Повелительное наклонение в конфессиональных «простомовных» памятниках XVI века

Yekaterina Smirnova

doi:10.26485/RKJ/2021/69/9

Yekaterina Smirnova Institute of the Russian language, Russian Academy of Sciences, Moscow, Rosja https://orcid.org/0000-0002-5763-6662

DOI: https://doi.org/10.26485/RKJ/2021/69/9

Słowa kluczowe: tryb rozkazujący, modalność, „prosta mowa”, Ewangelia Ciapińskiego, Ewangeliarz peresopnicki

Abstrakt

Tekstologiczne badania porównawcze przeprowadzone na materiale tekstów reprezentujących „prostą mowę” wykazały interferencje międzysłowiańskie, które w XVI wieku miały istotny wpływ na kształtowanie się trybu rozkazującego w językach pokrewnych. Jako materiał do badań posłużyły dwa zabytki o treści konfesyjnej – Ewangelia W. Ciapińskiego (ok. 1580) i Ewangeliarz peresopnicki (1556–1561). Odmienność form trybu rozkazującego w tekstach reprezentujących „prostą mowę” związana jest przede wszystkim z nieustabilizowanymi jeszcze wówczas normami językowymi, a także ze specyfiką przekładu (wpływ oryginału lub udział kilku skrybów). W artykule przedstawione zostały zbiorcze tabele form czasowników, obejmujące dwa zabytki, w tym tabela zawierająca zrekonstruowany paradygmat trybu rozkazującego, ze wskazaniem na konkurencyjne syntetyczne i analityczne formy werbalne.

Bibliografia

Бевзенко Степан, 1960, Iсторична морфологiя украïнськоï мови (Нариси iз словозмiни та словотвору), Закарпатське обласне видавництво, Ужгород/Bevzenko Stepan, 1960, Istorychna morfolohiia ukrainskoi movy (Narysy iz slovozminy ta slovotvoru), Zakarpatske oblasne vydavnyctvo, Uzhgorod.

Булыка Аляксандар, 1990, Беларуская мова канца XV – пачатку XVI ст., в: В. А. Чамярыцкi, рэд., Скарына i яго эпоха, Навука i тэхнiка, Мiнск/ Bulyka Aliaksandar, 1990, Belaruskaia mova kanca XV – pachatku XVI st., v: V. A. Chamiarycki, red., Skaryna i iaho epoha, Navuka i tekhnika, Minsk.

Булыка Аляксандар, Жураўскi Аркадзь, Крамко Iван, 1979, Гiстарычная марфалогiя беларускай мовы, Навука i тэхнiка, Мiнск/Bulyka Aliaksandar, Zhuravski Arkadz′, Kramko Ivan, 1979, Histarychnaia marfalohiia belaruskai movy, Navuka i tekhnika, Minsk.

Жовтобрюх Михайло, Волох Олексiй, Самiйленко Стефан, Слинько Iларiон, 1980, Iсторична граматика української мови, Вища школа, Київ/ Zhovtobriukh Mykhailo, Volokh Oleksii, Samiilenko Stefan, Slinko Ilarion, 1980, Istorychna hramatyka ukrainskoi movy, Vyshcha shkola, Kyiv.

Карский Евфимий, 1956, Белорусы. Язык белорусского народа, вып. 2: Исторический очерк словообразования и словоизменения в белорусском языке, вып. 3: Очерки синтаксиса белорусского языка, Издательство Академии наук СССР, Москва/Karskij Evfimij, 1956, Belorusy. Yazyk belorusskogo naroda, vyp. 2: Istoricheskij ocherk slovoobrazovaniya i slovoizmeneniya v belorusskom yazyke, vyp. 3: Ocherki sintaksisa belorusskogo yazyka, Izdatel′stvo Akademii nauk SSSR, Moskva.

Кузьмина Ирина Б., 1954, Употребление глагольных форм в побудительных предложениях в русском языке XI–XVII вв., в: Труды Института язы¬кознания АН СССР, т. V, Издательство Академии наук СССР, Москва, с. 81–139/Kuz′mina Irina B., 1954, Upotreblenie glagol′nyh form v pobuditel′nyh predlozheniyah v russkom yazyke XI–XVII vv., v: Trudy Instituta yazykoznaniya AN SSSR, t. V, Izdatel′stvo Akademii nauk SSSR, Moskva, s. 81–139.

Мова беларускай пiсьменнасцi XIV–XVIII стст., 1988, А. I. Жураўскi, рэд., Навука i тэхнiка, Мiнск/Mova belaruskai pis′mennasci XIV–XVIII stst., 1988, A. I. Zhurauski red., Navuka i tekhnika, Minsk.

Пересопницьке Євангелiє 1556–1561: Дослiдження. Транслiтерований текст. Словопокажчик, 2001, В.В Нiмчук, наук. ред., НАН України, Національна бібліотека України ім. В. І. Вернадського, Інститут української мови, Український мовно-інформаційний фонд, Киïв/Peresopnycke Evanheliie 1556–1561: Doslidzhennia. Transliterovanyi tekst. Slovopokazhchyk, 2001, V. V. Nimchuk, nauk. red., NAN Ukraiiny, Nacionalna biblioteka Ukrainy im. V. I. Vernadskoho. Instytut ukraiinskoi movy, Ukraiinskii movno-informaciyinii fond, Kyiv.

Русанiвський Вiталiй, 1971, Структура украïнського дiєслова, Наукова дум¬ка, Киïв/Rusanivskii Vitalii, 1971, Struktura ukrainskoho diieslova, Naukova dumka, Kyiv.

Соболевский Алексей, 1907, Лекции по истории русского языка, изд. 4-е, Москва/Sobolevskij Aleksej, 1907, Lekcii po istorii russkogo yazyka, izd. 4-e, Moskva.

Соколова Мария, 1952, Выражение волеизъявления в русских бытовых и деловых памятниках XVI века, „Ученые зап. ЛГУ: Вопросы грамматического строя и словарного запаса языка”, вып. 18, Ленинградский государственный университет, Ленинград, с. 52–79/Sokolova Marija, 1952, Vyrazhenie voleizyavleniya v russkih bytovyh i delovyh pamyatnikakh XVI veka, „Uchenye zap. LGU: Voprosy grammaticheskogo stroya i slovarnogo zapasa yazyka”, vyp. 18, Leningradskij gosudarstvennyj universitet, Leningrad, s. 52–79.

Besters-Dilger Juliane, 1997, Модальность в польском и русском языках. Историческое развитие выражения необходимости и возможности как результат вне-межславянского влияния/Modal′nost′ v pol′skom i russkom yazykach. Istoricheskoie razvitie vyrazhenia neobhodimosti i vozmozhnosti kak rezul′tat vne-mezhslavianskogo vliiania, Wiener Slavistisches Jahrbuch, no. 43, s. 17–31.

Klemensiewicz Zenon, 1985, Historia języka polskiego, t. I–III, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.