„Though the bird had plenty of everything in its cage, it would be glad to be free” – comments on the manuscript about the kidnapping of a maiden, about slavery and freedom in animal fairy tales
DOI:
https://doi.org/10.26485/me.2021.2-01Keywords:
raptus puellae, abduction, Aleksander Minor, occasional poetry, freedom, captivity, fableAbstract
The aim of presented article is to discuss the problem of captivity and freedom in an animal fairy tale that appeared on the margins of the reading of the occasional piece “Rapt J[ej] m[ości] Panny Dzierżanowskiej przez J[ego]m[ości] P[an]a Frantemberka”, described by J[ego] m[ości] P[an]a Aleksandra Minora, cupbearer of Chełm. The piece that need to be commented more broadly is a conventional description of changes in the heroine’s appearance and behaviour when she decides to escape from her family home with her beloved at night. The heroinę was compared to a bird in a cage. This opens a fairy-tale perspective and poses questions about love, freedom and slavery. Due to a great extensiveness of the relevant material, the article includes only those fairy tales that discuss the themes of slavery and freedom. (Horacy, Fedrus, Biernat of Lublin, Mikołaj Rej, Bartosz Paprocki, Jean La Fontaine, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz).
References
Biernat z Lublina (1997). Ezop. Oprac. J. S. Gruchała. Kraków: Universitas.
Fedrus (2015). Bajki. Przeł. i oprac. J. Stadler. Wrocław: Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego.
Fredro, A. (1962). Wiersze. Cz. 2. Oprac. S. Pigoń. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Gruchała, J., Grzeszczuk, S. (1988). Staropolska poezja ziemiańska – antologia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Horacy (1975). Wybor poezji. Oprac. J. Krókowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jabłonowski, J. S. (2013). Ezop nowy polski to jest życie Ezopa, filozofa frygijskiego, sto i oko bajek przy tym, wybranych z ksiąg rożnych autorow, niektorych też Ezopa, niektorych i samego autora inwencji, wierszem polskim z krotką przy każdej moralizacją. Oprac. S. Baczewski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kmita, J. A. (1648). Kruk w złotej klatce albo Żydzi w świebodnej wolności Korony Polskiej. Kraków.
Krasicki, I. (1975). Bajki. Oprac. Z. Goliński. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
La Fontaine, J. de (1951). Bajki. Przeł. i oprac. S. Komar. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Łaski, J. (1506). Commune inclyti Poloniae Regni privilegium. Libri duo iuris civilis Magdeburgensis et provincialis Saxonici cum tertio libro iuris feudalis. Raymundus Parthenopeus: Summa utriusque iuris. Cracoviae: in aedibus Johannis Haller.
Mickiewicz, A. (1957). Wiersze. Warszawa: Czytelnik.
Morsztyn, H. (1995). Światowa rozkosz z ochmistrzem swoim i dwunastą swych służebnych panien. Oprac. A. Karpiński. Warszawa 1995.
Morsztyn, H. (2016). Wybor poezji. Oprac. R. Grześkowiak. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Niemirycz, K. (1957). Bajki Ezopowe. Oprac. S. Furmanik. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Paprocki, B. (1903). Koło rycerskie. Oprac. W. Czermak. Kraków: Akademia Umiejętności.
Rej, M. (1895). Mikołaja Reja z Nagłowic Zwierzyniec 1562. Oprac. W. Bruchnalski. Kraków: Akademia Umiejętności.
Rej, M. (2015). Wybor pism. Oprac. A. Kochan. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Szymonowic, S. (2000). Sielanki i pozostałe wiersze polskie. Oprac. J. Pelc. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Trembecki, S. (2019). Bajki. Oprac. W. Kaliszewski, J. Snopek. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Verdizotti, G. M. (2000). Setnik przypowieści uciesznych. Przeł. M. Błażewski. Oprac. J. Ślaski. Warszawa: Instytut Badań Literackich, Pro Cultura Litteraria.
Volumina Legum (1859). T. 1–3. Petersburg: Nakładem i drukiem Jozafata Ohryzki.
Abramowska, J. (2010). Pisarze w zwierzyńcu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Abramowska, J. (1991). Polska bajka ezopowa. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Bardach, J. (red.) (1957). Historia państwa i prawa Polski do roku 1795. Cz. 1–2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Bezzubik, E. (1999). Rapt w okresie staropolskim. Studia Podlaskie, 9, 65–72.
Boniecki, A. (1902). Herbarz polski. Cz. 1. T. 5–6. Kraków: G. Gebethner i Sp.
Chemperek, D. (2020). Od „śmierdzącego dudka” po banialuki. Obraz ptaków w literaturze renesansu i baroku – rekonesans. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria, 20, 76–96.
Dokumenty Soborow Powszechnych. Tekst łaciński i polski (2007). T. IV/2. Oprac. A. Baron, H. Pietras, przeł. A. Baron, A. Caba, H. Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM – Księża Jezuici.
Dziechcińska, H. (1990). Bajka. W: T. Michałowska (red.), Słownik literatury staropolskiej (średniowiecze–renesans–barok) (s. 68–70). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Gołąbek, D. (2002). Kościoł i parafia N.M.P. Krolowej Rożańca św. w Boronowie. Boronów: Rada Gminy.
Goszyk, E., Szczech, B. (2001). Piasek. Szkice z dawnych dziejow. Woźniki: Agencja Wydawnicza Łukasz Szczech.
Grześkowiak, R. (2013). Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej. Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Pałacu w Wilanowie.
Kępa-Figura, D. (2007). Kategoryzacja w komunikacji językowej na przykładzie leksemu ptak. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kłosiewicz, S. (1998). Ptaki święte, przeklęte i inne. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Kobielus, S. (2002). Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze. Warszawa: PAX.
Krawiec, A. (2000). Seksualność w średniowiecznej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Kruszewska, T. (1960). Romans o Kalinowskim w Strusównie. Ze Skarbca Kultury, 8, 195–197.
Krzyżanowski, J. (1960). Mądrej głowie dość dwie słowie. T. 2, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krzyżanowski J. (red.) (1970–1972). Nowa księga przysłow i wyrażeń przysłowiowych polskich. T. 2–3. Warszawa:
Państwowy Instytut Wydawniczy.
Łoziński, W. (2005). Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku. Oprac. J. Tazbir. Warszawa: Iskry.
Mejor, M. (2010). Historia naturalna w dziełach polsko-łacińskich poetów humanistycznych. Zarys problemu. W: J. Sokolski (red.), Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych (s. 55–84). Warszawa: Wydawnictwo Nerition.
Mrowcewicz, K. (1987). Czemu wolność mamy? Antynomie wolności w poezji Jana Kochanowskiego i Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Niewiadomska, A. (2015). Edycja utworu Opisanie Witowa Aleksandra Minora z sylwy rękopiśmiennej autora. Meluzyna. Dawna Literatura i Kultura, 2 (1), 73–82.
Pawlikowski, M. (2012). Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków: Michał Pawlikowski.
Pilnáček, J. (1969). Rody stareho Slezska. T. 1. Praha: Heraldická sekce při Muzeu těžby a zpracování zlata.
Sękowski, R. (2003). Herbarz szlachty śląskiej. Informator genealogiczno-heraldyczny. T. 2. Katowice: Videograf II, Fundacja Zamek Chudów.
Szafrańska, M. (2021). Boronowska opowieść. Rapt J[ej]m[ości] Panny Dzierżanowskiej przez J[ego]m[ości] P[an]a Frantemberka [– –] – edycja utworu. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, (65), 275–295.
Szczech, B. (1993). Kościoł świętego Jakuba Starszego w Lubszy w świetle protokołu wizytacyjnego z 1792 roku. Zabrze: Wydawnictwo Muzeum Miejskiego.
Wolność. W: Wielki słownik języka polskiego. Pobrane z: https://wsjp.pl/podglad/5486/wolnosc (7.12.2020).
Winawer, M. (1990). Najdawniejsze prawo zwyczajowe polskie. Warszawa: Księgarnia Wende i S-ka.
Wisner, H. (1976). Minor Tobiasz z Przybysławic h. Półkozic. W: E. Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny (s. 312–313). T. 21. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Woźnowski, W. (1974). Bajka w literaturze polskiego oświecenia. Kraków: Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
