Przejawy obecności wieloletniej zmarzliny w środkowej Polsce, w ciągu ostatnich 150 tys. lat
DOI:
https://doi.org/10.26485/BP/1996/35/2Słowa kluczowe:
rekonstrukcja obecności zmarzliny, struktury peryglacjalnye, osady mineralne i organiczne, wskaźniki paleoklimatyczneAbstrakt
Podjęto próbę rekonstrukcji występowania wieloletniej zmarzliny w środkowej Polsce, pomiędzy 150 000 lat, tj. od zlodowacenia lądolodu Warty i późnym vistulianem. Wyciągnięto wnioski z: 1. struktur peryglacjalnych, takich jak pseudomorfozy po wielobokach z pierwotnym wypełnieniem lodowym i hydrolakkolity (pingo), uznane za niepodważalny dowód wieloletniej zmarzliny, 2. innych struktur, takich jak inwolucje, loby kongeliflukcyjne, szczeliny sezonowego wypełnienia, uznane za dowody pośrednie, 3. osadów mineralnych i organicznych typowych dla środowisk wieloletniej zmarzliny, użytych jako wskaźniki paleoklimatyczne. Główne problemy omówiono na podstawie własnych badań autora oraz istniejącej literatury przedmiotu, dotyczącej głównie obszaru Polski Środkowej.
Wyniki, przedstawione na schemacie syntetycznym (rys. 4), przedstawiają się następująco: 1. szybka agradacja wieloletniej zmarzliny w trakcie deglacjacji w schyłku warty, synchroniczna z depozycją glacifluwialną, 2. obecność wieloletniej zmarzliny, być może o charakterze sporadycznym, już w pierwszym stadiale vistulianu, 3. stopniowa ekspansja wieloletniej zmarzliny, aż do trzeciego stadiału VS3, po Odderade, o charakterze mniej ciągłym niż w okresie Brörup+Amersfort, 4. istnienie ciągłej wieloletniej zmarzliny do około 15 000 lat BP, 5. w późnym vistulian, szybka degradacja wieloletniej zmarzliny i jej ostateczny zanik.
Bibliografia
Behre, K., Lade, U., 1986 - Eine Folge von Eem und 4 Weichsel-Interstadialen in Oerel/Niedersachsen und ihr Vegetationsablauf. Eiszeitalter u. Gegenwart, 36; p. 11-36.
Brodzikowski, K., Cegła, J., 1981 - Kink folding in unconsolidatet Quatemary sediments. Ann. Soc. Geol. Poloniae, 51; p. 63-82.
Brodzikowski, K., Van Loon, A. J., 1985 - Inventory of defomational structures as a tool for unrevelling the Quatemary geology of glaciated areas. Boreas, 14; p. 175-188.
Dostovalov, B. N., 1960 - Zakonomernosti razvitia tetragonalnykh sistem ledyanykh zhyl v dispersnykh porodakh. In: Periglacialnye yavleniya na territorii SSSR. Moskva; p. 37-65.
Dylik, J., 1961a, - The Łódź region. Guide-book of Excursion C. VIth INQUA Congress, Warsaw 1961; p. 1-83.
Dylik, J., 1961b - Analyse sediméntologique des formations de versant remplissant les dépressions fermées aux environs de Łódź. Biul. Peryglacjalny, 10; p. 57-74.
Dylik, J., 1963 - Traces of thermokarst in the Pleistocene sediments of Poland. Bull. Soc. Sci. Lettr. de Łódź, 14; p. 1-16.
Dylik, J., 1964 - Sur le changements climatiques pendant la demière période froide. Report of the VIth INQUA congress, Warsaw 1961, vol. IV, Łódź; p. 55-66.
Dylik, J., 1965 - L'étude de la dynamique d'évolutionn des dépressions fermées à Józefów aux environs de Łódź. Rev. Géomorph. Dyn., 10-12; p. 158-171.
Dylik, J., 1976a - The main elements of Upper pleistocene paleogeography in Central Poland. Biul. Peryglacjalny, 16; p. 85-115.
Dylik, J., 1976b - Główne elementy paleogeografii młodszego plejstocenu Polski środkowej. In: J. Dylik, R. Galon (eds.): Czwartorzęd Polski. Warszawa, PWN; p. 311-352.
French, H. M., Goździk, J. S., 1988 - Pleistocene epigenetic and syngenetic frost fissures, Bełchatów, Poland. Canadian Journ. Earth Sci.,25; p. 2017-2027.
Goździk, J., 1967 - Fauchage des fentes en coin dû aux mouvements de masses sur des pentes douces. Biul. Peryglacjalny, 16; p. 133-146.
Goździk, J., 1970 - Geneza szczelin zmarzlinowych w regionie łódzkim w świetle analizy ich wypełnień (résumé: Genèse des fentes de gel dans la région de Łódź à la lumière de l'analyse de leurs remplissages). Acta Geogr. Lodziensia, 24; p. 181-196.
Goździk, J., 1973 - Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce (summary: Origin and stratigraphical position of periglacial structures in Middle Poland). Acta Geogr. Lodziensia, 31; p. 5-117.
Goździk, J., 1978 - Detailed analysis of fossil contractional frost-fissures, an instruction. Biul. Peryglacjalny, 27; p. 172-175.
Goździk, J., 1986 - Structures des fentes à remplissage primaire sableux du Vistulien en Pologne et leur importance paleogeographique. Biul. Peryglacjalny, 31; p. 71-105.
Goździk, J., 1992 - Ewolucja wiecznej zmarzliny i jej wpływ na warunki depozycji i kształtowania się niektórych osadów w okresie 20 000-8000 lat w Polsce. Przegl. Geol., 1O; p. 601--603.
Goździk, J., 1994 - Evolucya mnogoletney mierzloty na territorii Polshy v vistulyanie. In: A. A. Velichko, L. Starkel (eds), Paleogeograficheskaya osnova sovremennykh landshaftov (Paleogeographical basis of the modern landscape). Moskva; p. 77-81.
Jahn, A., 1975 - Problems of the periglacial zone. Warszawa, PWN; 223 pp.
Janczyk-Kopikowa, Z., 1991 - Palynostratigraphy of the Pleistocene in Poland and the problem of the age of deposits from Besiekierz (Central Poland). Ann. UMCS, B.. 46; p. 11-128.
Jaroszewski, W., 1980 - Tektonika uskoków i fałdów. Wyd. Geol., Warszawa; 360 pp.
Jastrzębska-Mamełka, M., 1979 - Eemian and Early Vistulian organic sediments at ZgierzRudunki near Łódź. Bull. Soc. Sci. Letter. de Łódź, 29; p. 1-6.
Jastrzębska-Mamełka, M., 1985 - Interglacjał eemski i wczesny vistulian w ZgierzuRudunkach na Wyżynie Łódzkiej (summary: The Eemian Interglacial and the Early Vistulian at Zgierz-Rudunki in the Łódź Plateau). Acta Geogr. Lodziensia, 53; 75 pp.
Jersak, J., 1973 - Litologia i stratygrafia lessu wyżyn Południowej Polski (summary: Lithology and stratigraphy of the loess on the Southern Polish Uplands). Acta Geogr. Lodziensia, 32; 139 pp.
Klajnert, Z., 1965 - Budowa geologiczna i geneza zagłębień bezodpływowych w Józefowie (summary: Geology and origin of closed depressions at Józefów in the Łódź region). Przegl. Geogr., 37; p. 143-162.
Klatkowa, H., 1961 - Smardzew. In: The Łódź Region. Guide-book of excursion C. INQUA VIth Congress, Warsaw 1961; p. 48-52.
Klatkowa, H., 1965 - Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi (résumé: Vallons en berceau et vallées seches aux environs de Łódź. Acta Geogr. Lodziensia, 19; 142 pp.
Klatkowa, H., 1967 - L'origine et les étapes d'évolution des vallées seches et des vallons en berceau. Exemples des environs de Łódź. Les congrès et colloques de l'Université de Liège, vol. 40, "L'évolution des versants", Univ. de Liège; p. 167-174.
Klatkowa, H., 1972 - Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego (résumé: Paléogéographie du Plateau de Łódź et de terrain avoisinant pendant la glaciation de Warta). Acta Geogr. Lodziensia, 28; 220 pp.
Klatkowa, H., 1981 - Dépôts des vallées périglaciaires en Pologne Centrale. Recherches géogr. Strasbourg, n-o special, 16-17; p. 179-186.
Klatkowa, H., 1984 - Osady depozycji naśnieżnej późnego vistulianu (summary: Over-snow deposition of the Late Vistulian sediments). Acta Geogr. Lodziensia, 50; p. 51-72.
Klatkowa, H., 1989a - Postwarciańskie kształtowanie górnych odcinków dolin. Przykłady z Wyżyny Łódzkiej (résumé: Formation des secteurs amont des vallées pendant la période de la post-Warta. Exemples du Plateau de Łódź). Acta Geogr. Lodziensia, 59; p. 61-74.
Klatkowa, H., 1989b - The incorporation of closed depressions into the open erosional system as one of the models of head valley stretch fashioning in the Vistulian. Quaestiones Geogr., Spec. Issue, 2; p. 83-91.
Klatkowa, H., 1990a - Synsedimentary frost cracks of the Warta cold sub-Stage and their paleogeographical significance. Quaternary Studies in Poland, 9; p. 33-50.
Klatkowa, H., 1990b - Występowanie eemskich osadów organicznych i uwagi o paleomorfologii środkowej Polski u schyłku warty i podczas eemu (summary: The occurrence of the Eemian organic deposits and remarks on the paleomorphology of Central Poland at the Warthian decline and during Eemian period). Acta Geogr. Lodziensia, 61; p. 7-17.
Klatkowa, H., 1993 - Niektóre cechy glacigenicznych osadów warty w środkowej Polsce (summary: Some features of the Warta glacigenic deposits in Middle Poland). Acta Geogr. Lodziensia, 65; p. 99-140.
Klatkowa, H., 1994 - Evaluation du rôle de l'agent périglaciare en Pologne Centrale. Biul. Peryglacjalny, 33; p. 79-106.
Klatkowa, H., 1996 - Remarks on the palaeogeography of Middle Poland during the Neopleistocene time in the light of investigations of deposits of closed depressions. Quaternary Studies in Poland,
Klatkowa, H., (in press) - Zagłębienia bezodpływowe w Polsce środkowej i przydatność analizy ich wypełnień do interpretacji paleogeograficznych (summary: Closed depressions in Central Poland and a significance of their fillings to the palaeogeographical interpretation). Acta Geogr. Univ. Lodziensis, Folia Geogr. Phisica, 1; p. x-x.
Klatkowa, H., Jastrzębska-Mamełka, M., 1990 - Stanowisko eemskich osadów organicznych w Ślądkowicach koło Łodzi (summary: A site of the Eemian organic deposits at Ślądkowice near Łódź). Acta Geogr. Lodziensia, 62; p. 51-57.
Klatkowa, H., Załoba, M., 1991 - Kształtowanie budowy geologicznej i rzeźby południowego obrzeżenia Basenu Uniejowskiego (abstr.: The formation of the geological structure and relief of the southem margin of the Uniejów Basin), In: W. Stankowski (ed), Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek. Inst. Badań Czwartorzędu Uniw. A. Mickiewicza, Poznań; p. 33-44.
Klatkowa, H., Załoba, M., Forysiak, J., 1996 - Nowy profil osadów plejstoceńskich i holoceńskich w środkowej Polsce. III Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski", Wigry 2-4 września 1996; p. 17.
Kozarski, S., 1981 - Stratygrafia i chronologia Vistulianu Niziny Wielkopolskiej (summary: Vistulian stratigraphy and chronology of the Great Poland Lowland) PAN, Oddz. w Poznaniu, ser. geogr., t. VI; 44 pp.
Kozarski, S., 1986 - Early Vistulian permafrost occurrence in North West Poland. Biul. Peryglacjalny, 31; p. 163-170.
Kozarski, S., 1991 - Paleogeografia Polski w vistulianie. In: L. Starkel (ed.), Geografia Polski, środowisko przyrodnicze. Warszawa, PWN; p. 80-105.
Kozarski, S., Nowaczyk, B., Tobolski, K., 1980 - Wstępne wyniki badań osadów stanowiska interstadiału Brörup w Starym Kurowie koło Drezdenka. Przegl. Geol., 4; p. 38.
Krzyszkowski, D., 1990 - Middle and Late Weichselian stratigraphy and palaeo-environments in Central Poland. Boreas, 19; p. 333-350.
Krzyszkowski, D., Balwierz, Z., Pyszyński, W., 1993 - Aspects of Weichselian Middle Pleniglacial stratigraphy and vegetation in Central Poland. Geol. en Mijnbouw, 72; p. 131- 142.
Mamakowa, K., 1986 - Lower boundary of the Vistulian and the Early Vistulian pollen stratigraphy in continuous Eemian-Early Vistulian pollen sequences in Poland. Quaternary Studies in Poland, 7; p. 51-63.
Mamakowa, K., 1989 - Late Middle Polish Glaciation, Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wrocław and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistoceile in Poland. Acta Paleobotanica, 29; p. 11-176.
Manikowska, B., 1992 - Procesy eoliczne w okresie 20 000-8000 lat BP na obszarach piasków pokrywowych i wydm w Polsce. Przegl. Geol., 10; p. 595-596.
Maruszczak, H., 1986 - Loesses in Poland, their stratigraphy and palaeogeographical interpretation. Ann. UMCS, B, 41; 15-54.
Mojski, J., E., 1993 - Europa w plejstocenie, ewolucja środowiska przyrodniczego. P.A.E., Warszawa; 333 pp.
Romanovskij, N. N., 1973 - Regularities in formation of frost-fissure and development of frostfissure polygons. Biul. Peryglacjalny, 23; p. 237-277.
Romanovskij, N. N., 1977 - Formirovanie poligonalno-zhylnykh struktur. (Formation of polygonal vein structures). Moskva; 215 pp.
Romanovskij, N. N., 1993 - Osnovy kriogeneza litosfery. (Cryogenic principles of the lithosphere ). Moskva; 215 pp.
Romanovskij, N. N., Saposhnikova, E., A., 1971 - Izuchenie zonalnogo kharaktera morozoboynogo rastreskivania. Mezlotnye issledovaniya, 11; p. 87-107.
Rotnicki, K., Tobolski, K., 1965 - Pseudomorfozy wieloboków z lodem szczelinowym i stanowisko tundry w peryglacjalnym basenie sedymentacyjnym ostatriiego zlodowacenia w Kępnie (summary: Pseudomorphoses on the fissure ice polygons and the locality of tundra in the periglacial sedimentary basin of the period of last glaciation at Kępno - South Great Poland). Badania Fizjogr. nad Polską Zachodnią, 15; p. 93-146.
Rotnicki, K., Tobolski, K., 1969 - Stanowisko Interstadiału Paudorf w Kępnie - SE Wielkopolska (summary: Paudorf Interstadial in Kępno - SE Great Poland). Badania Fizjogr. nad Polską Zachodnią, 23; p. 119-127
Starkel, L., 1972 - Karpaty Zewnętrzne. In: M. Klimaszewski (ed.), Geomorfologia Polski, t. I, Polska południowa, góry i wyżyny. PWN, Warszawa; p. 52-115.
Środoń, A., 1972 - Roślinność Polski w czwartorzędzie. In: W. Szafer, K. Zarzycki (eds), Szata roślinna Polski, t.I, PWN, Warszawa.
Washburn, A. L., 1973 - Periglacial processes and environments. Arnold; 320 pp.
Washburn, A. L., 1979 - Geocryology. A survey of periglacial processes and environments. Arnold; 506 pp.
Zagwijn, W. H., Staalduinen Van, C. J., 1975 - Toenlichting bij de geologische overzichtkaarten van Nedeland. Rijks Geol. Dienst. Haarlem.
