłumaczowi trudności, por. bociany [SI, s. 33] – čaplje [MI, s. 48]; jak żuraw [SI, s. 305] – kakor čaplja [MII, s. 181]; lelek [SI, s. 35] – siva čaplja [MI, s. 51]; orzechowy kredens [SI, s. 6] – orehova miza ‘stół’ [MI, s. 5]; między sosnami [SI, s. 133] – med smrekami ‘świerkami’ [MI, s. 201]. Materiał poświadcza konkretyzację, np. tatarak [SI, s. 21] – muškat ‘rodzaj tataraku, kalamus’ [MI, s. 29] oraz generalizację, np. pudlem [SI, s. 292] – kózek ‘piesek’ [MII, s. 161]. Przekład frazy Połaniecki – że ja, który pochodzę z roli [SI, s. 50] – Polaneški „da jaz, dasi sem kmetiškega stanu” [MI, s. 72] jest błędny, ponieważ główny bohater pochodzi z rodziny szlacheckiej. Nacechowane stylistycznie wyrażenia mogą podlegać w translacji neutralizacji stylistycznej, np. oddaj mi się w łapy [SI, s. 340] – zaupaj mojim rokam [MII, s. 235]. Przeprowadzona analiza potwierdza semantyczną i stylistyczną odmienność przekładu wobec oryginału, np. być chłopcem młynarskim [SI, s. 285] – biti moka v mlinu [MII, s. 150]. Tłumacz pozostawił niektóre frazy w postaci oryginalnej, np. po vsaki tretji besedi ‘Panie dobrodzieju’ [MII, s. 181]. Zarówno oryginał, jak i przekład cechuje animizacja alpejskiej przyrody, ale metaforyzacja uzyskała bardzo udany kształt w translacji, por. jezioro wygładziło się […] zdawało się drzemać [SI, s. 79] – jezerska gladina […] se je kazala, kakor bi dremala [MI, s. 116].
Bibliografia
Bieńkowska Danuta, Umińska-Tytoń Elżbieta, 2019, O nazywaniu ludzi i pojęć. Uwagi o pracy Henryka Sienkiewicza nad językiem, w: M. Pietrzak, A. Zalewska, red., Henryk Sienkiewicz. Język – Semantyka, J. Axer, T.
Bujnicki, red. serii, seria: „Sienkiewicz – nowe odczytania” 9, Wydawnictwo DiG – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 37–50.
Budrewicz Tadeusz, 1990, „Lalka”. Konteksty stylu, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Kraków.
Chomiuk Aleksandra, 2018, Połaniecki i inni. Serialowa przygoda Sienkiewicza z telewizją, w: T. Budrewicz, A. Rataj, red., Twórczość Henryka Sienkiewicza a korespondencja sztuk, J. Axer, T. Bujnicki, red. serii, seria: „Sienkiewicz – nowe odczytania” 7, Wydawnictwo DiG – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 193–209.
Czachorowska Magdalena, 2012, Świat roślin w pismach Bolesława Prusa, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Dąmbska-Prokop Urszula, 2010, Nowa encyklopedia przekładoznawstwa, Wyższa Szkoła Umiejętności im. Stanisława Staszica w Kielcach, Kielce.
Glazer Janko, 2013, Miklavec, Peter (1859–1918). Slovenska biografia, Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Znanstvenoraziskovalni center SAZU, http://www.slovenska-biografija.si/oseba/sbi366703/#slovenski-biografski-leksikon (dostęp: 14.09.2020).
Handke Kwiryna, 1995, Polski język familijny, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
Handke Kwiryna, 2007, Henryk Sienkiewicza i Stefan Żeromskiego jako koloryści, w: K. Stępnik, T. Bujnicki, red., Henryk Sienkiewicz w kulturze polskiej, seria: „Obrazy kultury polskiej”, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 319–336.
Klimek-Grądzka Jolanta, 2019, „Rodzina Połanieckich” Henryka Sienkiewicza od kuchni, w: M. Pietrzak, A. Zalewska, red., Henryk Sienkiewicz. Język – Semantyka, J. Axer, T. Bujnicki, red. serii, seria: „Sienkiewicz – nowe odczytania” 9, Wydawnictwo DiG – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 153–169.
Kržišnik Erika, 2018, Črno-belo v slovenski frazeologiji, „Zborník filozofickej fakulty Univerzity Komenského, Philologica”, no. 77, s. 152–161.
Lewicki Roman, 2017, Zagadnienia lingwistyki przekładu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Muszyńska-Vizintin Anna, 2013, O destereotypizacji odczytań tekstu oryginału w przekładzie. Rozważania o słoweńskim tłumaczeniu kulinariów w Panu Tadeuszu, w: B. Tokarz, red., Przekłady literatur słowiańskich, t. 4, cz. 1: Stereotypy w przekładzie artystycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 37–60.
Ostromęcka-Frączak Bożena, 1996, Polskie realia w słoweńskich tłumaczeniach, w: T. Drewnowski, Z. Libera, E. Steczek-Czerniawska, red., Księga Kaliska. W stulecie urodzin Marii Dąbrowskiej, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Kalisz, s. 174–181.
Pietrzak Magdalena, 2001, Rośliny w porównaniach występujących w „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, w: A. Dąbrowska, I. Kamińska-Szmaj, red., Język a kultura, t. 16: Świat roślin w języku i kulturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław s. 169–178.
Rzepka Wojciech, Walczak Bogdan, 1992, Socjolekt szlachecki XVII wieku, w: M. Stępień, S. Urbańczyk, red., Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Kraków, s. 179–199.
Samborska-Kukuć Dorota, 2017, Śmieszne miłości, w: A. Kuniczuk-Trzcinowicz, Z. Mokranowska, red., Śmiech Sienkiewicza. Śmiech z Sienkiewicza, J. Axer,
T. Bujnicki, red. serii, seria: „Sienkiewicz – nowe odczytania” 5, Wydawnictwo DiG – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 155–165.
Seiffert Irena, 2009, Barwy Afryki w utworach Henryka Sienkiewicza, w: T. Korpysz, A. Kozłowska, red., Język pisarzy jako problem lingwistyki, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 265–285.
Sicińska Katarzyna, 2016, Miły Sowietniku, Szary Kocie, zielona Żabko, kochana Betsy…, czyli jak Henryk Sienkiewicz zwracał się w listach do Jadwigi Janczewskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, nr 50, s. 199–222.
Szargot Barbara, 2013, Wiek klęski. Studia o „Rodzinie Połanieckich” Henryka Sienkiewicza, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie przy Filii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Piotrków Trybunalski.
Tokarski Ryszard, 2004, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Verbinc France, 1987, Slovar tujk, Cankarjeva Založba v Ljubljani, Ljubljana.
Zatorska Agnieszka, 2019, Z lingwistycznych zagadnień słoweńskiego przekładu „Pana Wołodyjowskiego” Henryka Sienkiewicza, w: M. Pietrzak, A. Zalewska, red., Henryk Sienkiewicz. Język – Semantyka, J. Axer, T. Bujnicki, red. serii, seria: „Sienkiewicz – nowe odczytania” 9, Wydawnictwo DiG – Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 315–338.
http://ptaki.info/lelek (dostęp: 30.03.2020).
